Το ακόλουθο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 4 Οκτωβρίου 2011.
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Τι μας διδάσκει η Αργεντινή
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*
Μερικές διαπιστώσεις του Πατρίκ Λαγκαντέκ, ειδικού στην πρόληψη και τη διαχείριση κρίσεων σε χαοτικά και αχαρτογράφητα περιβάλλοντα, στα οποία δεν εφαρμόζονται πλέον τα συμβατικά αναλυτικά εργαλεία συλλογιστικής και διαχείρισης.
Μιλήσαμε την περασμένη εβδομάδα για καταστροφές κρίσεις και ρήξεις. Η περίπτωση ένρηξης (implosion, το αντίθετο της έκρηξης) της Αργεντινής το 2001 παραλληλίζεται συχνά με την κατάσταση που βιώνει σήμερα η Ελλάδα. Μεταφράζω, χωρίς σχολιασμό, ορισμένα συμπεράσματα από ένα προφητικό βιβλιαράκι με τίτλο «Ταξίδι στην καρδιά μιας ένρηξης: τι μας διδάσκει η Αργεντινή» που εξέδωσε το 2003 ο Λαγκαντέκ (μαζί με την αργεντινή επικοινωνιολόγο Λάουρα Μπερτόνε) στο οποίο απαριθμεί τις εμπειρίες του από μιαν επιτόπια αποστολή, αμέσως μετά τα γεγονότα του 2001.
“Όταν οι κοινωνίες βρίσκονται στο επίκεντρο του κυκλώνα που προκαλούν οι μεγάλες μεταμορφώσεις, με την πληθώρα των εκπληκτικών «νέων δεδομένων», οι συνηθισμένες διαδικασίες, οι συμβάσεις αναφοράς παύουν να λειτουργούν. Τα θεσμικά όργανα δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με τις «βάρβαρες» νέες πραγματικότητες, οι οποίες ξεφεύγουν από την εικόνα που έχουν για τον κόσμο, και για τις οποίες δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα καθημερινά τους εργαλεία, με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε κατάσταση αδυναμίας και σύγχυσης. Οι πολίτες κατακλύζονται από δυσπιστία. Οι μηχανισμοί της διάσπασης ενεργοποιούνται. Το σύνθημα «Ποτέ πια!» αντικαθίσταται από το σύνθημα «Να φύγουν όλοι!».
Συχνά προσπαθούμε να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι το υπέρτατο εργαλείο για την αντιμετώπιση των σημερινών ρήξεων είναι η «επικοινωνία» την οποία ανακαλύψαμε στις κρίσεις της δεκαετίας του 1980 και επισημοποιήσαμε στις κρίσεις της δεκαετίας του 1990. Όμως, αυτό το σημαντικό εργαλείο – με απλά λόγια να μην κρύβουμε αυτά που γνωρίζουμε – αποδεικνύεται ανεπαρκές. Το πρόβλημα δεν είναι πια να ενημερώσουμε αλλά να έχουμε κάτι να πούμε εφαρμόζοντας ταυτόχρονα τρόπους διακυβέρνησης που να έχουν κάποιο νόημα. Όταν τίθεται σε αμφισβήτηση το «κοινωνικό συμβόλαιο», το πρόβλημα δεν είναι να δίνουμε ανά πάσα στιγμή απαντήσεις που δεν λένε τίποτα, αλλά να αποδεχτούμε τη συζήτηση για τα θέματα που επιβάλλεται να συζητηθούν. Δεν επείγει να ασχοληθούμε με το περιτύλιγμα αλλά με την αναδιοργάνωση των επιθυμιών μας, των σχεδίων μας και των τρόπων δράσης μας. Αυτό προϋποθέτει μια περίοδο σιωπής, αυτοεξέτασης, ακρόασης, πρωτοβουλιών εκτός των συμβατικών πλαισίων, με ανάληψη ρίσκου και σε αχαρτογράφητα μονοπάτια. Προϋποθέτει ατομική και συλλογική ευθύνη που θα μας επιτρέψει να κατασκευάσουμε ένα νόημα, κάποιες προοπτικές, κάποια άμεση πρόοδο. Προϋποθέτει την κατασκευή γεφυρών όταν όλα πιέζουν προς τη διάσπαση και την απομόνωση σε όλο και πιο απόμακρες και ευάλωτες νησίδες.
Το πιο δύσκολο είναι να ανεχτεί κανείς την αναποφασιστικότητα. Κατά τις περιόδους των μεγάλων αλλαγών οι βεβαιότητες υπονομεύονται, οι προφανείς καταστάσεις που δεν συζητήθηκαν μετατρέπονται σε εύθρυπτες και διαβλητές υποθέσεις, οι διαδικασίες αποσταθεροποιούνται, τα εργαλεία εκτροχιάζονται. Τα σταθερά σημεία εξαφανίζονται, οι δεσμοί διαλύονται. Κι ενώ οι αιμορραγίες μεγαλώνουν, οι απαιτήσεις επιδεινώνονται, ο χρόνος επιταχύνεται, τα χάσματα διευρύνονται. Το άτομο, συνηθισμένο σε σταθερά και αδιαμφισβήτητα πλαίσια, σε προκαθορισμένες ισορροπίες (τρόπος ζωής, ανέσεις) απαιτεί άμεση επιστροφή στις συνηθισμένες συνθήκες αλλά και ριζικά νέες απαντήσεις στο ύψος των προκλήσεων που παρατηρεί (και τις οποίες οι υπεύθυνοι δεν τολμούν να αναφέρουν φοβούμενοι ότι θα επιταχύνουν τον «πανικό»). Τα θεσμικά όργανα, σαν δυσκίνητα βαπόρια δεν είναι φτιαγμένα για πολύ βαθιά νερά. Κάθε προοπτική αλλαγής πορείας, κανόνων, αναφορών τα μπλοκάρει τελείως.
Μερικές προσωπικές μαρτυρίες. Όταν πρότεινα την έννοια του μείζονος τεχνολογικού κινδύνου, ξεσηκώθηκε κατακραυγή. «Για τους βιομήχανους είστε ο διάβολος!» μου είπαν το 1982 στην τηλεόραση. Όταν, το 1989 με κάλεσε το ΝΑΤΟ να μιλήσω σε υψηλούς αξιωματούχους σχετικά με τους νέους κινδύνους και τα πολιτικά σχέδια αντιμετώπισης κρίσεων, ο στρατηγός που μου έδωσε το λόγο μου είπε εμπιστευτικά «Κυρίως, μην τους φοβίσετε!». Πρέπει να καταλάβουμε αυτές τις αντιδράσεις. Όλη η εκπαίδευση, όλη η διαδικασία επιλογής των στελεχών έχουν εστιαστεί στην ικανότητα αντιμετώπισης συμβατικών καταστάσεων με βάση κωδικοποιημένες λογικές και έχουν στηριχτεί στην άποψη ότι κάθε αμφισβήτηση εκτός των προκαθορισμένων πλαισίων θεωρείται αντιδεοντολογική και ανεύθυνη. Ταυτόχρονα, πολυάριθμα παραδείγματα από τις καθημερινές προσωπικές εμπειρίες του καθενός δείχνουν ότι κάθε παράβαση αυτού του πλαισίου πληρώνεται αμέσως και πολύ ακριβά … στις εσωτερικές συγκρούσεις εξουσίας της διοίκησης, αποδεικνύοντας ότι τα καθιερωμένα συστήματα είναι ανίκανα να προβλέψουν και να αντιμετωπίσουν τις καταστάσεις ρήξης.
Οι κλασσικές γραμμές άμυνας αποδεικνύονται «χάρτινες», ο σπασμός επιδεινώνεται και κάθε λογική ανάλυση απορρίπτεται ενδόμυχα. Ταυτόχρονα, παρατηρείται μια όλο και βαθύτερη διάλυση, αναπτύσσονται όλο και πιο αναιτιολόγητες και αλλοπρόσαλλες δράσεις, υιοθετούνται πεπαλαιωμένα οράματα και πρακτικές. Η πιο αυθόρμητη αντίδραση είναι η υποχώρηση: «Ο σώζων εαυτόν, σωθήτω!» Αλλά γρήγορα αποκαλύπτεται ότι αυτό δεν αποτελεί λύση σε έναν κόσμο όπου από κάθε μεριά αντιμετωπίζουμε την ίδια λογική της ρήξης. Δεν περισσεύει χρόνος για να αποφύγουμε τις περιπλοκές που έχουν ενσωματωθεί στην ίδια την υφή των οργανωτικών μας δομών. Ενώ θα αντιμετωπίσουμε όλο και πιο βίαια αυτά τα μη συμβατικά περιβάλλοντα που συνοδεύουν αναγκαστικά τις μεγάλες σύγχρονες αλλαγές και σχετίζονται άμεσα με το κίνημα της παγκοσμιοποίησης σε όλες τις πτυχές της συλλογικής μας ζωής – και σε κάθε μορφή του περιβάλλοντος μας, φυσικό, βιολογικό, τεχνολογικό, κοινωνικοοικονομικό, πολιτιστικό, πνευματικό.
Η αποστολή μας στην Αργεντινή έδειξε τα όρια των μεγάλων οργανισμών όταν αντιμετωπίζουν αταξία άγνωστου μεγέθους σε σχέση με τις «βιολογικές» τους απαιτήσεις. Απέδειξε επίσης την ανάγκη αποκατάστασης του ιστού, της ζωτικής ενέργειας, της συλλογικής εμπιστοσύνης, που επιτρέπουν να δρομολογηθούν στέρεα θεμελιωμένα έργα και πρωτοβουλίες, που με τη σειρά τους θα αποτελέσουν τα στηρίγματα για την αντιμετώπιση των ιστορικών προκλήσεων. Πρέπει να αναληφθούν δράσεις εξαιρετικά περιορισμένες, που ίσως φανούν γελοίες ή και αφελείς, αλλά που θα αποτελέσουν το λίπασμα πάνω στο οποίο θα αναπτυχθούν οι νέες ρίζες. Οι δράσεις αυτές πρέπει να συνδυαστούν έτσι ώστε οι ομάδες των ανεξάρτητων δράσεων να συγκλίνουν και να αποδώσουν τις επιθυμητές μεταβολές. Τα μεγάλα θεσμικά όργανα πρέπει να κινητοποιηθούν στο πλαίσιο μιας τέτοιας προοπτικής για αλληλοσυμπλήρωση των προσπαθειών. Από αυτές εξαρτάται η ταχύτατη θέσπιση των μηχανισμών που θα εξασφαλίσουν την ανάσχεση της κρίσιμης αιμορραγίας, τη στήριξη της ανασυγκρότησης, με τρόπους που δεν θα καταπνίγουν τα ευαίσθητα σημάδια νέας ζωής.
Οι ρήξεις είναι εδώ και καθημερινά γίνονται όλο και πιο πιεστικές. Μαζί με τα θεσμικά όργανα, η κοινωνία των πολιτών πρέπει να έχει το θάρρος να απορρίψει την συνθηκολόγηση μπροστά στα γεγονότα ή την εγκατάλειψη στην καθημερινότητα και να επινοήσει τακτικές επιβίωσης αντίστοιχες των μεγάλων πιθανών σεισμών και κυρίως να καταστρώσει στρατηγικές ανασυγκρότησης.”
* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com Με στοιχεία από το βιβλίο «Voyage au cœur d’une implosion; Ce que l’Argentine nous apprend», των Patrick Lagadec και Laura Bertone, Eyrolles, 2003.
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Τι μας διδάσκει η Αργεντινή
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*
Μερικές διαπιστώσεις του Πατρίκ Λαγκαντέκ, ειδικού στην πρόληψη και τη διαχείριση κρίσεων σε χαοτικά και αχαρτογράφητα περιβάλλοντα, στα οποία δεν εφαρμόζονται πλέον τα συμβατικά αναλυτικά εργαλεία συλλογιστικής και διαχείρισης.
Μιλήσαμε την περασμένη εβδομάδα για καταστροφές κρίσεις και ρήξεις. Η περίπτωση ένρηξης (implosion, το αντίθετο της έκρηξης) της Αργεντινής το 2001 παραλληλίζεται συχνά με την κατάσταση που βιώνει σήμερα η Ελλάδα. Μεταφράζω, χωρίς σχολιασμό, ορισμένα συμπεράσματα από ένα προφητικό βιβλιαράκι με τίτλο «Ταξίδι στην καρδιά μιας ένρηξης: τι μας διδάσκει η Αργεντινή» που εξέδωσε το 2003 ο Λαγκαντέκ (μαζί με την αργεντινή επικοινωνιολόγο Λάουρα Μπερτόνε) στο οποίο απαριθμεί τις εμπειρίες του από μιαν επιτόπια αποστολή, αμέσως μετά τα γεγονότα του 2001.
“Όταν οι κοινωνίες βρίσκονται στο επίκεντρο του κυκλώνα που προκαλούν οι μεγάλες μεταμορφώσεις, με την πληθώρα των εκπληκτικών «νέων δεδομένων», οι συνηθισμένες διαδικασίες, οι συμβάσεις αναφοράς παύουν να λειτουργούν. Τα θεσμικά όργανα δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με τις «βάρβαρες» νέες πραγματικότητες, οι οποίες ξεφεύγουν από την εικόνα που έχουν για τον κόσμο, και για τις οποίες δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα καθημερινά τους εργαλεία, με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε κατάσταση αδυναμίας και σύγχυσης. Οι πολίτες κατακλύζονται από δυσπιστία. Οι μηχανισμοί της διάσπασης ενεργοποιούνται. Το σύνθημα «Ποτέ πια!» αντικαθίσταται από το σύνθημα «Να φύγουν όλοι!».
 |
| Στην Αργεντινή, το σύνθημα «Ποτέ πια» ... |
 |
| ... αντικαταστάθηκε από το σύνθημε «Να φύγουν όλοι!» |
 |
| Ο Patrick Lagadec |
 |
| Ταξίδι στην καρδιά μιας ένρηξης, τι μας διδάσκει η Αργεντινή |
Η αποστολή μας στην Αργεντινή έδειξε τα όρια των μεγάλων οργανισμών όταν αντιμετωπίζουν αταξία άγνωστου μεγέθους σε σχέση με τις «βιολογικές» τους απαιτήσεις. Απέδειξε επίσης την ανάγκη αποκατάστασης του ιστού, της ζωτικής ενέργειας, της συλλογικής εμπιστοσύνης, που επιτρέπουν να δρομολογηθούν στέρεα θεμελιωμένα έργα και πρωτοβουλίες, που με τη σειρά τους θα αποτελέσουν τα στηρίγματα για την αντιμετώπιση των ιστορικών προκλήσεων. Πρέπει να αναληφθούν δράσεις εξαιρετικά περιορισμένες, που ίσως φανούν γελοίες ή και αφελείς, αλλά που θα αποτελέσουν το λίπασμα πάνω στο οποίο θα αναπτυχθούν οι νέες ρίζες. Οι δράσεις αυτές πρέπει να συνδυαστούν έτσι ώστε οι ομάδες των ανεξάρτητων δράσεων να συγκλίνουν και να αποδώσουν τις επιθυμητές μεταβολές. Τα μεγάλα θεσμικά όργανα πρέπει να κινητοποιηθούν στο πλαίσιο μιας τέτοιας προοπτικής για αλληλοσυμπλήρωση των προσπαθειών. Από αυτές εξαρτάται η ταχύτατη θέσπιση των μηχανισμών που θα εξασφαλίσουν την ανάσχεση της κρίσιμης αιμορραγίας, τη στήριξη της ανασυγκρότησης, με τρόπους που δεν θα καταπνίγουν τα ευαίσθητα σημάδια νέας ζωής.
Οι ρήξεις είναι εδώ και καθημερινά γίνονται όλο και πιο πιεστικές. Μαζί με τα θεσμικά όργανα, η κοινωνία των πολιτών πρέπει να έχει το θάρρος να απορρίψει την συνθηκολόγηση μπροστά στα γεγονότα ή την εγκατάλειψη στην καθημερινότητα και να επινοήσει τακτικές επιβίωσης αντίστοιχες των μεγάλων πιθανών σεισμών και κυρίως να καταστρώσει στρατηγικές ανασυγκρότησης.”
* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com Με στοιχεία από το βιβλίο «Voyage au cœur d’une implosion; Ce que l’Argentine nous apprend», των Patrick Lagadec και Laura Bertone, Eyrolles, 2003.
