Πρόληψη και αντιμετώπιση πλημμυρών
Η υποεπιτροπή Υδατικών Πόρων της Βουλής των Ελλήνων μου έκανε την τιμή να με καλέσει να την ενημερώσω για τις δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον ευαίσθητο αυτό τομέα
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 28 Ιανουαρίου 2014)
Οι πλημμύρες αποτελούν αντικείμενο δύο νομοθετικών πράξεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Της οδηγίας-πλαισίου για τα ύδατα (2000/60/ΕΚ) που έχει ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία με το νόμο 3199/2003 και το Προεδρικό Διάταγμα 51 του 2007. Και της οδηγίας 2007/60/ΕΚ για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, που έχει μεταφερθεί στο εσωτερικό δίκαιο με την υπουργική απόφαση, H.Π. 31822/1542/Ε103 του 2010.
Με βάση τα προβλεπόμενα από τις οδηγίες πρέπει να διεξαχθούν κατ' αρχάς προκαταρκτικές εκτιμήσεις κινδύνου πλημμύρας δηλαδή σύνταξη χαρτών, καταγραφή των εμπειριών από το παρελθόν, προβλέψεις για το μέλλον και εντοπισμός των περιοχών με σημαντική επικινδυνότητα πλημμύρας. Στη συνέχεια, προβλέπεται λεπτομερέστερη χαρτογράφηση πλημμυρών, συγκέντρωση των διαθέσιμων γνώσεων για τις περιοχές με σημαντική επικινδυνότητα πλημμύρας, εκπόνηση σχετικών σεναρίων και σύνταξη χαρτών απειλής και επικινδυνότητας. Τέλος, και μέχρι το τέλος του 2015 πρέπει να εκπονηθούν σχέδια διαχείρισης επικινδυνότητας πλημμύρας που να περιλαμβάνουν σχέδια μετριασμού των επιπτώσεων και να καλύπτουν όλα τα στοιχεία του κύκλου διαχείρισης. Στη συνέχεια και ανά εξαετία πρέπει να γίνεται ανασκόπηση της κατάστασης και ενδεχομένως αναθεώρηση των σχεδίων διαχείρισης. Για όλα τα παραπάνω αρμόδια είναι η Ειδική Γραμματεία Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, η οποία έχει κάνει σημαντικότατη πρόοδο ανταποκρινόμενη σε όλες τις παραπάνω υποχρεώσεις.
Τι δυνατότητες υπάρχουν όσον αφορά την πρόληψη; Η Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή απαριθμεί τα μέτρα που έχουν ληφθεί ή που προγραμματίζονται. Σε αυτά περιλαμβάνεται η χρηματοδότηση μέσω του προγράμματος LIFE για τη στήριξη της δημιουργίας δυναμικότητας και την επιτάχυνση της δράσης προσαρμογής στην Ευρώπη σε τρωτές περιοχές (ιδίως με α) ενσωμάτωση της διάστασης της προσαρμογής στον πολεοδομικό σχεδιασμό, τη δόμηση και τη διαχείριση των φυσικών πόρων β) υποστήριξη ορεινών και νησιωτικών περιοχών, με έμφαση σε αειφόρους και ανθεκτικούς στην κλιματική αλλαγή τομείς της γεωργίας, της δασοκομίας και του τουρισμού, γ) υποστήριξη της αειφόρου διαχείριση των υδάτων, και δ) καταπολέμηση της απερήμωσης και των δασικών πυρκαγιών στις επιρρεπείς στην ξηρασία περιοχές). Προβλέπεται επίσης η ενίσχυση μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας (http://climate-adapt.eea.europa.eu) προκειμένου αυτή να εξελιχθεί σε ενιαίο κέντρο εξυπηρέτησης για πληροφορίες σχετικά με την προσαρμογή στην Ευρώπη. Τέλος, ενισχύεται η συνεργασία μεταξύ πόλεων (http://eucities-adapt.eu) για την εκπόνηση και την εφαρμογή στρατηγικών προσαρμογής.
Από πρακτική σκοπιά η Επιτροπή δημοσίευσε επίσης σειρά φυλλαδίων με πολλά παραδείγματα αξιοποίησης των περιφερειακών ταμείων για την χρηματοδότηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Μερικά από αυτά περιλαμβάνουν νέες χαράξεις δρόμων, αντιπλημμυρικά έργα, συστήματα προειδοποίησης για πλημμύρες ή καύσωνες, δημιουργία ζωνών πρασίνου για την απορρόφηση του νερού, ενίσχυση της ανθεκτικότητας υποδομών (π.χ. σχολείων, νοσοκομείων, λιμένων) και προστασία εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων. Ταυτόχρονα, σε εθνικό επίπεδο, βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία οριστικοποίησης των κανόνων με βάση τους οποίους θα καταρτιστούν τα σχέδια των Τομεακών και Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΕΠ) για το νέο ΕΣΠΑ 2014-2020. Η πρόβλεψη της χρηματοδότησης έργων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή θα επιβεβαιωθεί όταν υποβληθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το επίσημο πρόγραμμα (Φεβρουάριο με Μάρτιο του 2014) και αρχίσουν να υποβάλλονται τα πρώτα σχέδια Τομεακών και Περιφερειακών ΕΠ στο Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας.
Όσον αφορά την αντιμετώπιση των πλημμυρών, αρμόδια σε εθνικό επίπεδο είναι η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας. Όμως, σε περίπτωση μεγάλης καταστροφής, είναι δυνατή η ενεργοποίηση του Μηχανισμού πολιτικής προστασίας της Ένωσης μέσω του Κοινού Συστήματος Επικοινωνίας και Πληροφόρησης Έκτακτων Αναγκών (CECIS). Μέσω του Μηχανισμού είναι δυνατή η αποστολή βοήθειας από τα άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ η Επιτροπή καλύπτει τα έξοδα αποστολής εμπειρογνωμόνων και συνδέσμων, τα έξοδα μεταφοράς προσωπικού και εξοπλισμού και την εκπαίδευση του προσωπικού ΠΡΙΝ τις καταστροφές.
Τέλος, υπάρχει και η αποκατάσταση για την οποία είναι δυνατόν να ενεργοποιηθεί το Ταμείο Αλληλεγγύης της ΕΕ. Το Ταμείο αυτό ενεργοποιείται μόνο σε περίπτωση μείζονος φυσικής καταστροφής όταν δηλαδή οι ζημιές ξεπεράσουν τα 3 δισ. ευρώ ή το 0,6% του ΑΕΠ, όποιο από τα δύο ποσά είναι μικρότερο. Για την Ελλάδα το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε 1,168 δισ. ευρώ περίπου για το 2014. Ο κανονισμός του Ταμείου βρίσκεται στο στάδιο της τροποποίησης και στο μέλλον θα προβλέπεται η ενεργοποίηση του Ταμείου και σε περιπτώσεις μείζονος περιφερειακής καταστροφής όταν δηλαδή οι ζημιές ξεπερνούν το 1,5% του ΑΕΠ της πληγείσας περιφέρειας. Το Ταμείο αυτό μπορεί να καλύψει την άμεση αποκατάσταση της λειτουργίας υποδομών και εξοπλισμού (ενέργεια, ύδρευση, αποχέτευση, μεταφορές, τηλεπικοινωνίες, υγεία και εκπαίδευση), την προσωρινή στέγαση και τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης για κάλυψη άμεσων αναγκών, την άμεση διασφάλιση υποδομών πρόληψης και την προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς και τέλος τον καθαρισμό πληγεισών περιοχών συμπεριλαμβανομένων φυσικών ζωνών. Το Ταμείο δεν καλύπτει όλες τις δαπάνες που συνεπάγεται μια φυσική καταστροφή ούτε τις ασφαλίσιμες ζημιές, δεν παρέχει αποζημίωση για προσωπικές απώλειες και φυσικά δεν καλύπτει μακροπρόθεσμα μέτρα αποκατάστασης, οικονομικής ανασυγκρότησης και πρόληψης που μπορούν να χρηματοδοτηθούν από άλλα μέσα (π.χ. Διαρθρωτικά Ταμεία, Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης). Το Ταμείο Αλληλεγγύης έχει συγκεκριμένες διαδικασίες και προθεσμίες και οι σχετικές αιτήσεις χρηματοδότησης πρέπει να υποβληθούν λίγες εβδομάδες μετά την καταστροφή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προβλέψει την υποστήριξη των εθνικών και περιφερειακών αρχών για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των πλημμυρών. Τα πρώτα μέτρα όμως αφορούν τις τοπικές αρχές. Αν για παράδειγμα δεν απαγορευτεί η ανοικοδόμηση σε λεκάνες απορροής ποταμών και χειμάρρων και δεν καθαρίζονται εγκαίρως τα δίκτυα αποχέτευσης ομβρίων οι πλημμύρες θα προκαλούν ζημιές και οι πολίτες θα υποφέρουν …
