03 Φεβρουαρίου 2015

Φόβοι κι Ελπίδες

Η γνώση διαλύει τους αδικαιολόγητους φόβους αλλά και τις φρούδες ελπίδες. Μας βοηθά να προβλέψουμε και να αποφύγουμε ατυχήματα και καταστροφές αλλά και να μετριάσουμε τις επιπτώσεις τους
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 3 Φεβρουαρίου 2015 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-186)

Φοβόμαστε το άγνωστο. Φοβόμαστε τη βία. Φοβόμαστε το θάνατο. Ο φόβος, μας λένε οι επιστήμονες, μας προφύλασσε από τα άγρια θηρία πριν αξιοποιήσουμε την ευφυΐα μας για να εφεύρουμε όπλα και συστήματα προστασίας. Μας προφύλασσε από τα μέλη άλλων φυλών που μας ανταγωνίζονταν για πρόσβαση στις πηγές τροφής, στους καρπούς και τα ζώα. Μας έσπρωχνε να πάρουμε τα βουνά ή να μεταναστεύσουμε για να γλυτώσουμε από εισβολείς που σκότωναν και υποδούλωναν. Ο φόβος είναι ένα ανθρώπινο συναίσθημα που ο Σολομών θεωρεί ότι είναι «αρχή σοφίας».

Ο διαρκής φόβος οδηγεί στην υποδούλωση, στην κατάθλιψη, στην αποκτήνωση. Μετατρέπει τον άνθρωπο σε άβουλο όν που άγεται και φέρεται από όσους έχουν εξουσία, από τους εκφοβιστές. Οι οποίοι το πετυχαίνουν συχνά, με υπερβολές ή χρησιμοποιώντας ψευδείς ή ανακριβείς πληροφορίες, διασπείροντας κατασκευασμένες ειδήσεις, διαστρέφοντας και παραποιώντας πραγματικά γεγονότα. Γιατί σήμερα δεν κινδυνεύουμε από λιοντάρια ή αρκούδες που θα μας επιτεθούν στο σκοτάδι, ούτε από κάποια απρόβλεπτα, υπερφυσικά «επερχόμενα δεινά». Στην πραγματικότητα κινδυνεύουμε από τις προσωπικές μας επιλογές πολλές από τις οποίες είναι λανθασμένες γιατί στηρίζονται στην άγνοιά μας …

Ο φόβος που προκαλείται από άγνοια είναι επικίνδυνος και μπορεί να μας οδηγήσει σε λανθασμένες αποφάσεις με αμφίβολο ή και καταστρεπτικό αποτέλεσμα. Όμως το ίδιο επικίνδυνες μπορεί να αποδειχτούν και οι ελπίδες που στηρίζονται σε παράλογες προσδοκίες. Σε προσδοκίες που έχουν μηδενικές πιθανότητες να εκπληρωθούν γιατί στηρίζονται σε παραδοχές που είναι τελείως λανθασμένες. Και που και αυτές έχουν υιοθετηθεί με βάση την άγνοια.

Πόσο πιθανό είναι να χτυπήσει την πόρτα μας ένας φιλάνθρωπος πολυεκατομμυριούχος και να μας χαρίσει λίγα από τα εκατομμύριά του; Πόσο πιθανό είναι να λύσουμε ένα πολύπλοκο μαθηματικό πρόβλημα αν δεν έχουμε στοιχειώδη έστω γνώση μαθηματικών; Πόσο πιθανό είναι να βγούμε ζωντανοί από ένα τροχαίο ατύχημα όταν οδηγούσαμε μεθυσμένοι, χωρίς ζώνη και έχοντας αναπτύξει υπερβολική ταχύτητα; Ας μη γελιόμαστε. Οι φρούδες ελπίδες είναι το ίδιο επικίνδυνες με τον υπερβολικό, αδικαιολόγητο φόβο.

Το αντίδοτο και στα δύο είναι γνωστό εδώ και αιώνες. ΠΑΙΔΕΙΑ. Την συστήνει ο Σολομών στις παροιμίες. Την δίδαξαν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Προς αυτήν μας προτρέπουν οι σοφοί της Αναγέννησης και τα λαμπρά πνεύματα του Διαφωτισμού. Γιατί με την Παιδεία και τη Γνώση ξέρουμε ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε τους σεισμούς αν έχουμε κτίσει αντισεισμικά κτήρια. Δεν κινδυνεύουμε από καταποντισμούς όταν έχουμε αποφύγει τις περιοχές που πλήττονται από πλημμύρες. Η γνώση των μεθόδων προφύλαξης και απολύμανσης θα μας προφυλάξει από τα θανατηφόρα μικρόβια και τις επιδημίες.

Έχουμε γράψει στο παρελθόν για τους σεισμούς, για τις πλημμύρες, για τα μικρόβια και τα εμβόλια. Για τους κινδύνους από το κάπνισμα, την κακή διατροφή, τα επικίνδυνα χημικά στα σπίτια και στα χωράφια. Για τον αδικαιολόγητο φόβο των μεταλλαγμένων. Για τα επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα. Για τη σημασία του ψυχολογικού παράγοντα μετά από ατυχήματα και καταστροφές.

Όμως προχτές βρέθηκα μπροστά σε ένα σκύλο! Θέλαμε να μπούμε σε ένα σπίτι με κήπο και μας υποδέχτηκε ένας σκύλος γαυγίζοντας. Ένα θέαμα που συνήθως προκαλεί φόβο. «Πάμε να φύγουμε» είπε ο φίλος που με συνόδευε. «Θα μας ορμήσει».

Δεν πτοήθηκα. Ο σκύλος ήταν συνηθισμένος να βλέπει κόσμο να μπαινοβγαίνει στο συγκεκριμένο κτήριο. Η ουρά του μου έδειχνε ότι το γαύγισμα ήταν μάλλον διερευνητικό. Η έκφρασή του δεν ήταν εξαγριωμένη και δεν ετοιμαζόταν να επιτεθεί. Τον πλησίασα σιγά-σιγά μιλώντας του ήρεμα. «Δεν είμαστε εχθροί». «Θέλουμε να δούμε το διαμέρισμα του πρώτου ορόφου». «Είμαστε φίλοι και θα μας αφήσεις να περάσουμε σαν καλό παιδί». Λύγισα τα πόδια και χαμήλωσα το σώμα, κατεβαίνοντας στο επίπεδο του ζώου. Το γαύγισμα είχε τώρα σταματήσει. Η ουρά ήταν στα σκέλια, σημάδι υποταγής. Περάσαμε άφοβα και μπήκαμε στο κτήριο. Ολοκληρώσαμε τη δουλειά μας χωρίς πρόβλημα.

Η γνώση της γλώσσας του σώματος του σκύλου αλλά και της γάτας δεν είναι άγνωστη στους ασχολούμενους με τα ζώα. Αποτελεί μάλιστα και αντικείμενο επιστημονικών ερευνών παγκοσμίως. Στα ιστολόγια που ασχολούνται με την εκπαίδευση σκύλων υπάρχουν πολυάριθμα σχέδια με τη σημασία της στάσης των σκύλων και της θέσης και κίνησης της ουράς τους. Μάλιστα, το 2013 μια ομάδα Ιταλών κτηνιάτρων δημοσίευσε τα πορίσματα μιας μελέτης, σύμφωνα με τα οποία όταν η ουρά ενός σκύλου κινείται στα δεξιά οι άλλοι σκύλοι παραμένουν χαλαροί ενώ όταν κινείται στα αριστερά αυτό αποτελεί ένδειξη άγχους και προκαλεί ανάλογες αντιδράσεις στα άλλα σκυλιά.

Η γνώση λοιπόν διαλύει τους φόβους. Όμως, όπως είπαμε, διαλύει και τις φρούδες ελπίδες. Ο μορφωμένος, ή ενημερωμένος πολίτης αντιμετωπίζει την ζωή πιο ψύχραιμα. Προβλέπει κατά κάποιο τρόπο τα μελλούμενα. Ξέρει για παράδειγμα, τι προβλέπουν οι Συνθήκες που διέπουν τη σύσταση και τη λειτουργία των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ενδιαφέρθηκε να διαβάσει τα περίφημα «μνημόνια» και τις διαδοχικές εκθέσεις αξιολόγησης της εφαρμογής τους. Καταλαβαίνει τι δεν πήγε καλά και τι πρέπει να αλλάξει. Τα λάθη που έκαναν οι ξένοι. Αλλά και τις παραλείψεις, τα λάθη και τις ολιγωρίες των ελληνικών κυβερνήσεων.

Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση προχώρησε πάντα μέσα από διαδοχικές κρίσεις. Έτσι μας είπε ο Ζαν Μονέ, ο άνθρωπος που οραματίστηκε την ενωμένη Ευρώπη. Έτσι βλέπουμε να εξελίσσονται τα πράγματα και τώρα. Οι κρίσεις, στους αδαείς προκαλούν αδικαιολόγητους φόβους. Στους προετοιμασμένους και διαβασμένους δίνουν βάσιμες ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον. Ακόμη κι αν σε ορισμένες περιπτώσεις θα πρέπει να πάρουν και κάποιο καλά υπολογισμένο ρίσκο.

Το αποτέλεσμα βέβαια δεν είναι ποτέ γνωστό εκ των προτέρων. Μπορεί να προβλεφθεί με κάποιες πιθανότητες. Η σωστή προετοιμασία αυξάνει τις πιθανότητες θετικής έκβασης. Οι επιπολαιότητες και οι λανθασμένες εκτιμήσεις που δημιουργούν φρούδες ελπίδες αυξάνουν την πιθανότητα ατυχήματος. Να είμαστε «φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί» μας συμβουλεύουν οι Γραφές. Ας μην τις αγνοήσουμε ...

Γνωμικά - Παροιμίες