(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 19 Ιουλίου 2016 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-253)
Πολιτισμός. Μια λέξη με πολλές σημασίες. Φτιαγμένη από τον Κοραή το 1806 ως απόδοση του γαλλικού civilisation, η λέξη παραπέμπει αρχικά στην πόλη και τους πολίτες. Κι επειδή τους ανθρώπους της πόλης χαρακτηρίζει συχνά και η δυνατότητα μιας καλλιέργειας και μιας πιο εκλεπτυσμένης συμπεριφοράς, ο πολιτισμός παραπέμπει και στην γαλλική λέξη culture, την (πνευματική και καλλιτεχνική) καλλιέργεια.
Τι εννοούμε όταν αναφερόμαστε σήμερα στον πολιτισμό ενός έθνους ή μιας ιστορικής περιόδου; Μέσα από τα μνημεία που θαυμάζουμε στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία ερχόμαστε σε επαφή με τους πολιτισμούς της αρχαίας Ελλάδας, της αρχαίας Ρώμης ή της Γαλλίας του 17ου και 18ου αιώνα. Μέσα από τα λογοτεχνικά, θεατρικά και φιλοσοφικά έργα, τα τραγούδια και τη μουσική, τα ενδύματα, τα εδέσματα ακόμη και την κηποτεχνία και την κομμωτική τέχνη. Και φυσικά μέσα από τους θεσμούς για την διοίκηση, την απονομή δικαιοσύνης, το εμπόριο.
Όμως, όλα τα παραπάνω στοιχεία που συνθέτουν έναν πολιτισμό εξαρτώνται κατά τη γνώμη μου από τρεις σημαντικούς παράγοντες. Το όραμα της ηγεσίας, την λειτουργία των θεσμών και την παιδεία των πολιτών. Θα είχε άραγε φτιαχτεί ο Παρθενώνας χωρίς τον Περικλή, χωρίς την εκκλησία του δήμου, χωρίς τον Ικτίνο, τον Καλλικράτη, τον Φειδία και τους βοηθούς τους; Θα έγραφε ο Ευριπίδης, ο Σοφοκλής, ο Αισχύλος και ο Αριστοφάνης τα θεατρικά τους έργα αν δεν υπήρχε κοινό τα παρακολουθήσει; Για να μην αναφέρουμε την κληρονομιά της αρχαίας Ρώμης αλλά και άλλων πολιτισμών τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή.
Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο αμείλικτο ερώτημα: έχει η σύγχρονη Ελλάδα πολιτισμό; Μπορεί να αναπτύξει πολιτισμό άξιο να καταχωρηθεί στις δέλτους της Ιστορίας ως ισάξιος με αρχαίους ή και με σύγχρονους πολιτισμούς; Δεν μιλάμε για τα λίγα φωτισμένα μυαλά που δημιουργούν πνευματικά έργα καταβάλλοντας υπεράνθρωπες προσπάθειες, δίνοντας αγώνα ενάντια σε ένα ρεύμα αναξιοκρατίας, πελατειακών σχέσεων, διαφθοράς και θεσμικής ανεπάρκειας.
Αναφερόμαστε στο γενικό πολιτιστικό επίπεδο των νεοελλήνων. Οι οποίοι πετούν τα σκουπίδια τους όπου λάχει – στην αρχαία Αθήνα υπήρχαν ειδικοί χώροι για την εναπόθεση των σκουπιδιών και είχαν οριστεί αρμόδιοι για την τιμωρία όσων δεν τηρούσαν την κείμενη νομοθεσία. Οι οποίοι απαξιώνουν τον δημόσιο διάλογο διακόπτοντας, βρίζοντας, επιτιθέμενοι στον συνομιλητή – εφαρμόζοντας την «εριστική» των αρχαίων σοφιστών που στόχευε στην απαξίωση του συνομιλητή και όχι τον διάλογο των φιλοσόφων που απέβλεπε στον προσδιορισμό της αλήθειας.
Ας μη μιλήσουμε για την συμπεριφορά στο δρόμο, στις ουρές, στις δημόσιες υπηρεσίες, στα νοσοκομεία. Όλοι και όλες τα ξέρουμε γιατί τα ζούμε. Κανένας σεβασμός στον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Οι περισσότεροι οδηγοί δεν σέβονται τους κόκκινους σηματοδότες και βάζουν σε κίνδυνο τη ζωή ανυποψίαστων πεζών και εποχούμενων. Αλλά και πολλοί πεζοί διασχίζουν το δρόμο όπου και όποτε τους καπνίσει. Αντικανονικά προσπεράσματα, υπερβολική ταχύτητα, οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύματος ή ναρκωτικών, οδήγηση και ομιλία στο κινητό.
Κοπτόμαστε για τους ένδοξους προγόνους μας και για την πολιτιστική μας κληρονομιά. Όμως η συμπεριφορά μας στο σπίτι, στο δρόμο, στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στα σχολεία και τα πανεπιστήμια, στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο, στους χώρους εστίασης και διασκέδασης και σε πολλές δημόσιες υπηρεσίες αποδεικνύει μάλλον το αντίθετο. Κανένας σεβασμός στον συμπολίτη, τον συνομιλητή, τον συνταξιδιώτη, το γείτονα, τον ταλαιπωρημένο ξένο.
Ευτυχώς, υπάρχουν μερικοί φωτισμένοι συμπολίτες μας που αγωνίζονται ενάντια στο ρεύμα. Δάσκαλοι και καθηγητές που διδάσκουν καλλιέργεια και πολιτισμό. Πρόθυμοι δημόσιοι υπάλληλοι. Ευγενικοί οδηγοί. Ήρεμοι συνομιλητές. Εστιάτορες που σέβονται το νόμο για το κάπνισμα. Υπεύθυνοι κέντρων διασκέδασης που τηρούν τις ώρες κοινής ησυχίας. Πολίτες που μαζεύουν τα σκουπίδια τους από τις παραλίες και τα πετούν στους κάδους.
Είναι οι φωτεινές εξαιρέσεις, που συχνά, αντί να αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση, χλευάζονται και λοιδορούνται. Είναι οι άνθρωποι που εμπνέονται ακόμη από την αρχαία κληρονομιά. Που έχουν δει τους γονείς και τους παππούδες τους να συμπεριφέρονται ευγενικά, ήρεμα «πολιτισμένα». Ακόμη κι όταν περνούσαν δύσκολες στιγμές. Πολέμους, δικτατορίες, οικονομικές δυσπραγίες. Που ήταν αξιοπρεπείς σε πολύ δυσκολότερες καταστάσεις από αυτές που ζούμε σήμερα.
Δυστυχώς, η γενική πτώση του πολιτιστικού επιπέδου της κοινωνίας μας αντανακλάται και στην υποβάθμιση των θεσμών. Οι εκπρόσωποι του έθνους δίνουν το παράδειγμα με τους συχνά άνευ ουσίας καυγάδες τους μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες. Οι πολιτικοί υπόσχονται πράγματα τα οποία είναι αδύνατο να υλοποιηθούν αφού συχνά αντιβαίνουν στη λογική και στην απλή αριθμητική. Επιπλέον, επιδιώκουν να ικανοποιήσουν την εκλογική τους πελατεία με μέτρα τα οποία μακροπρόθεσμα οδηγούν σε ακόμη μεγαλύτερη πολιτιστική υποβάθμιση.
Πως αντιδρά η μειοψηφία των απογοητευμένων πολιτών που επιθυμεί να ζει σε μια πολιτισμένη χώρα; Απλώς μεταναστεύει στο εξωτερικό! Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος σχεδόν μισό εκατομμύριο Έλληνες και Ελληνίδες έχουν μεταναστεύσει τα τελευταία χρόνια στο εξωτερικό. Ψάχνοντας για δουλειά και για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Σε μια πρόσφατη έρευνα του Braingain+ (στην οποία απάντησαν 3000 τέτοιοι νεομετανάστες) καταγράφηκαν και τα χαρακτηριστικά που τους αρέσουν στο εξωτερικό. Η κρατική οργάνωση και ευνομία (38,3%). Οι εργασιακές συνθήκες και ευκαιρίες (30,6%). Οι αξίες και τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά (28,8%). Με δυο λόγια – ο πολιτισμός!
Οι Έλληνες του εξωτερικού θέλουν να βοηθήσουν την πατρίδα να ανακάμψει - αυτός είναι ο στόχος πρωτοβουλιών σαν το Braingain+. Το πρόβλημα είναι ότι οι πλειοψηφίες στην Ελλάδα φαίνεται πως δεν το θέλουν. Φροντίζουν μάλιστα να δώσουν ψήφο στους εύκολα επηρεαζόμενους 17χρονους, αντί να υλοποιήσουν τη δυνατότητα ψήφου των Ελλήνων πολιτών που ζουν στο εξωτερικό, όπως προβλέπει το Σύνταγμα από το 2001. Για να μη μιλήσουμε για την καταπολέμηση της αναξιοκρατίας, της γραφειοκρατίας, της καθυστέρησης στην απονομή δικαιοσύνης – που ισοδυναμεί σχεδόν με αρνησιδικία …
Οι Έλληνες του εξωτερικού θέλουν μια πολιτισμένη Ελλάδα. Πότε άραγε θα το θελήσουν πραγματικά και οι Έλληνες στην Ελλάδα;
