GR-Έκτακτη ανάγκη, καταστροφή, κρίση, ρήξη, κατάρρευση

Ασχολούμαι μερικά χρόνια τώρα με τις καταστροφές και τα ατυχήματα και με αφορμή τα γεγονότα του τελευταίου μήνα θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μερικές σκέψεις. Κατ'αρχάς να δώσουμε μερικούς ορισμούς για να ξέρουμε γιατί μιλάμε. Έκτακτη ανάγκη θεωρούμε ένα σύνθετο γεγονός για την αντιμετώπιση του οποίου υπάρχουν σχέδια και δομές (π.χ. ένα τροχαίο ατύχημα, μια πυρκαγιά, μια συμπλοκή). Μείζον περιστατικό είναι μια έκτακτη ανάγκη για την οποία υπάρχουν ειδικές διευθετήσεις (π.χ. ένα ατύχημα σε χημική βιομηχανία, μια καραμπόλα στην εθνική οδό, ένας σεισμός). Τέλος καταστροφή είναι μια διαταραχή με απώλειες που είναι μεγαλύτερες από τους διαθέσιμους πόρους. Εδω τα πράγματα γίνονται πιό πολύπλοκα. Δεν μπορείς να ξέρεις αν μια έκτακτη ανάγκη ή ένα μείζον περιστατικό είναι καταστροφή παρά μόνον όταν εκτιμήσεις τις ανάγκες επί τόπου. Έτσι ένας σεισμός μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφή αν π.χ. έχουν πληγεί και οι δομές που θα τον αντιμετώπιζαν. Μια πυρκαγιά μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφή αν π.χ. εκδηλωθεί σε σημείο όπου δεν υπάρχουν διαθέσιμες δυνάμεις πυρόσβεσης. Η διαχείριση των καταστροφών απαιτεί πάντα μερικές (δύσκολες) επιλογές. Στην ιατρική καταστροφών (όταν τα θύματα είναι περισσότερα από όσα μπορούν να περιθάλψουν οι διαθέσιμοι ιατρικοί πόροι) εφαρμόζεται το triage (επιλογή) με βάση επιστημονικά κριτήρια π.χ. ασχολούμεθα με ορισμένες παθολογίες που έχουν μεγάλες πιθανότητες επιβίωσης και όχι με άλλες για τις οποίες η πιθανότητες επιβίωσης είναι μηδαμηνές (δηλαδή τα θύματα δεν έχουν καμμία πιθανότητα επιβίωσης ακόμη και αν τους παρασχεθεί όλη η διαθέσιμη περίθαλψη).

Η διαχείριση ατυχημἀτων, έκτακτων αναγκών, μειζόνων περιστατικών και καταστροφών απαιτεί πολυκλαδική αντιμετώπιση και περιλαμβάνει διάφορες φάσεις - ανάλυση κινδύνου, πρόληψη, επέμβαση, αποκατάσταση, επικοινωνίες και πληρόφορηση, ενημέρωση και εκπαίδευση. Αποτελεί ολόκληρη επιστήμη η οποία δυστυχώς στην Ελλάδα βρίσκεται σε εμβρυικό στάδιο.

Στις περιπτώσεις που η διαχείριση της έκτακτης ανάγκης ή της καταστροφής εξελιχθεί ομαλά όλοι πάνε στο σπίτι τους κουρασμένοι και σχετικά ευχαριστημένοι (πλην βεβαίως των θυμάτων και των γιατρών που συνήθως πρέπει να ασχοληθούν επί βδομάδες ή και επί χρόνια μαζί τους). Όμως συχνά τα πράγματα δεν εξελίσσονται με βάση τα σχέδια και τότε έχουμε μια κρίση. Κρίση είναι μια έκτακτη ανάγκη, ένα μείζον περιστατικό ή μια κατασροφή κατά τη διάρκεια της οποίας οι αρμόδιοι για την αντιμετώπιση βρίσκονται ξαφνικά στο επίκεντρο δημόσιας αμφισβήτησης που προέρχεται τόσο από το εξωτερικό (π.χ. τον τύπο) όσο και από το εσωτερικό των οργανισμών των οποίων προΐστανται. Έτσι ακούμε ότι π.χ. η Αστυνομία ή η Πυροσβεστική δεν έκαναν καλά τη δουλειά τους από τους δημοσιογράφους αλλά και από μέλη των ίδιων των σωμάτων ασφαλείας που θεωρούν π.χ. ότι οι προϊστάμενοί τους δεν έχουν διαθέσει τους απαραίτητους πόρους ή ότι δεν εφαρμόζουν αξιοκρατικά κριτήρια στις προαγωγές.

Ο όρος «διαχείριση κρίσεων», που συχνά-πυκνά ακούμε στις τηλεοράσεις είναι μια αντίφαση. Αν η διαχείριση έχει γίνει σωστά δεν έχουμε κρίση. Αν έχουμε κρίση δεν έχουμε διαχειριστεί σωστά την κατάσταση πολύ πριν περάσουμε στη φάση της κρίσης. Ο σωστός όρος είναι «αντιμετώπιση κρίσεων» και ευτυχώς υπάρχουν μέθοδοι και τρόποι με τους οποίους οι αρμόδιοι μπορούν να ανταπεξέλθουν σε μία κρίση.

Όμως υπάρχει και επόμενο στάδιο, η ρήξη. Ρήξη είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από απότομες και μη αναστρέψιμες ασυνέχειες που προκαλούν αποδόμηση και ανασύσταση των θεμελειωδών και ρυθμιστικών αρχών ενός συνόλου αλληλεξαρτώμενων συστημάτων. Τα σημεία αναφοράς καταρρέουν, αμφισβητούνται γενικά όχι μόνον συγκεκριμένοι οργανισμοί αλλά και οι ίδιες οι κρατικές δομές, οι αξίες, οι κανόνες του παιχνιδιού, οι επιστημονικές υποθέσεις, οι ταυτότητες, οι θεωρήσεις, η γλώσσα. Δεν αμφισβητείται π.χ. μια συγκεκριμένη κυβέρνηση αλλά ο ίδιος ο τρόπος διακυβέρνησης.

Με βάση τα παραπάνω είναι προφανές ότι η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα είναι μια βαθειά κρίση ή η αρχή μιάς ρήξης. Το τραγικό είναι ότι πολύ λίγοι φαίνεται να το αντιλαμβάνονται και ακόμη λιγότεροι έχουν τα κότσια να προτείνουν και τα μέτρα εκείνα που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της κατάστασης. Κι όμως ακόμη κι αν δεν έχουν ενημερωθεί για τις μεθοδολογίες αντιμετώπισης των κρίσεων θα μπορούσαν τουλάχιστον να μιμηθούν δύο υπερδυνάμεις που φαίνεται ότι τις εφαρμόζουν στην πράξη.

Το μυστικό για την αντιμετώπιση των κρίσεων είναι κατ'αρχάς η θεραπεία των παθολογιών που τις συνοδεύουν (κλασσικά συμπτώματα είναι οι δηλώσεις του τύπου «Η κατάσταση δεν είναι σοβαρή», «Δεν φταίμε εμείς» «Η κατάσταση είναι υπό έλεγχο» οι επισκέψεις στα κέντρα επιχειρήσεων για το θεαθήναι, η τυφλή εμπιστοσύνη σε «αρμόδιους» που προφανώς δεν έχουν τα προσόντα για να αντιμετωπίσουν τις καταστάσεις κλπ.). Ο όσον το δυνατόν πιό ανοικτός διάλογος με όλους τους φορείς χωρίς πρακαταλήψεις και προηγούμενα. Η αξιοποίηση όλων των ανθρώπινων πόρων που διαθέτει η χώρα επίσης χωρίς προκαταλήψεις και υστεροβουλίες. Η θέσπιση νέων οραμάτων, νέων στόχων γύρω από τους οποίους θα συσπειρωθούν όλοι.

Η μελέτη των κινήσεων του νέου προέδρου των ΗΠΑ (π.χ. επιλογή ακόμη και αντιπάλων για την κυβέρνηση, ανοικτός διάλογος με την κοινωνία, θέσπιση νέων στόχων και οραμάτων) αλλά και του προέδρου της Γαλλίας (επίσης διορισμός ακόμη και αντιπάλων σε κυβερνητικές θέσεις, προσωπική επένδυση σε κρίσεις όπως ο πόλεμος στη Γεωργία και η χρηματοπιστωτική κρίση) αποκαλύπτει ότι οι μεθοδολογίες αυτές αξιοποιούνται και εφαρμόζονται καθημερινά στην πράξη. Στην Ελλάδα, όσοι τόλμησαν να μιλήσουν για υπουργούς κοινής αποδοχής, για κυβερνήσεις εθνικής ενότητας/συνεργασίας έφαγαν φτύσιμο στο όνομα μιας μυθικής «αυτοδυναμίας» που σε απλά ελληνικά μεταφράζεται σε δημοκρατική δικτατορία, και με βάση όλα τα δεδομένα οδηγεί σε αυτό που έζησε η Αργεντινή τον Δεκέμβριο του 2001 - την κατάρρευση.

Με στοιχεία από τα βιβλία του Patrick Lagadec, Preventing Chaos in a Crisis και Ruptures créatrices.