Το ακόλουθο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 18 Ιανουαρίου 2012.
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Κρουαζιερόπλοια και ασφάλεια
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*
Το πρόσφατο δυστύχημα του κρουαζιερόπλοιου Costa Concordia στην Ιταλία μου θύμισε μιαν άσκηση διάσωσης στη θάλασσα και ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης ναυτικών καταστροφών που χρηματοδότησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πριν από 12 χρόνια
Η άσκηση, που έγινε στη νότια Γαλλία, αφορούσε την συνεργασία των υπηρεσιών διάσωσης στη θάλασσα (Ακτοφυλακή, Πολεμικό Ναυτικό) με τις υπηρεσίες υποδοχής στην ξηρά (πυροσβέστες, ασθενοφόρα και νοσοκομεία, εθελοντικές οργανώσεις, νομαρχίες). Είχαν κινητοποιηθεί 800 περίπου άτομα και το σενάριο προέβλεπε την εμπλοκή όσο το δυνατόν περισσότερων υπηρεσιών. Οι γαλλικές αρχές δέχτηκαν την παρουσία παρατηρητών από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίοι στο τέλος της άσκησης διατύπωσαν τις παρατηρήσεις τους και τις κριτικές τους που ελήφθησαν σοβαρά υπόψη για την προσαρμογή των σχεδίων αντιμετώπισης παρόμοιων καταστροφών στο μέλλον. Προσωπικά, θα θυμάμαι πάντα την τραγική σύμπτωση που σημάδεψε στη μνήμη μου την άσκηση. Την ίδια ακριβώς μέρα της άσκησης, 26 Σεπτεμβρίου 2000 βυθίστηκε το Εξπρές Σάμινα στην Πάρο!
Την ίδια χρονιά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε επίσης συγχρηματοδοτήσει σειρά δραστηριοτήτων για την ενίσχυση της συνεργασίας των κρατών μελών και της εκπαίδευσης των υπηρεσιών που είναι αρμόδιες για την αντιμετώπιση ναυτικών καταστροφών. Τις εργασίες συντόνισε η Βρετανία και το κυριότερο προϊόν ήταν ένα εκπαιδευτικό βίντεο και μια σειρά συστάσεων. Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ούτε αποκλειστική ούτε συντρέχουσα αρμοδιότητα στον τομέα της πολιτικής προστασίας που αποτελεί αποκλειστική ευθύνη των κρατών μελών. Αυτό σημαίνει ότι η Ένωση μπορεί να υποστηρίζει, να συντονίζει ή να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών. Γι’ αυτό και οι συστάσεις δεν είναι υποχρεωτικά εφαρμόσιμες σε εθνικό επίπεδο, εκτός και αν κάτι τέτοιο συμφωνηθεί ομόφωνα από όλα τα κράτη μέλη.
Γενικά, η ασφάλεια των πλοίων διέπεται από τη Διεθνή Σύμβαση για την ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα (SOLAS). Ορισμένα θέματα καλύπτονται και από τη Διεθνή Σύμβαση για πρότυπα εκπαίδευσης, έκδοσης πιστοποιητικών και τήρησης φυλακών των ναυτικών (STCW) αλλά και από την Διεθνή Σύμβαση για τη ναυτική έρευνα και διάσωση (SAR). Οι συμβάσεις αυτές στο πλαίσιο του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO) συμπληρώνονται και από νομοθετικές πράξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφάλεια των επιβατών και των πλοίων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ξεκινήσει εκτεταμένες εργασίες κωδικοποίησης, απλούστευσης και επέκτασης της σχετικής νομοθεσίας για την ασφάλεια των θαλάσσιων μεταφορών ιδίως των επιβατών. Τα κυριότερα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι η έλλειψη κοινών προτύπων ασφαλείας και η συχνά κατακερματισμένη και πολύπλοκη νομοθεσία.
Όμως σε περίπτωση ατυχήματος, ιδίως σε πλοία που μεταφέρουν πολλούς επιβάτες, όπως τα κρουαζιερόπλοια, πρωταρχική σημασία έχει η διάσωση και περίθαλψη των ναυαγών. Στη γαλλική άσκηση που προανέφερα οι υπηρεσίες έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα ανακάλυψαν την έκταση των επιχειρήσεων που αναλαμβάνουν οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης στην ξηρά και αντίστροφα. Χωρίς να θίξουν καν το ζήτημα της συνεργασίας στρατιωτικών και πολιτικών αρχών, έθεσαν ξεκάθαρα το ζήτημα του ποιος είναι αρμόδιος για κάθε ενέργεια. Η συμμετοχή αρχών από πολλούς νομούς δυσκόλεψε ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Να σημειωθεί ότι, όπως στις περισσότερες ασκήσεις, τέθηκε το αιώνιο πρόβλημα της επικοινωνίας μεταξύ των φορέων και των υπηρεσιών αλλά και το ζήτημα της ενημέρωσης των πολιτικών αρχών σε ανώτατο επίπεδο. Όπως σε πολλές πραγματικές καταστροφές, τα υπουργεία ενημερώνονται συχνά ελλιπώς και με μεγάλη καθυστέρηση.
Ακόμη και σε ζητήματα που σε άλλες περιπτώσεις είναι σχετικά απλά, ιδίως για υπηρεσίες που έχουν σαφή σχέδια αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών και καταστροφών, το ατύχημα σε κρουαζιερόπλοιο προσθέτει πολύπλοκες διαστάσεις. Η ταυτοποίηση των διασωθέντων και η αναγνώριση των θυμάτων που προέρχονται από πολλές χώρες διευκολύνεται με την τήρηση ηλεκτρονικών αρχείων για τους επιβάτες αλλά δεν παύει να αποτελεί πρόβλημα τουλάχιστον λόγω της πολυγλωσσίας. Η πολυγλωσσία αποτελεί επίσης πρόβλημα για την παροχή της αναγκαίας ψυχολογικής στήριξης των θυμάτων αλλά και των οικογενειών τους. Η ύπαρξη σε λογική απόσταση από το χώρο αποβίβασης νοσοκομειακών υποδομών αλλά και χώρων φιλοξενίας, έτοιμων να δεχτούν και να περιθάλψουν τους χιλιάδες επιβάτες ενός κρουαζιερόπλοιου δεν είναι πάντα προφανής. Απαιτεί εκ των προτέρων σχεδιασμό και εκπαίδευση.
Κατά τη διάρκεια της άσκησης οι υπηρεσίες ανακάλυψαν ότι υπό πραγματικές συνθήκες τα προβλήματα που εμφανίζονται είναι πολύ διαφορετικά από εκείνα που είχαν διαπιστωθεί σε προηγούμενες ασκήσεις επί χάρτου. Οι συμμετέχοντες διαπίστωσαν επίσης ότι η ασφάλεια των κρουαζιερόπλοιων που διαπλέουν τη Μεσόγειο θα έπρεπε (μιλάμε για δώδεκα χρόνια πριν) να αποτελέσει κύριο ζήτημα προβληματισμού για τις αρχές αλλά και για τις εμπλεκόμενες επιχειρήσεις, δεδομένου ότι ο συγκεκριμένος τομέας αποτελεί σημαντικό κλάδο της οικονομίας για πολλές περιοχές.
Τα παραπάνω δεν γράφτηκαν ούτε ως κινδυνολογίες αλλά ούτε ως συγκαλυμμένη κριτική. Γράφτηκαν κατ’ αρχάς για να υπενθυμίσουν ότι, όπως λέει ο Πλάτωνας στην Πολιτεία (Ε΄ 467 D) «και παρά δόξαν πολλά πολλοίς δη εγένετο», δηλαδή, ότι «σε πολλούς συμβαίνουν και πολλά ανεπάντεχα». Αλλά γράφτηκαν κυρίως για να υπενθυμίσουν ότι σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει σχετική τεχνογνωσία που αξίζει να την αξιοποιήσουμε για να προετοιμαστούμε κατάλληλα να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία την οποιαδήποτε ναυτική τραγωδία που όλοι ευχόμαστε να μην συμβεί ποτέ στα παράλια τα Κρήτης.
* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Κρουαζιερόπλοια και ασφάλεια
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*
Το πρόσφατο δυστύχημα του κρουαζιερόπλοιου Costa Concordia στην Ιταλία μου θύμισε μιαν άσκηση διάσωσης στη θάλασσα και ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης ναυτικών καταστροφών που χρηματοδότησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πριν από 12 χρόνια
Η άσκηση, που έγινε στη νότια Γαλλία, αφορούσε την συνεργασία των υπηρεσιών διάσωσης στη θάλασσα (Ακτοφυλακή, Πολεμικό Ναυτικό) με τις υπηρεσίες υποδοχής στην ξηρά (πυροσβέστες, ασθενοφόρα και νοσοκομεία, εθελοντικές οργανώσεις, νομαρχίες). Είχαν κινητοποιηθεί 800 περίπου άτομα και το σενάριο προέβλεπε την εμπλοκή όσο το δυνατόν περισσότερων υπηρεσιών. Οι γαλλικές αρχές δέχτηκαν την παρουσία παρατηρητών από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίοι στο τέλος της άσκησης διατύπωσαν τις παρατηρήσεις τους και τις κριτικές τους που ελήφθησαν σοβαρά υπόψη για την προσαρμογή των σχεδίων αντιμετώπισης παρόμοιων καταστροφών στο μέλλον. Προσωπικά, θα θυμάμαι πάντα την τραγική σύμπτωση που σημάδεψε στη μνήμη μου την άσκηση. Την ίδια ακριβώς μέρα της άσκησης, 26 Σεπτεμβρίου 2000 βυθίστηκε το Εξπρές Σάμινα στην Πάρο!
Την ίδια χρονιά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε επίσης συγχρηματοδοτήσει σειρά δραστηριοτήτων για την ενίσχυση της συνεργασίας των κρατών μελών και της εκπαίδευσης των υπηρεσιών που είναι αρμόδιες για την αντιμετώπιση ναυτικών καταστροφών. Τις εργασίες συντόνισε η Βρετανία και το κυριότερο προϊόν ήταν ένα εκπαιδευτικό βίντεο και μια σειρά συστάσεων. Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ούτε αποκλειστική ούτε συντρέχουσα αρμοδιότητα στον τομέα της πολιτικής προστασίας που αποτελεί αποκλειστική ευθύνη των κρατών μελών. Αυτό σημαίνει ότι η Ένωση μπορεί να υποστηρίζει, να συντονίζει ή να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών. Γι’ αυτό και οι συστάσεις δεν είναι υποχρεωτικά εφαρμόσιμες σε εθνικό επίπεδο, εκτός και αν κάτι τέτοιο συμφωνηθεί ομόφωνα από όλα τα κράτη μέλη.
Γενικά, η ασφάλεια των πλοίων διέπεται από τη Διεθνή Σύμβαση για την ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα (SOLAS). Ορισμένα θέματα καλύπτονται και από τη Διεθνή Σύμβαση για πρότυπα εκπαίδευσης, έκδοσης πιστοποιητικών και τήρησης φυλακών των ναυτικών (STCW) αλλά και από την Διεθνή Σύμβαση για τη ναυτική έρευνα και διάσωση (SAR). Οι συμβάσεις αυτές στο πλαίσιο του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO) συμπληρώνονται και από νομοθετικές πράξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφάλεια των επιβατών και των πλοίων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ξεκινήσει εκτεταμένες εργασίες κωδικοποίησης, απλούστευσης και επέκτασης της σχετικής νομοθεσίας για την ασφάλεια των θαλάσσιων μεταφορών ιδίως των επιβατών. Τα κυριότερα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι η έλλειψη κοινών προτύπων ασφαλείας και η συχνά κατακερματισμένη και πολύπλοκη νομοθεσία.
Όμως σε περίπτωση ατυχήματος, ιδίως σε πλοία που μεταφέρουν πολλούς επιβάτες, όπως τα κρουαζιερόπλοια, πρωταρχική σημασία έχει η διάσωση και περίθαλψη των ναυαγών. Στη γαλλική άσκηση που προανέφερα οι υπηρεσίες έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα ανακάλυψαν την έκταση των επιχειρήσεων που αναλαμβάνουν οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης στην ξηρά και αντίστροφα. Χωρίς να θίξουν καν το ζήτημα της συνεργασίας στρατιωτικών και πολιτικών αρχών, έθεσαν ξεκάθαρα το ζήτημα του ποιος είναι αρμόδιος για κάθε ενέργεια. Η συμμετοχή αρχών από πολλούς νομούς δυσκόλεψε ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Να σημειωθεί ότι, όπως στις περισσότερες ασκήσεις, τέθηκε το αιώνιο πρόβλημα της επικοινωνίας μεταξύ των φορέων και των υπηρεσιών αλλά και το ζήτημα της ενημέρωσης των πολιτικών αρχών σε ανώτατο επίπεδο. Όπως σε πολλές πραγματικές καταστροφές, τα υπουργεία ενημερώνονται συχνά ελλιπώς και με μεγάλη καθυστέρηση.
Ακόμη και σε ζητήματα που σε άλλες περιπτώσεις είναι σχετικά απλά, ιδίως για υπηρεσίες που έχουν σαφή σχέδια αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών και καταστροφών, το ατύχημα σε κρουαζιερόπλοιο προσθέτει πολύπλοκες διαστάσεις. Η ταυτοποίηση των διασωθέντων και η αναγνώριση των θυμάτων που προέρχονται από πολλές χώρες διευκολύνεται με την τήρηση ηλεκτρονικών αρχείων για τους επιβάτες αλλά δεν παύει να αποτελεί πρόβλημα τουλάχιστον λόγω της πολυγλωσσίας. Η πολυγλωσσία αποτελεί επίσης πρόβλημα για την παροχή της αναγκαίας ψυχολογικής στήριξης των θυμάτων αλλά και των οικογενειών τους. Η ύπαρξη σε λογική απόσταση από το χώρο αποβίβασης νοσοκομειακών υποδομών αλλά και χώρων φιλοξενίας, έτοιμων να δεχτούν και να περιθάλψουν τους χιλιάδες επιβάτες ενός κρουαζιερόπλοιου δεν είναι πάντα προφανής. Απαιτεί εκ των προτέρων σχεδιασμό και εκπαίδευση.
Κατά τη διάρκεια της άσκησης οι υπηρεσίες ανακάλυψαν ότι υπό πραγματικές συνθήκες τα προβλήματα που εμφανίζονται είναι πολύ διαφορετικά από εκείνα που είχαν διαπιστωθεί σε προηγούμενες ασκήσεις επί χάρτου. Οι συμμετέχοντες διαπίστωσαν επίσης ότι η ασφάλεια των κρουαζιερόπλοιων που διαπλέουν τη Μεσόγειο θα έπρεπε (μιλάμε για δώδεκα χρόνια πριν) να αποτελέσει κύριο ζήτημα προβληματισμού για τις αρχές αλλά και για τις εμπλεκόμενες επιχειρήσεις, δεδομένου ότι ο συγκεκριμένος τομέας αποτελεί σημαντικό κλάδο της οικονομίας για πολλές περιοχές.
Τα παραπάνω δεν γράφτηκαν ούτε ως κινδυνολογίες αλλά ούτε ως συγκαλυμμένη κριτική. Γράφτηκαν κατ’ αρχάς για να υπενθυμίσουν ότι, όπως λέει ο Πλάτωνας στην Πολιτεία (Ε΄ 467 D) «και παρά δόξαν πολλά πολλοίς δη εγένετο», δηλαδή, ότι «σε πολλούς συμβαίνουν και πολλά ανεπάντεχα». Αλλά γράφτηκαν κυρίως για να υπενθυμίσουν ότι σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει σχετική τεχνογνωσία που αξίζει να την αξιοποιήσουμε για να προετοιμαστούμε κατάλληλα να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία την οποιαδήποτε ναυτική τραγωδία που όλοι ευχόμαστε να μην συμβεί ποτέ στα παράλια τα Κρήτης.
* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com
