Περί διαλόγου

Και να αδερφέ μου, που μάθαμε να κουβεντιάζουμε, ήσυχα, ήσυχα κι απλά. Καταλαβαινόμαστε τώρα, δε χρειάζονται περισσότερα …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 5 Μαΐου 2015 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-198)

Αυτοί οι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου, με τη φωνή του αξέχαστου Νίκου Ξυλούρη, ηχούσαν στη σκέψη μου όταν κάθισα να γράψω αυτό το άρθρο. «Μα τι σχέση έχουν οι στίχοι αυτοί με την προστασία από ατυχήματα και καταστροφές;» θα αναρωτηθείτε. «Έχουν σχέση με την αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών και κρίσεων;» «Όταν όλοι προσπαθούν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και οι καταστάσεις συχνά τους ξεπερνούν;» Κι όμως, όσοι έχουν εμβαθύνει στη διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, ξέρουν ότι ο ασφαλέστερος τρόπος να γίνουν όλα θάλασσα είναι η άγνοια της τέχνης του ήρεμου διαλόγου, της σωστής επικοινωνίας, της ομαδικής δουλειάς χωρίς αναίτιους ανταγωνισμούς.

Θυμάμαι πάντα μια παρουσίαση του υπεύθυνου διαχείρισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης μιας μεγάλης πολυεθνικής με αντικείμενο εργασιών την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Έξω από την αίθουσα διαχείρισης κρίσεων στα κεντρικά γραφεία της εταιρείας, μας είχε πει, υπάρχει μια πινακίδα που λέει «Άφησε το εγώ σου απέξω»! Γιατί άραγε;

Γιατί η διαχείριση μιας μικρής εταιρείας ή μιας πολυεθνικής, ενός μεγάλου οργανισμού, μιας χώρας απαιτεί τη λήψη αποφάσεων και την εφαρμογή τους στην πράξη. Για την επίτευξη κάποιου απώτερου στόχου. Για τις εταιρείες ο στόχος είναι το κέρδος και η επέκταση σε νέες αγορές. Για τους κοινωφελείς οργανισμούς στόχος είναι η εξυπηρέτηση της κοινωνίας. Αλήθεια ποιος είναι ο στόχος της διακυβέρνησης μιας χώρας; Δεν είναι το συμφέρον των πολιτών της, η ευημερία τους, η εξασφάλιση της εκπαίδευσης των νέων, η διαφύλαξη της δημόσιας υγείας, η ασφάλεια των πολιτών και η προστασία τους από ατυχήματα και καταστροφές;

Για όλα αυτά υπάρχουν κάποιοι κανόνες. Το Σύνταγμα και οι νόμοι. Που προβλέπουν κάποιους μηχανισμούς διαβούλευσης προκειμένου, ως συντεταγμένη πολιτεία, να μπορούμε να πετύχουμε τους παραπάνω στόχους προς το συμφέρον των πολιτών. Εκλέγουμε κάθε λίγα χρόνια βουλευτές που μας εκπροσωπούν στο Κοινοβούλιο και αποφασίζουν με ποιόν τρόπο θα επιτευχθούν οι στόχοι. Και πληρώνουμε φόρους προκειμένου να συντηρείται μια κρατική μηχανή η οποία θα υλοποιήσει τους στόχους, με βάση τους νόμους που ψηφίζουν οι εκπρόσωποι μας και τις οδηγίες της κυβέρνησης.

Σε όλες τις παραπάνω διαδικασίες απαιτείται διαβούλευση. Δηλαδή διάλογος και ανταλλαγή επιχειρημάτων. Με βάση αναλύσεις των επιπτώσεων των εναλλακτικών επιλογών. Με ποσοτικοποίηση και προϋπολογισμό των σχετικών δαπανών. Με αξιοποίηση κάθε έντιμης και ουδέτερης συνεισφοράς στον διάλογο. Και κυρίως χωρίς παρωπίδες και ιδεοληψίες. Σίγουρα, οι ασχολούμενοι με τα κοινά πρέπει να έχουν αρχές και πιστεύω. Αλλά θα πρέπει να αναζητούν και την αντικειμενική αλήθεια.

Και σε αυτή την αλήθεια μπορεί κανείς να καταλήξει μόνο με σύνθεση καλόπιστων συμβουλών και απόψεων. «Οἷς μὴ ὑπάρχει κυβέρνησις, πίπτουσιν ὥσπερ φύλλα, σωτηρία δὲ ὑπάρχει ἐν πολλῇ βουλῇ» λέει μια από τις Παροιμίες που αποθησαύρισε ο Σολομώντας (ια':14). «Όπου δεν είναι κυβέρνηση, ο λαός πίπτει (αλλά) εκ του πλήθους των συμβούλων προέρχεται σωτηρία». Με σύνθεση και συμβιβασμούς και αμοιβαίες υποχωρήσεις. «Μα έχουμε κόκκινες γραμμές», θα φωνάξουν κάποιοι. «Μα η ιδεολογία μας δεν το επιτρέπει», θα ισχυριστούν κάποιοι άλλοι. Όμως, η υπέρτατη κόκκινη γραμμή, η ανώτατη ιδεολογία δεν είναι άραγε το κοινό συμφέρον των πολιτών και της πολιτείας; Πέρα από ατομικά ή επιμέρους (κομματικά, επιχειρηματικά, συντεχνιακά, τοπικιστικά και άλλα) συμφέροντα;

Ναι Γιάννη Ρίτσο! Γιατί όπως λες στο ποίημα σου, «κι αύριο λέω θα γίνουμε ακόμα πιο απλοί. Θα βρούμε αυτά τα λόγια που παίρνουνε το ίδιο βάρος σ’ όλες τις καρδιές, σ’ όλα τα χείλη, έτσι να λέμε πια τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη».

Πράγματι. Μερικά πράγματα είναι απλά. Τα σύκα σύκα. Η σκάφη σκάφη. Η αδυσώπητη αλήθεια των αριθμών. Οι διεθνείς συμφωνίες που έχει υπογράψει η Ελλάδα και που η αξιοπιστία της απαιτεί είτε να τις τηρήσει είτε να τις καταγγείλει επίσημα. Είτε τέλος, να τις αλλάξει, αν κατορθώσει να πείσει και την πλειοψηφία των εταίρων της για την ανάγκη τροποποίησής τους. Με διάλογο. Που αποτελεί τη βάση του ευρωπαϊκού μοντέλου επίλυσης των διακρατικών διαφορών.

Όμως στη χώρα μας, που διεκδικεί και την από αρχαιοτάτων χρόνων εφεύρεσή του, ο διάλογος φαίνεται πως αποτελεί είδος σε ανεπάρκεια. Αντίθετα ευδοκιμεί η εριστική, δηλαδή η μορφή εκείνη του διαλόγου που επιδιώκει τη διαιώνιση της διαφοράς και όχι την επίλυσή της. Συζητούμε για να νικήσουμε, να πάρουμε τα περισσότερα χειροκροτήματα, την υψηλότερη ακροαματικότητα ή τηλεθέαση, τα περισσότερα «Like». Όχι για να φτάσουμε στην αλήθεια. Ούτε για να καταλήξουμε σε συμφωνία προς το συμφέρον των πολιτών και της πολιτείας …

Ο διάλογος φίλοι μου δεν γίνεται με ατάκες. Τα πολύπλοκα προβλήματα όπως το δημογραφικό, η ρύπανση του περιβάλλοντος, η χρηματοπιστωτική κρίση δεν αντιμετωπίζονται με αναρτήσεις των 140 χαρακτήρων στο Twitter. Δεν αντιμετωπίζονται ακολουθώντας τις διδασκαλίες των σοφιστών Ευθύδυμου και Διονυσόδωρου αλλά εκείνες του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη. Ας πάψουμε να εκστασιαζόμαστε από τις λεκτικές αψιμαχίες στη Βουλή, στα τηλεοπτικά παράθυρα, στο ραδιόφωνο. Ας μην έχουμε στόχο να κατατροπώσουμε τον συνομιλητή μας με κάθε τρόπο. Χρησιμοποιώντας ακόμη και επιχειρήματα αντίθετα από εκείνα που χρησιμοποιούσαμε λίγο πριν. Αν έχουμε αρχές δεν θα πρέπει να τις απεμπολούμε ενδιαφερόμενοι μόνο να αποσπάσουμε μια πρόσκαιρη εφήμερη νίκη. Με έπαθλο την εξουσία, την επευφημία του πλήθους, το φτηνό χειροκρότημα!

Γιατί τελικά με τον τρόπο μας δημιουργούμε εχθρότητες. Φατρίες. Εμφύλιες συρράξεις. Οιονεί επαναστάσεις χωρίς αιτία. Ακόμη και χειροδικίες ή και φονικά. «Άμελγε γάλα, καὶ ἔσται βούτυρον, ἐὰν δὲ ἐκπιέζῃς μυκτῆρας, ἐξελεύσεται αἷμα, ἐὰν δὲ ἐξέλκῃς λόγους, ἐξελεύσονται κρίσεις καὶ μάχαι» λέει πάλι ο Σολομώντας (λ':33). «Όποιος χτυπάει το γάλα, βγάζει βούτυρο· και όποιος πιέζει τη μύτη, βγάζει αίμα· και όποιος ερεθίζει οργή, προξενεί μάχες».

Πότε θα μάθουμε να συζητούμε με στόχο να βρούμε την καλύτερη δυνατή λύση για τα προβλήματα του τόπου; Ώστε να καταλήξουμε σε συναινετικές λύσεις για την υλοποίηση των οποίων θα βάλουμε όλοι πλάτη παραμερίζοντας τις όποιες ιδεολογικές, κομματικές, συντεχνιακές, τοπικιστικές ή άλλες διαφορές. Και να αντιμετωπίσουμε επερχόμενα ατυχήματα και καταστροφές και κρίσεις. Πότε θα τραγουδήσουμε όλοι μαζί «Γιατί εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου, απ’ τον κόσμο. Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο»;

Γιατί αυτή η πατρίδα είναι ολονών μας!

Πού βρίσκει τα λεφτά η Ευρωπαϊκή Ένωση και πού τα ξοδεύει

Ένας μικρός αλλά αποτελεσματικός προϋπολογισμός που αποφασίζεται μετά από πολλές διαβουλεύσεις και επιφέρει σημαντικά άμεσα και έμμεσα αποτελέσματα στην Ένωση
(Δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο του FortuneGreece.com στις 4 Μαΐου 2015 - Ευρωπαϊκή Ένωση και Καθημερινότητα-08)

Οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης γνωρίζουν πολύ λίγα για κάτι που τους αφορά άμεσα - τον προϋπολογισμό. Μάλιστα, επειδή η Ένωση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στη διαχείριση των χρημάτων των ευρωπαίων φορολογούμενων, φροντίζοντας πάντα να αποφέρουν προστιθέμενη αξία, δημιουργείται η εσφαλμένη εντύπωση ότι ο ενωσιακός προϋπολογισμός είναι τεράστιος!

Και όμως. ο προϋπολογισμός της Ένωσης για το 2013 ανερχόταν σε 144 δισ. ευρώ (1% του συνολικού Ακαθάριστου Εγχώριου Εισοδήματος της ΕΕ) όταν ο προϋπολογισμός της Ελλάδας για το ίδιο έτος ήταν 107 δισ. ευρώ (και αντιστοιχούσε στο 59% του ΑΕΕ της χώρας). Για το 2015 ο προϋπολογισμός της Ένωσης είναι κάτι παραπάνω από 145 δισ. ευρώ.

Τα έσοδα του προϋπολογισμού της Ένωσης
Ο προϋπολογισμός χρηματοδοτείται από τρεις πηγές. Πρώτον από τους δασμούς που επιβάλλονται στις εισαγωγές προϊόντων από τρίτες χώρες και τις εισφορές στην παραγωγή ζάχαρης. Από τα ποσά αυτά τα κράτη μέλη παρακρατούν 25% για λειτουργικά έξοδα. Δεύτερη πηγή εσόδων είναι ένα ποσοστό 0,3% του ΦΠΑ.

Τέλος, τρίτη πηγή εσόδων είναι η μεταφορά από κάθε κράτος μέλος ενός ποσοστού από το Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημά του (ΑΕΕ). Το ποσοστό αυτό όμως, δεν μπορεί να υπερβεί το 1,23 του ΑΕΕ της ΕΕ σε ετήσια βάση. Η Ένωση έχει επίσης ένα μικρό εισόδημα (περίπου 1%) από τους φόρους που πληρώνουν οι υπάλληλοι, από τόκους τραπεζών και από τα πρόστιμα που επιβάλλονται π.χ. για παραβίαση των ευρωενωσιακών κανόνων ανταγωνισμού.

Η χρηματοδότηση του προϋπολογισμού περιλαμβάνει και κάποιους διορθωτικούς μηχανισμούς που θεσπίστηκαν για να αντισταθμιστούν κάποιες υπερβολικές μεταφορές πόρων από ορισμένα κράτη μέλη. Πρόκειται κατ' αρχάς για την περίφημη διόρθωση υπέρ του Ηνωμένου Βασιλείου που είχε διαπραγματευθεί το 1984 η τότε πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ. Να σημειωθεί ότι το ΗΒ παραμένει καθαρός συνεισφέρων στον προϋπολογισμό παρόλο που λαμβάνει πίσω το 66% της διαφοράς μεταξύ του ποσού που καταβάλει και των επιστροφών που λαμβάνει.

Το ποσό που θα έπρεπε να καταβάλει το ΗΒ χωρίς τη διόρθωση καλύπτεται αναλογικά από τα υπόλοιπα κράτη μέλη αλλά ορισμένα από αυτά καταβάλουν μόνο το 25% αυτής της συνεισφοράς επειδή την θεωρούν πολύ υψηλή. Κάποιες χώρες λαμβάνουν επίσης κατ' αποκοπή επιστροφές ενώ ορισμένες χώρες καταβάλλουν ποσοστό μικρότερο από 0,3 % επί του ΦΠΑ. Σε απόλυτες τιμές η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και το ΗΒ είναι οι μεγαλύτεροι καθαροί συνεισφέροντες στον προϋπολογισμό.

Ας ξεκαθαρίσουμε από την αρχή ότι ο προϋπολογισμός της Ένωσης απαγορεύεται να είναι ελλειμματικός. Όλες οι δαπάνες πρέπει να καλύπτονται από τα έσοδα. Επειδή όμως τα έσοδα υπολογίζονται με κάποια καθυστέρηση, υπάρχει συχνά ανάγκη για διορθωτικούς προϋπολογισμούς.
Παράλληλα, κατά την κατάρτιση του ετήσιου προϋπολογισμού πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, δηλαδή μια συμφωνία μεταξύ Συμβουλίου και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που καθορίζει τα ανώτατα όρια («οροφές») των ετήσιων δαπανών για τις διάφορες πολιτικές. Το τρέχον πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο καλύπτει την περίοδο 2014-2020 και προβλέπει και κάποιες ρήτρες ευελιξίας (π.χ. για την χορήγηση πιστώσεων σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών).

Πού πάνε τα λεφτά
Οι ευρωενωσιακές δαπάνες καλύπτουν την αειφόρο ανάπτυξη και τους φυσικούς πόρους (39,49% των δαπανών). Την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή (37,33%). Την ανταγωνιστικότητα για ανάπτυξη και θέσεις εργασίας (10,85%). Την Ευρώπη στον κόσμο (5,2%). Την ασφάλεια και την ιθαγένεια (1,46%). Και τέλος τις δαπάνες διοίκησης (5,35%). Προσοχή! Εκτός από τις δαπάνες διοίκησης το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών αφορά συγχρηματοδοτήσεις με τα κράτη μέλη. Δηλαδή ο ενωσιακός προϋπολογισμός είναι επενδυτικός με ισχυρή μόχλευση - κάθε δαπανώμενο ευρώ δημιουργεί πρόσθετη επένδυση πάνω από ένα ευρώ.

Ας δούμε όμως τι καλύπτει κάθε κεφάλαιο χωριστά. Η αειφόρος ανάπτυξη, καλύπτει τις δαπάνες για το ευρωπαϊκό γεωργικό ταμείο προσανατολισμού και εγγυήσεων, το ευρωπαϊκό ταμείο αγροτικής ανάπτυξης και το ευρωπαϊκό ταμείο αλιείας. Στο παρελθόν, το μεγαλύτερο μέρος του κοινοτικού προϋπολογισμού ξοδευόταν σε επιδοτήσεις αγροτικών προϊόντων. Σήμερα, μετά από πολυάριθμες μεταρρυθμίσεις αυτό δεν συμβαίνει αφού επίκεντρο των σχετικών χρηματοδοτήσεων είναι η υποστήριξη του εισοδήματος των αγροτών για την παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων ποιότητας και για την βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος.

Οι μισές από τις δαπάνες για την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή αφορούν την ενίσχυση των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών της Ένωσης, και ακολουθούν η πολιτική συνοχής, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας στις ανεπτυγμένες περιοχές και η στήριξη πρωτοβουλιών όπως η διευκόλυνση για την (ηλεκτρονική) σύνδεση της Ευρώπης και η πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων.

Στο κεφάλαιο ανταγωνιστικότητα για ανάπτυξη και θέσεις εργασίας οι μισές δαπάνες αφορούν το μεγάλο πολυετές πρόγραμμα έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας της Ένωσης «Ορίζοντας 2020». Άλλα κονδύλια χρηματοδοτούν το πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών Erasmus+, τα έργα κατασκευής μεγάλων υποδομών και τα προγράμματα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας επιχειρήσεων, ιδίως ΜΜΕ.

Οι δαπάνες για το κεφάλαιο η Ευρώπη στον κόσμο καλύπτουν την αναπτυξιακή βοήθεια, την χρηματοδότηση της πολιτικής γειτονίας και της πολιτικής για τις υποψήφιες χώρες, την ανθρωπιστική βοήθεια και την χρηματοδότηση της κοινής εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας. Οι δαπάνες για την ασφάλεια και την ιθαγένεια καλύπτουν το ταμείο εσωτερικής ασφάλειας, την χρηματοδότηση του ταμείου για το άσυλο, τη μετανάστευση και την ενσωμάτωση καθώς και τις πολιτικές που αφορούν την υγεία και τους καταναλωτές, τον πολιτισμό, και τέλος τα δικαιώματα και την ισότητα των φύλων.

Όσον αφορά τις δαπάνες διοίκησης, ο προϋπολογισμός προβλέπει τη μείωση του προσωπικού και των σχετικών δαπανών, παρόλο που οι διαπραγματεύσεις για την θέσπιση των πολυάριθμων ενωσιακών πολιτικών και η καθημερινή τους διαχείριση δεν αποτελεί εύκολη υπόθεση και απαιτεί πολύγλωσσους επαγγελματίες και επιστήμονες υψηλότατου επιπέδου.

Αλλά για τους τρόπους με τους οποίους δαπανώνται τα χρήματα του ευρωενωσιακού προϋπολογισμού θα επανέλθουμε …