(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 24 Φεβρουαρίου 2015 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-189)
Την αφορμή για το σημερινό μου άρθρο την πήρα από μια ταινία που παίζεται αυτές τις μέρες στους κινηματογράφους. «Ελεύθερος Σκοπευτής». Μια ταινία που μας μεταφέρει στη χώρα της ελεύθερης οπλοφορίας, στο πόλεμο της Μέσης Ανατολής και στα προβλήματα προσαρμογής που αντιμετωπίζουν οι επιστρέφοντες πολεμιστές. Προσωπικά μου ξανάφερε στο νου παλιές σκέψεις και συζητήσεις περί ελευθερίας και ελεύθερης βούλησης.
Όσο κι αν διακηρύσσουμε πως είμαστε ελεύθεροι να ξεχωρίζουμε το σωστό από το λάθος, στην πραγματικότητα η συμπεριφορά μας ρυθμίζεται από τα παραδείγματα με τα οποία έχουμε γαλουχηθεί από την παιδική μας ηλικία και από τις νουθεσίες με τις οποίες μας κατήχησαν η οικογένεια, η εκκλησία, το σχολείο. Συχνά, θεωρούμε δίκαιο ό,τι συμφέρει την οικογένεια, τη φυλή, την πατρίδα. Είμαστε έτοιμοι να αγωνιστούμε για να υπερασπιστούμε τους δικούς μας χωρίς να εξετάσουμε αν πράγματι υπερασπιζόμαστε το σωστό. Αν είμαστε με το μέρος της δικαιοσύνης και του καλού.
Θεωρούμε ότι «εμείς» βρισκόμαστε σε αντιπαράθεση με τους «άλλους». Τους θεωρούμε εχθρούς ακόμη κι αν έχουμε συνάψει στενές σχέσεις με βάση κάποιο συμβόλαιο. Για παράδειγμα, μεγάλοι εχθροί είναι συχνά η νύφη ή ο γαμπρός με την πεθερά. Τοποθετούνται αυτόματα σε αντίθετα στρατόπεδα. Κι όμως υπάρχουν υπέροχες πεθερές που ξέρουν να κρατούν τη θέση τους. Όπως υπάρχουν και καταπληκτικές νύφες και γαμπροί που εκτιμούν και αγαπούν τα πεθερικά τους καλύτερα και από τους γονείς τους.
«Εμείς» και οι «άλλοι». Αν εξετάσουμε τα πράγματα νηφάλια και αντικειμενικά αναλύοντας τα «υπέρ» και τα «κατά», θα διαπιστώσουμε τις περισσότερες φορές ότι η αντιπαράθεση δημιουργεί περισσότερη ζημιά από έναν τίμιο διάλογο και έναν ρεαλιστικό συμβιβασμό. «Μα αυτό είναι αδύνατον σε ορισμένες περιπτώσεις» θα ισχυριστούν ορισμένοι. Δεν θα έπρεπε λόγου χάριν να ξεσηκωθούμε εναντίον των Τούρκων το 1821; Μήπως ο Βενιζέλος δεν έπραξε σωστά όταν έβαλε την Ελλάδα στους Βαλκανικούς πολέμους με αποτέλεσμα να διπλασιάσει την ελληνική επικράτεια; Ή όταν το 1940 αρνηθήκαμε την συνθηκολόγηση και αντισταθήκαμε στον ιταλικό φασισμό και τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό;
Άλλες εποχές, άλλα κριτήρια, άλλες οι δυνατότητες της χώρας. Ο δίκαιος χαρακτήρας εκείνων των αγώνων είχε αναγνωριστεί από όλους τους φίλους και από πολλούς εχθρούς. Δεν υπήρχε αμφισβήτηση από κανέναν - ακόμη και οι πολιτικοί αντίπαλοι συντάχθηκαν ομόφωνα και ομόψυχα στον κοινό αγώνα.
Τα προβλήματα εμφανίζονται όταν αρχίσουν οι δικαιολογημένες αμφιβολίες. Που δεν πηγάζουν αναγκαστικά από κάποια κακόβουλη προπαγάνδα αλλά από την ίδια τη φύση της σύγκρουσης. Όταν αποκαλύπτεται ότι ο αγώνας δεν είναι για να προφυλαχτεί η πατρίδα, η οικογένεια ή αυτά που τέλος πάντων θεωρούνται ιερά και όσια. Αλλά κάποια οργανωμένα συμφέροντα οικονομικών παραγόντων ή και συντεχνιών. Όταν ο αγώνας γίνεται για να εξασφαλιστούν ενεργειακοί ή άλλοι πλουτοπαραγωγικοί πόροι. Κι όταν ο αγώνας γίνεται ιδιαίτερα βίαιος επειδή υπεισέρχεται η επιθυμία για ολοκληρωτική νίκη ή όταν παρεισφρήσει ο τυφλός φανατισμός. Φανατισμός που είναι συχνά θρησκευτικός με βαθιές ιστορικές ρίζες.
Η βία έχει πάντα δυσμενείς ψυχολογικές επιπτώσεις. Ο τραυματισμός ή ο θάνατος από ατύχημα, επίθεση ή κάποια φυσική ή άλλη καταστροφή. Μια βίαιη αλλαγή στη ζωή μας όπως η απόλυση, το διαζύγιο, η χρεωκοπία. Η ηθική και σεξουαλική παρενόχληση και φυσικά ο πόλεμος. Όλα προκαλούν Μετατραυματική Αγχώδη Διαταραχή (ΜΤΑΔ ή PTSD στα αγγλικά), ένα φαινόμενο που μπορεί να επιβραδύνει την επανένταξη στην κανονική ζωή του θύματος.
Όσοι πάσχουν από ΜΤΑΔ έχουν τη τάση να ξαναζούν το τραυματικό γεγονός, ιδίως αν βρεθούν σε συνθήκες που τους το θυμίζουν. Συνθήκες τις οποίες γενικά αποφεύγουν μέχρι σημείου να αναπτύσσουν και κάποια επιλεκτική αμνησία. Πάσχουν από αϋπνίες, εκρήξεις θυμού, δύσκολη αυτοσυγκέντρωση, άσχημα όνειρα, υπερβολική ευαισθησία ή και υπερβολικές αντιδράσεις σε απρόβλεπτες καταστάσεις. Η αποκατάσταση μπορεί να είναι μακρόχρονη και περιλαμβάνει διάφορους τύπους ψυχοθεραπείας.
Ξεκινήσαμε λοιπόν από τις ιδεοληψίες της παιδικής ηλικίας για να καταλήξουμε στη μετατραυματική αγχώδη διαταραχή … Πόσες φορές, αυτές οι ιδεοληψίες μας οδηγούν στην εσφαλμένη επιλογή συντρόφου, στην λάθος επιλογή επαγγέλματος, σε λανθασμένες αποφάσεις οι οποίες μας παιδεύουν μια ολόκληρη ζωή; Ωστόσο, υποστηρίζουμε ότι είμαστε ελεύθεροι να παίρνουμε αποφάσεις! Ότι απολαμβάνουμε της «ελεύθερης βούλησης» που μας έχει χορηγηθεί με βάση κάποιο θεϊκό σχέδιο. Και ότι κάθε άλλη επιλογή θα έχει «τεράστιο κόστος». Κόστος, το οποίο όμως ποτέ δεν καθίσαμε να υπολογίσουμε αντικειμενικά.
Ίσως βέβαια ο αντικειμενικός υπολογισμός να αποδείξει ότι, πράγματι, η εναλλακτική επιλογή είναι πολύ χειρότερη από την επιλογή που έχουμε ήδη κάνει λόγω της όποιας ιδεοληψίας. Ότι αν είχαμε παντρευτεί τον μεγάλο μας έρωτα θα είχαμε οπωσδήποτε καταστραφεί. Ότι αν είχαμε ακολουθήσει το επάγγελμα που ονειρευόμασταν ως έφηβοι θα ήμασταν σήμερα άνεργοι. Ότι αν είχαμε πάρει εκείνο το τόσο δελεαστικό δάνειο θα ήμασταν σήμερα χρεοκοπημένοι. Ότι αν είχαμε αγοράσει εκείνο το όμορφο όπλο που μας πρότεινε ο συγχωριανός μας, θα ήμασταν σήμερα καταζητούμενοι για φόνο …
Ο «Ελεύθερος Σκοπευτής» κατάλαβε στο τέλος πως η υπεράσπιση της πατρίδας με κάθε μέσον οδηγούσε στην μη υπεράσπιση της ίδιας του της οικογένειας. Δεν κατάλαβε όμως τους κινδύνους της ελεύθερης χρήσης των όπλων. Κι αυτό του στοίχισε τη ζωή … Πόσοι άραγε καταλαβαίνουν ότι οι ιδεοληψίες με τις οποίες έχουνε μπολιαστεί σχετικά με την οπλοκατοχή, την οικονομική μας κατάσταση, τη σχέση μας με τον κόσμο και τόσα άλλα ίσως να εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους; Μόνο μια αντικειμενική, νηφάλια αποτίμηση των «υπέρ» και των «κατά» κάθε επιλογής θα μας βοηθήσει να αποφύγουμε κάποιες βίαιες εμπειρίες …
