Περί πολιτικής προστασίας (πέμπτο και τελευταίο μέρος)

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους πολίτες προέρχεται συχνά από την ίδια την διοίκηση που αποδεικνύεται κατώτερη των περιστάσεων
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 4 Σεπτεμβρίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-343)

Στη στήλη αυτή προσπαθήσαμε τις τέσσερεις προηγούμενες εβδομάδες να εξηγήσουμε, όσο πιο απλά γίνεται, μερικές από τις πτυχές του πολύπλοκου συστήματος της πολιτικής προστασίας. Που περιλαμβάνει τρεις φάσεις: «Πρόληψη και Μετριασμός επιπτώσεων», «Ετοιμότητα και Επέμβαση» και «Αποκατάσταση και ανάλυση μετά την καταστροφή». Και τρεις οριζόντιες δραστηριότητες: «Ανάλυση επικινδυνότητας», «Διοίκηση, Έλεγχος, Επικοινωνία, Συντονισμός και Πληροφόρηση (ή C4I)», και τέλος «Ενημέρωση και εκπαίδευση».

Το παραπάνω πολύπλοκο σύστημα αφορά γενικά την προστασία των πολιτών από ατυχήματα και καταστροφές. Δεν αφορά δηλαδή μόνο τις μεγάλες φυσικές καταστροφές. Και το κλειδί είναι πάντα η «Ανάλυση της επικινδυνότητας». Δηλαδή, ποιοι είναι οι κίνδυνοι που μας απειλούν και ποιες είναι οι πιθανότητες να χάσουμε τη ζωή, την υγεία ή την περιουσία μας από αυτούς. Πιθανότητες που μπορούν να μετριαστούν ή ακόμη και να εκμηδενιστούν αν ληφθούν τα ενδεικνυόμενα προληπτικά μέτρα.

Ανάλυση επικινδυνότητας. Από την ανάλυση των διαθέσιμων στατιστικών προκύπτει μια ενδιαφέρουσα εικόνα. Οι κύριες αιτίες θανάτου στην Ελλάδα είναι με τη σειρά: καρδιοπάθειες και εγκεφαλικά, νόσος Αλζχάιμερ, νεοπλασίες (καρκίνοι), χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και τροχαία. Παράλληλα, τα κυριότερα προβλήματα υγείας που συνδέονται συχνά και με μακροχρόνια αναπηρία περιλαμβάνουν: πόνους μέσης και αυχένα, διαταραχές αισθητηρίων οργάνων, πονοκεφάλους, κατάθλιψη και άγχος, δερματικές και στοματικές παθήσεις, τραυματισμούς από πτώσεις και τροχαία, καθώς και ΧΑΠ.

Σε ποιες επικίνδυνες συμπεριφορές και συνήθειες οφείλονται τα παραπάνω; Κάπνισμα, κακή διατροφή, έλλειψη άσκησης, κατανάλωση οινοπνευματωδών, κακή οδηγική συμπεριφορά, κακή καθημερινή υγιεινή. Δυστυχώς, η πρόληψη σε όλους αυτούς τους τομείς είναι ελλιπέστατη. Οι πολίτες την αγνοούν και η πολιτεία δίνει πάντα προτεραιότητα στην περίθαλψη ενώ με σαφώς μικρότερο κόστος θα είχε πετύχει καλύτερα αποτελέσματα.

Υπάρχουν όμως και οι μεγάλες φυσικές καταστροφές που απειλούν περιουσίες. Σεισμοί και κατολισθήσεις, πλημμύρες και έντονα καιρικά φαινόμενα, δασικές και αστικές πυρκαγιές. Για τους σεισμούς, έχει προβλεφθεί σχετική νομοθεσία (ο Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός). Και έχουν ευαισθητοποιηθεί στην εφαρμογή της οι ιδιοκτήτες και οι μηχανικοί. Δυστυχώς για τις άλλες απειλές οι επί σειρά ετών εμπειρίες έχουν αποδείξει ότι η πρόληψη (σε μερικές δε περιπτώσεις και η επέμβαση) είναι ελλιπέστατη. Ακόμη κι αν είναι πλέον γνωστό ότι οι απειλές αυτές θα ενταθούν στο άμεσο μέλλον λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Τέλος, υπάρχουν και ορισμένες απειλές (π.χ. τρομοκρατία), οι οποίες ενώ είναι στατιστικά περιορισμένες, δημιουργούν αισθήματα ανασφάλειας και φόβου στην κοινή γνώμη, με αποτέλεσμα να απαιτούν ιδιαίτερες επενδύσεις για πρόληψη και ετοιμότητα.

Κίνδυνοι λόγω ανευθυνότητας. Το 2008, σε μιαν ημερίδα που οργανώσαμε στο Ηράκλειο με τον τότε ευρωβουλευτή Σταύρο Αρναουτάκη («Η προστασία του πολίτη από ατυχήματα και καταστροφές, μια ευκαιρία για ανάπτυξη»), είχαν συμμετάσχει και πολλοί υπεύθυνοι πολιτικής προστασίας από τους Δήμους και τους Νομούς της Κρήτης.

Όταν ρωτήθηκαν να προσδιορίσουν τους τρεις σοβαρότερους κινδύνους που αντιμετώπιζαν τότε οι τοπικές κοινωνίες και που θα αποτελούσαν απειλή για την ανάπτυξη της περιοχής στα επόμενα 5 έως 10 χρόνια, ένας από τους συμμετέχοντες απάντησε «Η ίδια η διοίκηση η οποία είναι απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις …». Και ως απάντηση προτάθηκε η μεταφορά τεχνογνωσίας από τα ΑΕΙ/ΤΕΙ της Κρήτης και η ενίσχυση των φορέων της αυτοδιοίκησης με επιστήμονες με γνώσεις στους σχετικούς τομείς.

Δεν ξέρω πόσοι διάβασαν και ενστερνίστηκαν τα πορίσματα εκείνης της ημερίδας αλλά και των πολυάριθμων άλλων εκδηλώσεων και της πλούσιας σχετικής βιβλιογραφίας. Για να καταρτίσουν λεπτομερή σχέδια αντιμετώπισης ατυχημάτων και καταστροφών στο νησί μας και στην πόλη μας. Αν κρίνουμε από τα αποτελέσματα μάλλον κανένας …

Μερικά παραδείγματα για τα οποία η εφημερίδα μας έχει δημοσιεύσει κατ’ επανάληψη ρεπορτάζ. Οι κίνδυνοι στην Παλιά Πόλη για τους οποίους οι συσκέψεις και οι συζητήσεις επαναλαμβάνονται χωρίς ορατό αποτέλεσμα. Οι απειλές δασικής πυρκαγιάς σε περιαστικά δάση όπως στον Άγιο Ματθαίο, στους Αγίους Αποστόλους και την Πολυτεχνειούπολη. Οι επαναλαμβανόμενες πλημμύρες σε αρκετά σημεία της πόλης (π.χ. κέντρο, Κλαδισό, Σούδα). Για να μη μιλήσουμε για την έλλειψη φωτεινού σηματοδότη στα σημεία εκείνα του δρόμου προς τα Κουνουπιδιανά όπου χρειάζονται περισσότερο (έξω από το Λύκειο και απέναντι από του Χαλκιαδάκη). Εκεί που έχασαν τη ζωή τους δύο νέα παιδιά πριν από ένα χρόνο …

Πρόσφατα δημοσιεύθηκαν από την Περιφέρεια οι χώροι καταφυγής πληθυσμού για τον Δήμο Χανίων. Μένω στο Σταυρό αλλά δεν κατόρθωσα να εντοπίσω ούτε κάποιο «Γήπεδο Σταυρού» (όπως αναφέρει αναρτημένος κατάλογος) ούτε τον «Ελεύθερο χώρο στον Σταυρό» (που αναφέρει ο αναρτημένος χάρτης). Μόνο περιφραγμένα οικόπεδα ή ακατάλληλοι χώροι με βάτα και θάμνους …

Ο υπεύθυνος πολιτικής προστασίας μου δήλωσε (σε γραπτή διαδικτυακή επικοινωνία την οποία στη συνέχεια διέγραψε) ότι τα στοιχεία είχαν κοινοποιηθεί από το Δήμο, και ότι δεν έγινε καμία επαλήθευση. Προφανώς δεν έγινε επαλήθευση ούτε στον χάρτη με τις οδούς διαφυγής. Όπου ο μονόδρομος της Περίδου εμφανίζεται ως οδός διαφυγής προς την αντίθετη κατεύθυνση … Φανταστείτε την κυκλοφοριακή συμφόρηση αν κάποιος προσπαθήσει να διαφύγει μέσα στον πανικό με το αυτοκίνητό του …

Αλλά να διαφύγει κάποιος από τι; Από σεισμό; Από παλιρροϊκό κύμα (τσουνάμι); Από πυρκαγιά; Οι οδηγίες δεν το ξεκαθαρίζουν. Οι χώροι συγκέντρωσης κοντά σε παραλίες (π.χ. Ανατολική Τάφρος) που είναι ίσως κατάλληλοι για συγκέντρωση των κατοίκων πυκνοδομημένων περιοχών μετά από σεισμό, είναι τελείως ακατάλληλοι σε περίπτωση τσουνάμι. Οι χώροι έξω από εκκλησίες με καμπαναριά (π.χ. Άγιος Παντελεήμονας) ίσως να είναι επικίνδυνοι σε περίπτωση σεισμού. Και οι δασωμένοι χώροι (π.χ. Τάφοι Βενιζέλου, Πολυτεχνείο) σίγουρα δεν ενδείκνυνται ως καταφύγια σε περίπτωση δασικής πυρκαγιάς.

Η πολιτική προστασία είναι ο κατ’ εξοχήν τομέας που αποδεικνύει στην πράξη τις διοικητικές ικανότητες των υπεύθυνων. Ή την έλλειψη τους …