Κρίσιμες επικοινωνίες

Το ακόλουθο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 28 Μαρτίου 2012.

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Κρίσιμες επικοινωνίες
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*

Σε όλες τις μεγάλες καταστροφές, τα πράγματα περιπλέχθηκαν εξαιτίας των κακών επικοινωνιών μεταξύ των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης, χωρίς αναγκαστικά να φταίει η τεχνολογία

Την αφορμή για το σημερινό άρθρο την πήρα από την είδηση περί εξοπλισμού των ομάδων πολιτικής προστασίας στην Κρήτη με συστήματα επικοινωνίας TETRA, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν σε περιπτώσεις καταστροφών για το συντονισμό των επεμβάσεων. Αξιέπαινη η προσπάθεια που όμως θα πρέπει να συνοδευτεί και από την καθιέρωση λεπτομερών πρωτοκόλλων επικοινωνίας αλλά και από συνεχείς ασκήσεις για την εφαρμογή τους στην πράξη.

Η ανάλυση όλων των μεγάλων καταστροφών δείχνει, πράγματι, ότι συχνά ο αδύνατος κρίκος για την εφαρμογή των σχεδίων έκτακτης ανάγκης ήταν οι επικοινωνίες. Τα διδάγματα από την επίθεση στους δίδυμους πύργους στη Νέα Υόρκη στις 9 Σεπτεμβρίου 2001. Η ανάλυση της επέμβασης μετά τον τυφώνα Κατρίνα στις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ το 2005. Ο εξαιρετικά υψηλός αριθμός των θυμάτων από το τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό το 2004. Τα προβλήματα που εμφανίστηκαν κατά την αντιμετώπιση των βομβιστικών επιθέσεων στο Λονδίνο στις 7 Ιουλίου 2005. Και τα διδάγματα από πολυάριθμες μικρότερες καταστροφές και συμβάντα, δείχνουν ότι σε όλες τις περιπτώσεις υπήρχε πρόβλημα με τις επικοινωνίες.
Όπως προκύπτει από τις αναλύσεις, τα προβλήματα οφείλονται σε δύο παράγοντες: στην τεχνολογία και στους ανθρώπους. Η τεχνολογική διάσταση συνδέεται με πολλές παραμέτρους. Οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης δεν έχουν πάντοτε την απαιτούμενη τεχνογνωσία για να σχεδιάσουν συστήματα επικοινωνιών που να αξιοποιούν τις σύγχρονες τεχνολογίες. Έτσι επαφίενται στις προτάσεις των εταιρειών και χρησιμοποιούν συστήματα της προηγούμενης 20ετίας που σήμερα είναι κατά πολύ ξεπερασμένα. Τα συστήματα αυτά μπορεί να επιτρέπουν την φωνητική επικοινωνία μεταξύ των δυνάμεων επέμβασης υπό συνθήκες κανονικού φόρτου αλλά δεν είναι ικανά να χειριστούν τις πολύπλοκες και εκτεταμένες επικοινωνίες σε περιπτώσεις μεγάλων καταστροφών. Επιπλέον, επειδή χρησιμοποιούν περιορισμένα τμήματα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος τα παλαιότερα συστήματα δεν επιτρέπουν την διαβίβαση σταθερής και κινούμενης εικόνας, κάτι που αποδεικνύεται εξαιρετικά χρήσιμο προκειμένου οι ιθύνοντες να κατανοήσουν το μέγεθος και την έκταση της καταστροφής. Άλλα συστήματα, που στηρίζονται στα υπάρχοντα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας, είναι ευάλωτα στις καταστροφές που πλήττουν τις υποδομές (σεισμοί, πλημμύρες κλπ.) και απλώς δεν λειτουργούν όταν οι αρμόδιοι τα χρειάζονται περισσότερο.

Οι επικοινωνίες έκτακτης ανάγκης είναι εν πολλοίς τρισδιάστατες και περιλαμβάνουν: Πρώτον, την επικοινωνία των πολιτών με τις αρχές όταν οι πολίτες θέλουν να αναφέρουν κάποιο περιστατικό π.χ. μέσω των αριθμών έκτακτης ανάγκης 112, 166, 199 ή 100). Δεύτερον, την επικοινωνία των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης μεταξύ τους κατά τη φάση της επέμβασης και της διαχείρισης του περιστατικού. Και, τρίτον, την επικοινωνία των αρχών με τους πολίτες προκειμένου να τους ενημερώσουν για επικείμενη ή εν εξελίξει καταστροφή παρέχοντας τους οδηγίες (εκκένωση ή αποφυγή κυκλοφορίας σε μια περιοχή, μέτρα που πρέπει να λάβουν για την προστασία τους κλπ.). Σε κάθε μια από τις παραπάνω διαστάσεις χρησιμοποιούνται διαφορετικές τεχνολογίες και συστήματα τα οποία όμως καλούνται να χειριστούν οι ίδιοι άνθρωποι στο πλαίσιο των αποκαλούμενων συστημάτων Διοίκησης, Ελέγχου, Επικοινωνιών, Συντονισμού και Πληροφόρησης ή των C4I. Σήμερα, τα σύγχρονα συστήματα C4I χρησιμοποιούν κοινές τεχνολογίες βάσεων δεδομένων που επικοινωνούν μέσω δικτύων τύπου διαδικτύου οι οποίες ενισχύονται βέβαια κατάλληλα όσον αφορά την ασφάλεια (π.χ. με ειδικές τεχνολογίες κρυπτογράφησης ή/και με τη χρήση δορυφορικών κυκλωμάτων για λειτουργία σε περίπτωση καταστροφής της επίγειας υποδομής).

Η εγκατάσταση όμως ενός σύγχρονου συστήματος δεν αποτελεί από μόνο του εγγύηση αποτελεσματικών επικοινωνιών μεταξύ των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης. Εδώ υπεισέρχεται ο ανθρώπινος παράγοντας. Μια σημαντική παράμετρος της επικοινωνίας είναι λόγου χάριν η ορολογία που χρησιμοποιείται. Μια άλλη είναι η εκπαίδευση των επικοινωνούντων να λειτουργούν υπό συνθήκες εξαιρετικής πίεσης και άγχους. Τέλος, μεγάλη σημασία έχει η κοινοποίηση μόνο των κρίσιμων πληροφοριών που απαιτούνται για την κατανόηση της κατάστασης και την οργάνωση της επέμβασης. Συχνά, οι διάφορες υπηρεσίες έχουν αναπτύξει την δική τους «γλώσσα» που όμως δεν είναι κατανοητή από τις υπόλοιπες υπηρεσίες και από τους πολιτικούς τους προϊσταμένους. Η καθιέρωση πρωτοκόλλων επικοινωνίας μπορεί να διευκολύνει τις υπηρεσίες να μιλούν την ίδια γλώσσα με τρόπο που οι πληροφορίες να κυκλοφορούν ευκολότερα μεταξύ των υπηρεσιών και με την ιεραρχία. Η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει (π.χ. με συστήματα πληροφορικής που ζητούν συγκεκριμένες κάθε φορά πληροφορίες) αλλά δεν αρκεί.

Για να εξασφαλιστεί η αρμονική επικοινωνία μεταξύ αρμοδίων από διαφορετικές ιεραρχίες και τρόπους σκέψης ένας μόνο τρόπος υπάρχει – διαρκής εξάσκηση. Με σενάρια από τα πιο απλά μέχρι τα πιο σύνθετα, με ασκήσεις επί χάρτου, με ασκήσεις επικοινωνιών, με συσκέψεις, με ανταλλαγές προσωπικού, με τη κατάρτιση σχεδίων αλλά και με την εκπαίδευση των υπευθύνων στην αυτενέργεια. Μόνο άνθρωποι που έχουν συνεργαστεί κατ’ επανάληψη υπό σχεδόν πραγματικές συνθήκες πίεσης, που έχουν γνωριστεί μεταξύ τους και που έχουν αλληλοκατανοήσει τον τρόπο σκέψης των συνεργατών τους, μπορούν να λειτουργήσουν ως μια ομάδα σε περιπτώσεις μεγάλων καταστροφών και κρίσεων. Έτσι, η λήψη των αποφάσεων γίνεται πιο εύκολη και δεν εμφανίζονται οι συνηθισμένες συγκρούσεις προσωπικοτήτων που συχνά οδηγούν σε αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν «καταστροφή μέσα στην καταστροφή».

Άσκηση! Άσκηση! Άσκηση! Έτσι απάντησε ο αρχηγός της πυροσβεστικής υπηρεσίας του Άμστερνταμ που διαχειρίστηκε την πτώση ενός εμπορικού αεροσκάφους σε κατοικημένη περιοχή της πόλης όταν ρωτήθηκε ποιο ήταν το μυστικό της πετυχημένης επέμβασης σε περιπτώσεις πολύπλοκων καταστροφών. Μια συμβουλή που αφορά όλες τις υπηρεσίες …

* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com