Καύσωνες, πυρκαγιές, πλημμύρες, πανδημίες, αυταρχικά καθεστώτα – μήπως φτάνουμε σιγά-σιγά στα όρια μας ως ανθρώπινο είδος;
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 3 Αυγούστου 2021 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-459)
Θα πρέπει να ήταν 1999 ή 2000. Ο Ιρλανδός Τομ Γκάρβεϋ, αναπληρωτής γενικός διευθυντής Περιβάλλοντος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έκανε μια ερώτηση στους συγκεντρωμένους υπαλλήλους της Γενικής Διεύθυνσης. «Ποιοι πιστεύουν ότι βρίσκεται σε εξέλιξη η κλιματική αλλαγή;». Ως εκπρόσωπος της Μονάδας Πολιτικής Προστασίας ήμουν ο μόνος που σήκωσα το χέρι μου …
Κι αυτό γιατί στη Μονάδα μας βλέπαμε ήδη τα σημάδια. Διαβάζαμε τις ετήσιες εκθέσεις των αντασφαλιστών που έδειχναν τάση αύξησης των φυσικών καταστροφών. Μάλιστα, υπήρχαν οι σχετικές προβλέψεις ήδη από τη δεκαετία του 1970! Θυμάμαι ένα μπλε βιβλιαράκι με την έκθεση «Τα όρια της ανάπτυξης» που συνέταξαν το 1972 Αμερικανοί επιστήμονες για λογαριασμό της Λέσχης της Ρώμης και το οποίο προέβλεπε πως ο βιομηχανικός μας πολιτισμός θα κατέρρεε μέχρι το 2040 λόγω του ζήλου των εταιρειών και των κυβερνήσεων να επιζητούν την οικονομική ανάπτυξη χωρίς να λογαριάζουν το κόστος. Τελικά, φαίνεται πως δεν έχουμε αποκλίνει καθόλου από το πρόγραμμα!
Δυστυχώς, οι αρμόδιοι επιστήμονες και πολιτικοί δεν συγκινήθηκαν. Ακόμη και το 2007 η ομάδα εργασίας Ι της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή ανέφερε στην έκθεσή της πως υπήρχε «χαμηλή εμπιστοσύνη» όσον αφορά τις τάσεις για το μέγεθος και τη συχνότητα φαινομένων όπως πλημμύρες, καύσωνες, ξηρασίες, δασικές πυρκαγιές και έντονα καιρικά φαινόμενα!
Κι αυτό παρόλο που μερικοί «γραφικοί» επιστήμονες φώναζαν ότι οι τάσεις υπερθέρμανσης του πλανήτη ήταν τέτοιες που σύντομα θα βλέπαμε τα καταστροφικά αποτελέσματα … Οι πετρελαϊκές εταιρείες, οι αυτοκινητοβιομηχανίες και άλλα οργανωμένα συμφέροντα αποδύθηκαν σε μια εκστρατεία διασποράς αμφιβολιών, με αποτέλεσμα οι αποφασίζοντες να διστάζουν να πάρουν τις αναγκαίες σκληρές αποφάσεις.
Σήμερα, βέβαια τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ο καθηγητής Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών και Πρόεδρος της Εθνικής Ειδικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, Κώστας Συνολάκης δήλωνε πρόσφατα ότι με βάση τις προβλέψεις προ δεκαετίας τα πρόσφατα καταστρεπτικά φαινόμενα τα περιμέναν οι ειδικοί σε 20 χρόνια από σήμερα, δηλαδή το 2040! Παράλληλα, ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και Εκπρόσωπος της Ελλάδας για την Κλιματική Αλλαγή, Χρήστος Ζερεφός εκτιμούσε πως «το κόστος των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής σε περίπτωση μη προσαρμογής θα ανέλθει στα 700 δισεκατομμύρια μέχρι το τέλος του αιώνα» κι αυτό μόνο για την Ελλάδα!
Φοβάμαι πως τα εξαγγελλόμενα φιλόδοξα σχέδια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής δεν θα κατορθώσουν να αναστρέψουν τα επερχόμενα δεινά. Όχι γιατί αυτοί που τα συντάσσουν ή όσοι τα εφαρμόσουν θα είναι μειωμένων ικανοτήτων. Αλλά γιατί η ίδια η κοινωνία δεν θα προλάβει να αλλάξει ριζικά τις συνήθειες της. Ακόμη κι αν το αποφασίσουμε όλοι και όλες, οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία θα είναι τεράστιες.
Φανταστείτε τι αποτέλεσμα θα έχει μια μείωση κατά 50% των μετακινήσεων π.χ. στον τουρισμό και στο εξαγωγικό εμπόριο της Κρήτης. Μπορεί η γενικευμένη υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να φαντάζει ως πανάκεια αλλά τι ενέργεια θα απαιτηθεί για να παραχθούν τα φωτοβολταϊκά και οι ανεμογεννήτριες που θα χρειαστούν για να υποκαταστήσουν τους θερμικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής;
Ο πολλαπλασιασμός γεγονότων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή όπως ξηρασίες και δασικές πυρκαγιές (ακόμη και στη Σιβηρία), πλημμύρες και το λιώσιμο των πάγων (στους Πόλους και στην Γροιλανδία), την πανδημία του κορωνοϊού (και τις επερχόμενες πανδημίες λόγω του τρόπου με τον οποίο παράγουμε τις τροφές μας) μαζί με την τάση υιοθέτησης αυταρχικών καθεστώτων ανά την υφήλιο φαίνεται πως υποδεικνύουν και κάτι ακόμη. Ότι η ανθρωπότητα δεν μπορεί στην πραγματικότητα να διαχειριστεί τα μεγάλα προβλήματα που η ίδια δημιούργησε – όσο κι αν οι επικοινωνιολόγοι των πολιτικών προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο.
Μήπως φτάνουμε στα όριά μας ως είδος και οδηγούμαστε στο τέλος του ανθρώπινου πειράματος; Επειδή το ανθρώπινο είδος ανήκει στην τάξη των πρωτευόντων θηλαστικών (στην οποία ανήκουν οι πίθηκοι), πολλοί επιστήμονες έχουν παραλληλίσει τις κοινωνίες μας με τις κοινότητες ορισμένων άλλων πρωτευόντων (π.χ. των χιμπατζήδων). Κοινότητες που χαρακτηρίζονται από εδαφικότητα, κοινωνικότητα, φυλετισμό, ιεραρχίες κυριαρχίας. Και τελικά βία, ιδίως μεταξύ των αρσενικών.
Οι αγέλες των πρωτευόντων είναι μικρές κοινωνίες με τις δικές τους κοινωνικές δομές, πολιτικές, οικονομίες και κουλτούρες. Οι κοινωνίες αυτές χαρακτηρίζονται από ανισότητες – στην κορυφή βρίσκεται το πιο επιθετικό αρσενικό που απολαμβάνει όλα τα κέρδη – την εξουσία του οποίου αμφισβητούν διαρκώς και βίαια τα άλλα αρσενικά. Το αποτέλεσμα είναι οι δυνατότητες μακροπρόθεσμης και ευρύτερης (πέρα από την αγέλη) συνεργασίας να είναι μηδαμινές.
Άλλα είδη συνεργάζονται σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Τα μυρμήγκια κατά εκατομμύρια. Τα ψάρια κατά χιλιάδες. Τα πουλιά κατά εκατοντάδες. Τα πρωτεύοντα είναι άπληστα, υστερόβουλα, εξουσιαστικά, βίαια. Ο εγκέφαλός τους δεν τους επιτρέπει να συνεργαστούν σε μεγάλη κλίμακα … Κι είναι τραγικό να διαπιστώνει κανείς ότι αυτό συμβαίνει δυστυχώς και στις ανθρώπινες κοινωνίες σε όλα τα επίπεδα – τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, διεθνές.
Ωστόσο, υπάρχουν και πρωτεύοντα (π.χ. οι πίθηκοι μπονόμπο) που αντί να είναι επιθετικοί όπως οι χιμπατζήδες είναι ευγενικοί, φιλόστοργοι και ερωτικοί και χαρακτηρίζονται από γενναιοδωρία, καλοσύνη και αλτρουισμό. Θα κατορθώσουμε, ως ανθρώπινο είδος να αξιοποιήσουμε περισσότερο αυτά τα χαρακτηριστικά που ενυπάρχουν επίσης στα γενετικό μας προφίλ προκειμένου να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία και από κοινού την επερχόμενη καταστροφή;
Το ευχόμαστε ολόψυχα …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 3 Αυγούστου 2021 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-459)
Θα πρέπει να ήταν 1999 ή 2000. Ο Ιρλανδός Τομ Γκάρβεϋ, αναπληρωτής γενικός διευθυντής Περιβάλλοντος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έκανε μια ερώτηση στους συγκεντρωμένους υπαλλήλους της Γενικής Διεύθυνσης. «Ποιοι πιστεύουν ότι βρίσκεται σε εξέλιξη η κλιματική αλλαγή;». Ως εκπρόσωπος της Μονάδας Πολιτικής Προστασίας ήμουν ο μόνος που σήκωσα το χέρι μου …
Κι αυτό γιατί στη Μονάδα μας βλέπαμε ήδη τα σημάδια. Διαβάζαμε τις ετήσιες εκθέσεις των αντασφαλιστών που έδειχναν τάση αύξησης των φυσικών καταστροφών. Μάλιστα, υπήρχαν οι σχετικές προβλέψεις ήδη από τη δεκαετία του 1970! Θυμάμαι ένα μπλε βιβλιαράκι με την έκθεση «Τα όρια της ανάπτυξης» που συνέταξαν το 1972 Αμερικανοί επιστήμονες για λογαριασμό της Λέσχης της Ρώμης και το οποίο προέβλεπε πως ο βιομηχανικός μας πολιτισμός θα κατέρρεε μέχρι το 2040 λόγω του ζήλου των εταιρειών και των κυβερνήσεων να επιζητούν την οικονομική ανάπτυξη χωρίς να λογαριάζουν το κόστος. Τελικά, φαίνεται πως δεν έχουμε αποκλίνει καθόλου από το πρόγραμμα!
Δυστυχώς, οι αρμόδιοι επιστήμονες και πολιτικοί δεν συγκινήθηκαν. Ακόμη και το 2007 η ομάδα εργασίας Ι της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή ανέφερε στην έκθεσή της πως υπήρχε «χαμηλή εμπιστοσύνη» όσον αφορά τις τάσεις για το μέγεθος και τη συχνότητα φαινομένων όπως πλημμύρες, καύσωνες, ξηρασίες, δασικές πυρκαγιές και έντονα καιρικά φαινόμενα!
Κι αυτό παρόλο που μερικοί «γραφικοί» επιστήμονες φώναζαν ότι οι τάσεις υπερθέρμανσης του πλανήτη ήταν τέτοιες που σύντομα θα βλέπαμε τα καταστροφικά αποτελέσματα … Οι πετρελαϊκές εταιρείες, οι αυτοκινητοβιομηχανίες και άλλα οργανωμένα συμφέροντα αποδύθηκαν σε μια εκστρατεία διασποράς αμφιβολιών, με αποτέλεσμα οι αποφασίζοντες να διστάζουν να πάρουν τις αναγκαίες σκληρές αποφάσεις.
Σήμερα, βέβαια τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ο καθηγητής Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών και Πρόεδρος της Εθνικής Ειδικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, Κώστας Συνολάκης δήλωνε πρόσφατα ότι με βάση τις προβλέψεις προ δεκαετίας τα πρόσφατα καταστρεπτικά φαινόμενα τα περιμέναν οι ειδικοί σε 20 χρόνια από σήμερα, δηλαδή το 2040! Παράλληλα, ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και Εκπρόσωπος της Ελλάδας για την Κλιματική Αλλαγή, Χρήστος Ζερεφός εκτιμούσε πως «το κόστος των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής σε περίπτωση μη προσαρμογής θα ανέλθει στα 700 δισεκατομμύρια μέχρι το τέλος του αιώνα» κι αυτό μόνο για την Ελλάδα!
Φοβάμαι πως τα εξαγγελλόμενα φιλόδοξα σχέδια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής δεν θα κατορθώσουν να αναστρέψουν τα επερχόμενα δεινά. Όχι γιατί αυτοί που τα συντάσσουν ή όσοι τα εφαρμόσουν θα είναι μειωμένων ικανοτήτων. Αλλά γιατί η ίδια η κοινωνία δεν θα προλάβει να αλλάξει ριζικά τις συνήθειες της. Ακόμη κι αν το αποφασίσουμε όλοι και όλες, οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία θα είναι τεράστιες.
Φανταστείτε τι αποτέλεσμα θα έχει μια μείωση κατά 50% των μετακινήσεων π.χ. στον τουρισμό και στο εξαγωγικό εμπόριο της Κρήτης. Μπορεί η γενικευμένη υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να φαντάζει ως πανάκεια αλλά τι ενέργεια θα απαιτηθεί για να παραχθούν τα φωτοβολταϊκά και οι ανεμογεννήτριες που θα χρειαστούν για να υποκαταστήσουν τους θερμικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής;
Ο πολλαπλασιασμός γεγονότων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή όπως ξηρασίες και δασικές πυρκαγιές (ακόμη και στη Σιβηρία), πλημμύρες και το λιώσιμο των πάγων (στους Πόλους και στην Γροιλανδία), την πανδημία του κορωνοϊού (και τις επερχόμενες πανδημίες λόγω του τρόπου με τον οποίο παράγουμε τις τροφές μας) μαζί με την τάση υιοθέτησης αυταρχικών καθεστώτων ανά την υφήλιο φαίνεται πως υποδεικνύουν και κάτι ακόμη. Ότι η ανθρωπότητα δεν μπορεί στην πραγματικότητα να διαχειριστεί τα μεγάλα προβλήματα που η ίδια δημιούργησε – όσο κι αν οι επικοινωνιολόγοι των πολιτικών προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο.
Μήπως φτάνουμε στα όριά μας ως είδος και οδηγούμαστε στο τέλος του ανθρώπινου πειράματος; Επειδή το ανθρώπινο είδος ανήκει στην τάξη των πρωτευόντων θηλαστικών (στην οποία ανήκουν οι πίθηκοι), πολλοί επιστήμονες έχουν παραλληλίσει τις κοινωνίες μας με τις κοινότητες ορισμένων άλλων πρωτευόντων (π.χ. των χιμπατζήδων). Κοινότητες που χαρακτηρίζονται από εδαφικότητα, κοινωνικότητα, φυλετισμό, ιεραρχίες κυριαρχίας. Και τελικά βία, ιδίως μεταξύ των αρσενικών.
Οι αγέλες των πρωτευόντων είναι μικρές κοινωνίες με τις δικές τους κοινωνικές δομές, πολιτικές, οικονομίες και κουλτούρες. Οι κοινωνίες αυτές χαρακτηρίζονται από ανισότητες – στην κορυφή βρίσκεται το πιο επιθετικό αρσενικό που απολαμβάνει όλα τα κέρδη – την εξουσία του οποίου αμφισβητούν διαρκώς και βίαια τα άλλα αρσενικά. Το αποτέλεσμα είναι οι δυνατότητες μακροπρόθεσμης και ευρύτερης (πέρα από την αγέλη) συνεργασίας να είναι μηδαμινές.
Άλλα είδη συνεργάζονται σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Τα μυρμήγκια κατά εκατομμύρια. Τα ψάρια κατά χιλιάδες. Τα πουλιά κατά εκατοντάδες. Τα πρωτεύοντα είναι άπληστα, υστερόβουλα, εξουσιαστικά, βίαια. Ο εγκέφαλός τους δεν τους επιτρέπει να συνεργαστούν σε μεγάλη κλίμακα … Κι είναι τραγικό να διαπιστώνει κανείς ότι αυτό συμβαίνει δυστυχώς και στις ανθρώπινες κοινωνίες σε όλα τα επίπεδα – τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, διεθνές.
Ωστόσο, υπάρχουν και πρωτεύοντα (π.χ. οι πίθηκοι μπονόμπο) που αντί να είναι επιθετικοί όπως οι χιμπατζήδες είναι ευγενικοί, φιλόστοργοι και ερωτικοί και χαρακτηρίζονται από γενναιοδωρία, καλοσύνη και αλτρουισμό. Θα κατορθώσουμε, ως ανθρώπινο είδος να αξιοποιήσουμε περισσότερο αυτά τα χαρακτηριστικά που ενυπάρχουν επίσης στα γενετικό μας προφίλ προκειμένου να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία και από κοινού την επερχόμενη καταστροφή;
Το ευχόμαστε ολόψυχα …
Ο θανατηφόρος συνδυασμός καύσωνα και υγρασίας
Ο ανθρώπινος οργανισμός αντιμετωπίζει τις υψηλές θερμοκρασίες ενεργοποιώντας την λειτουργία της εφίδρωσης. Με την εξάτμιση του ιδρώτα μειώνεται η θερμοκρασία του σώματος και μπορούμε έτσι να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τον καύσωνα. Ωστόσο, αν ο αέρας περιέχει υψηλά επίπεδα υγρασίας, η εξάτμιση του ιδρώτα είναι δύσκολη ή και αδύνατη με αποτέλεσμα να κινδυνεύουμε ακόμη και με θάνατο!
Ο δείκτης που μας προειδοποιεί για τον κίνδυνο που διατρέχουμε είναι η «θερμοκρασία υγρού βολβού». Μετριέται με ένα θερμόμετρο του οποίου το κάτω μέρος (βολβός) περιβάλλεται από ένα υγρό ύφασμα που υγραίνεται συνεχώς π.χ. με ένα φιτίλι βυθισμένο σε δοχείο με νερό (βλ.σχήμα). Η ανώτατη «θερμοκρασία υγρού βολβού» που μπορεί να διαχειριστεί το ανθρώπινο σώμα είναι 35°C – αλλά κάθε θερμοκρασία άνω των 30°C είναι δυνητικά επικίνδυνη ή ακόμη και θανατηφόρα.
Οι περιοχές που δείχνουν τάσεις να προσεγγίσουν τα όρια αυτά μέσα στις επόμενες δεκαετίες είναι το Μεξικό και η Κεντρική Αμερική, ο Περσικός Κόλπος, η Ινδία, το Πακιστάν και η Νοτιοανατολική Ασία.
Οι περιοχές που δείχνουν τάσεις να προσεγγίσουν τα όρια αυτά μέσα στις επόμενες δεκαετίες είναι το Μεξικό και η Κεντρική Αμερική, ο Περσικός Κόλπος, η Ινδία, το Πακιστάν και η Νοτιοανατολική Ασία.
