Περί άγνοιας

Η γενίκευση της άγνοιας στην οποία μας οδηγούν συγκεκριμένα συμφέροντα εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία μας αλλά και για την γενικότερη αντιμετώπιση της ζωής και της καθημερινότητας
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 25 Οκτωβρίου 2016 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-265)

Γράφαμε την περασμένη εβδομάδα για τις απάτες στο διαδίκτυο. Πώς είναι δυνατόν να γίνονται πιστευτοί απίθανοι ισχυρισμοί που να θέτουν σε αμφισβήτηση επιστημονικά δεδομένα που έχουν αποδειχτεί μετά από εξαντλητικές έρευνες πολυάριθμων σοβαρών επιστημόνων; Κι όμως είναι δυνατόν όταν η αμφισβήτηση εξυπηρετεί συγκεκριμένα συμφέροντα.

Πάρτε για παράδειγμα τον καρκίνο του πνεύμονα. Η ασθένεια ήταν άγνωστη μέχρι τον 18ο αιώνα ίσως επειδή πολλές περιπτώσεις να εθεωρούντο εσφαλμένα ως φυματίωση. Όμως από λεπτομερείς αυτοψίες σε γερμανικές ερευνητικές κλινικές διαπιστώθηκε δραματική αύξηση των πρωτογενών καρκινικών όγκων των πνευμόνων τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Αύξηση που έγινε εντονότερη την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Ήδη από το 1912 η ασθένεια είχε συνδεθεί δυνητικά με το κάπνισμα, υπόθεση που επαληθεύτηκε επιστημονικά στο τέλος της δεκαετίας του 1950.

Αυτό όμως δυσαρέστησε ιδιαίτερα την καπνοβιομηχανία. Η οποία εφηύρε ένα νέο προϊόν κατά των δυνάμεων που αντιστρατεύονταν το κάπνισμα. Σε ένα μυστικό υπόμνημα του 1969 που αποκαλύφθηκε δέκα χρόνια αργότερα αναφέρεται «Το προϊόν μας είναι η αμφιβολία, αφού αποτελεί τον καλύτερο τρόπο να αντιστρατευθούμε το 'σύνολο των γεγονότων' που έχει στο μυαλό του το κοινό. Αποτελεί επίσης μέσο δημιουργίας διένεξης».

Η παραπάνω αποκάλυψη ώθησε τον Ρόμπερτ Πρόκτορ, έναν ιστορικό της επιστήμης από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, να εξετάσει σε βάθος τη μεθοδολογία της προμελετημένης διάδοσης συγκεχυμένων και παραπλανητικών πληροφοριών με στόχο την απόκρυψη των γεγονότων που συνέδεαν το κάπνισμα με τον καρκίνο και την υποβάθμιση της υγείας γενικότερα. Μάλιστα ονόμασε «αγνωσιολογία» (agnotology) τη μελέτη της σκόπιμης διάδοσης της άγνοιας από εταιρείες ή άλλους οργανισμούς με στόχο την πώληση προϊόντων ή τον επηρεασμό της κοινής γνώμης.

Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Πρόκτορ, η άγνοια είναι εξουσία. Η αγνωσιολογία δεν εξετάζει ό,τι δεν γνωρίζουμε ακόμη, δηλαδή τα μεγάλα ερωτήματα που θέτει η επιστημονική έρευνα. Αλλά την σκόπιμη δημιουργία άγνοιας από ισχυρούς φορείς που δεν θέλουν ο κόσμος να γνωρίζει! Το αποτέλεσμα είναι να ζούμε σε ένα κόσμο ριζικής άγνοιας. Παρόλο που η γνώση είναι προσπελάσιμη, αυτό δεν σημαίνει ότι ο κόσμος έρχεται σε επαφή μαζί της. Επιπλέον, η γνώση που έχει ο κόσμος στηρίζεται συχνά στην πίστη ή στην παράδοση ή είναι το αποτέλεσμα καθαρής προπαγάνδας.

Ο Πρόκτορ διαπίστωσε ότι η άγνοια διαδίδεται κατ' αρχάς όταν ο επιστημονικά αγράμματος κόσμος δεν κατανοεί έννοιες ή γεγονότα και στη συνέχεια όταν κάποιες ομάδες συμφερόντων - εταιρείες ή πολιτικοί οργανισμοί - προσπαθούν να δημιουργήσουν σύγχυση σχετικά με ένα θέμα. Κλασικό παράδειγμα η κλιματική αλλαγή, όπου συχνά η διαμάχη δεν αφορά την ύπαρξη ή όχι του φαινομένου αλλά αν ο Θεός έφτιαξε τη γη για να την κατακυριεύσει ο άνθρωπος, αν η κυβέρνηση μπορεί να νομοθετεί για την βιομηχανία ή αν οι οικολόγοι θα πρέπει να έχουν εξουσία …

Αν σε όλα τα παραπάνω προσθέσουμε και το διαδίκτυο, όπου ο καθένας είναι «ειδικός» του εαυτού του, τότε η διάδοση της άγνοιας είναι ευκολότερη, αφού ο κάθε άσχετος αναμεταδίδει ως καθολικές αλήθειες τα αμφισβητήσιμα «γεγονότα» ή τις απάτες που του πουλάνε κάποια ισχυρά συμφέροντα. Μάλιστα, η άγνοια συχνά χρησιμοποιεί και τον μανδύα της ισορροπημένης διαλεκτικής προσέγγισης. «Αν δεν συμφωνείς με την άποψη μου ας το συζητήσουμε …» είναι η προσέγγιση του άσχετου που έχει επηρεαστεί και προσπαθεί να διαδώσει κάποια αντιεπιστημονική ή προπαγανδιστική άποψη …

Τι μπορεί όμως να συζητήσει κάποιος με έναν αδαή που μιλάει π.χ. για τους υποθετικούς «κινδύνους» των εμβολιασμών, όταν η επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει το αντίθετο; Όταν είναι γνωστό ότι οι σχετικές διαδόσεις ξεκίνησαν από εξ ολοκλήρου κατασκευασμένες έρευνες!

Τι μπορεί να αντιτάξει κανείς σε όσους μιλούν για «ευρωπαίους τοκογλύφους» όταν, σύμφωνα με στοιχεία που έχουν κατατεθεί στη Βουλή, το επιτόκιο που πληρώνει σήμερα η Ελλάδα για το μεγαλύτερο μέρος του χρέους των 321,6 δισ. ευρώ είναι κάτω του 1% (συγκεκριμένα το 47,4 % εξυπηρετείται με επιτόκιο 0,39% και το 16,4% με επιτόκιο 0,52%);

Μπορεί να συζητήσει κανείς σοβαρά για την ιστορία της Ελλάδας με τους τόσους μύθους που έχουμε διδαχτεί επί σειρά ετών στα σχολεία, μύθους που εν πολλοίς δημιούργησαν και υποστηρίζουν η ορθόδοξη εκκλησία και οι διάφορες πολιτικές παρατάξεις; Μύθους όπως το «κρυφό σχολειό» ή το «ξανθό γένος» που θα μας σώσει;

Τι συζήτηση να γίνει με όσους υποστηρίζουν μυθεύματα για συνωμοσίες εναντίον των Ελλήνων και της Ελλάδος από διάφορους κύκλους που μας μισούν και θέλουν να μας εξαφανίσουν (σιωνιστές, μασόνοι, κομμουνιστές, ισλαμιστές, παπιστές, αμερικάνοι, δυτικοευρωπαίοι); Όταν η σύγχρονη Ελλάδα δημιουργήθηκε το 1827 χάρις στην υποστήριξη των ευρωπαϊκών δυνάμεων και τη νίκη τους στη ναυμαχία του Ναυαρίνου; Κι όταν η ιστορική έρευνα έχει αποκαλύψει τα σφάλματα των ελλήνων πολιτικών που μας έχουν οδηγήσει κατ' επανάληψη σε πτωχεύσεις και εμφυλίους από το 1821 μέχρι σήμερα;

Πώς να γίνει συζήτηση για τα τόσα και τόσα τρελά και ανυπόστατα που αναφέρονται σε «επιστημονικά» βιβλία επιτήδειων, τα οποία στη συνέχεια κυκλοφορούν στο διαδίκτυο από ιστοσελίδες «ιατρικού», «επιστημονικού», «πατριωτικού», «ιστορικού» περιεχομένου; Τα οποία στη συνέχεια διαδίδονται άκριτα, χωρίς επαλήθευση ή διασταύρωση, από αμόρφωτους και αδαείς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με αποτέλεσμα να εξαπλώνεται περισσότερο η άγνοια …

Πρόκειται για ένα φαινόμενο το οποίο θα ενισχύεται συνεχώς με την πάροδο του χρόνου, αφού όλοι ομολογούν πως η παιδεία μας βαίνει συνεχώς υποβαθμιζόμενη. Μια άποψη που κι αυτή ίσως να έχει ξεκινήσει εν μέρει ως σκόπιμη παραπληροφόρηση για να μην επιτευχθούν κάποιες αναγκαίες αλλαγές ...

Ευτυχώς, μερικοί άνθρωποι πάνε αντίθετα στο ρεύμα. Οι βραδιές του ερευνητή στα ερευνητικά μας κέντρα. Η αξιέπαινη «Ημέρα Επιστήμης και Τεχνολογίας για Παιδιά Δημοτικού» που οργάνωσε πρόσφατα το Πολυτεχνείο Κρήτης. Οι προσπάθειες πολλών αξιόλογων δασκάλων και καθηγητών να εμφυσήσουν κριτικό πνεύμα και επιστημονική κουλτούρα στους μαθητές και σπουδαστές τους. 

Η άγνοια δεν πρέπει να επικρατήσει. Θέτει σε κίνδυνο ζωές, περιουσίες ακόμη και την υπόστασή μας ως έθνους. Λιγότερα ψέματα, περισσότερη επιστημονική γνώση, λιγότερες θεωρίες συνομωσίας!