Το ακόλουθο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 27 Σεπτεμβρίου 2011.
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Καταστροφή, κρίση, ρήξη
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*
Για να καταλάβουμε την οικονομική κρίση από την σκοπιά της διαχείρισης καταστροφών απαιτείται να κατανοήσουμε μερικές βασικές έννοιες που συχνά θεωρούνται δεδομένες.
Ασχολούμαι μερικά χρόνια τώρα με τις καταστροφές και τα ατυχήματα και με αφορμή την κατάσταση που αντιμετωπίζει η χώρα, νομίζω ότι χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε μερικούς ορισμούς για να ξέρουμε γιατί μιλάμε. Έκτακτη ανάγκη θεωρούμε ένα σύνθετο γεγονός για την αντιμετώπιση του οποίου υπάρχουν σχέδια και δομές (π.χ. ένα τροχαίο ατύχημα, μια πυρκαγιά, μια συμπλοκή). Μείζον περιστατικό είναι μια έκτακτη ανάγκη για την οποία υπάρχουν ειδικές διευθετήσεις (π.χ. ένα ατύχημα σε χημική βιομηχανία, μια καραμπόλα στην εθνική οδό, ένας σεισμός). Τέλος, καταστροφή είναι μια διαταραχή με απώλειες που είναι μεγαλύτερες από τους διαθέσιμους πόρους.
Όσο σαφή είναι τα πράγματα στην περίπτωση της έκτακτης ανάγκης και του μείζονος περιστατικού, τόσο πολύπλοκα είναι στην περίπτωση της καταστροφής. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν μια έκτακτη ανάγκη ή ένα μείζον περιστατικό είναι πράγματι καταστροφή παρά μόνον όταν εκτιμήσουμε τις ανάγκες επί τόπου. Έτσι, ένας σεισμός μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφή αν π.χ. έχει πολύ μεγάλη έκταση ή αν έχουν πληγεί και οι δομές που θα τον αντιμετώπιζαν. Μια πυρκαγιά μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφή αν π.χ. εκδηλωθεί σε σημείο όπου δεν υπάρχουν διαθέσιμες δυνάμεις πυρόσβεσης. Έτσι, η διαχείριση των καταστροφών απαιτεί πάντα μερικές (δύσκολες) επιλογές και αποφάσεις. Στην ιατρική καταστροφών (όταν τα θύματα είναι περισσότερα από όσα μπορούν να περιθάλψουν οι διαθέσιμοι ιατρικοί πόροι) οι γιατροί εφαρμόζουν το triage (επιλογή) με βάση επιστημονικά κριτήρια π.χ. αντιμετωπίζουν ορισμένες παθολογίες που έχουν μεγάλες πιθανότητες επιβίωσης και όχι άλλες για τις οποίες η πιθανότητες επιβίωσης είναι μηδαμινές (δηλαδή τα θύματα δεν έχουν καμία πιθανότητα επιβίωσης ακόμη και αν τους παρασχεθεί όλη η διαθέσιμη περίθαλψη).
Η διαχείριση ατυχημάτων, έκτακτων αναγκών, μειζόνων περιστατικών και καταστροφών απαιτεί πολυκλαδική αντιμετώπιση και περιλαμβάνει διάφορες φάσεις πριν από το συμβάν (ανάλυση επικινδυνότητας και πρόληψη), κατά τη διάρκεια του συμβάντος (επέμβαση) και μετά το συμβάν (αποκατάσταση). Απαιτεί επίσης σε όλες τις φάσεις επικοινωνίες και πληροφόρηση καθώς και ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού και των επαγγελματιών που ασχολούνται με τις επιμέρους απειλές (π.χ. μηχανικοί για τους σεισμούς, γιατροί για τις επιδημίες, πυροσβέστες για τις πυρκαγιές). Αποτελεί ολόκληρη επιστήμη, η οποία δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχει αναπτυχθεί όσο θα έπρεπε.
Στις περιπτώσεις που η διαχείριση της έκτακτης ανάγκης ή της καταστροφής εξελιχθεί ομαλά όλοι πάνε στα σπίτια τους κουρασμένοι και σχετικά ευχαριστημένοι (εκτός βέβαια από τα θύματα και τους γιατρούς αλλά και τους ψυχολόγους που συνήθως ασχολούνται επί βδομάδες ή και επί χρόνια με τα θύματα). Όμως συχνά τα πράγματα δεν εξελίσσονται με βάση τα σχέδια και τότε έχουμε μια κρίση. Κρίση είναι μια έκτακτη ανάγκη, ένα μείζον περιστατικό ή μια καταστροφή κατά τη διάρκεια της οποίας οι αρμόδιοι για την αντιμετώπιση βρίσκονται ξαφνικά στο επίκεντρο δημόσιας αμφισβήτησης που προέρχεται τόσο από το εξωτερικό (π.χ. τον τύπο) όσο και από το εσωτερικό των οργανισμών των οποίων προΐστανται. Έτσι ακούμε ότι π.χ. η Αστυνομία ή η Πυροσβεστική δεν έκαναν καλά τη δουλειά τους από τους δημοσιογράφους αλλά και από μέλη των ίδιων των σωμάτων ασφαλείας που θεωρούν π.χ. ότι οι προϊστάμενοί τους δεν έχουν διαθέσει τους απαραίτητους πόρους ή ότι δεν εφαρμόζουν αξιοκρατικά κριτήρια στις προαγωγές.
Με βάση τα παραπάνω, ο όρος «διαχείριση κρίσεων», που συχνά-πυκνά ακούμε στις τηλεοράσεις είναι μια αντίφαση. Αν η διαχείριση έχει γίνει σωστά εκ των προτέρων δεν φτάνουμε ποτέ στο στάδιο της κρίσης. Αν έχουμε κρίση τότε δεν έχουμε διαχειριστεί σωστά την κατάσταση πολύ πριν περάσουμε στη φάση της κρίσης. Ο σωστός όρος είναι «αντιμετώπιση κρίσεων» και ευτυχώς υπάρχουν μέθοδοι και τρόποι με τους οποίους οι αρμόδιοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να αντιμετωπίσουν μία κρίση.
Όμως υπάρχει και επόμενο στάδιο, η ρήξη. Ρήξη (rupture) είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από απότομες και μη αναστρέψιμες ασυνέχειες οι οποίες προκαλούν αποδόμηση και ανασύσταση των θεμελιωδών και ρυθμιστικών αρχών ενός συνόλου αλληλεξαρτώμενων συστημάτων. Τα σημεία αναφοράς καταρρέουν, αμφισβητούνται γενικά όχι μόνον συγκεκριμένοι οργανισμοί αλλά και οι ίδιες οι κρατικές δομές και τα θεσμικά όργανα, οι αξίες, οι κανόνες του παιχνιδιού, οι επιστημονικές υποθέσεις, οι ταυτότητες, οι θεωρήσεις ακόμη και η γλώσσα. Δεν αμφισβητείται π.χ. μια συγκεκριμένη κυβέρνηση αλλά ο ίδιος ο τρόπος διακυβέρνησης.
Με βάση τα παραπάνω είναι προφανές ότι στη σημερινή Ελλάδα ζούμε τις απαρχές μιας ρήξης. Το τραγικό είναι ότι πολύ λίγοι φαίνεται να το αντιλαμβάνονται και ακόμη λιγότεροι έχουν τα κότσια να προτείνουν και κυρίως να εφαρμόσουν τα μέτρα εκείνα που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της κατάστασης. Φυσικά η αντιμετώπιση της ρήξης δεν είναι απλή υπόθεση και απαιτεί αλλαγή συμπεριφορών, αξιών ακόμη και κανόνων του παιχνιδιού. Απαιτεί «ρήξη» με το παρελθόν και θεραπεία των παθολογιών που οδήγησαν στην γενικευμένη κρίση. Απαιτεί όσον το δυνατόν πιο ανοικτό διάλογο με όλους τους φορείς χωρίς προκαταλήψεις και προηγούμενα. Αξιοποίηση όλων των ανθρώπινων πόρων που διαθέτει η χώρα επίσης χωρίς προκαταλήψεις και υστεροβουλίες. Θέσπιση νέων οραμάτων, νέων στόχων γύρω από τους οποίους θα συσπειρωθούν όλοι.
Γιατί αν η ρήξη δεν αποτελέσει τη βάση για μια δημιουργική αναγέννηση, το επόμενο στάδιο είναι η ένρηξη (το αντίθετο της έκρηξης - implosion) μια γενική κατάρρευση που διαλύει όχι μόνο τις δομές αλλά και τον ίδιο τον κοινωνικό ιστό και οδηγεί την κοινωνία σε αποσταθεροποίηση και εκτροχιασμό. Κανείς δεν θέλει να ζήσει μια τέτοια κατάσταση που θα μοιάζει πολύ με αυτές που έζησαν οι γονείς και οι παππούδες αλλά και πιο πρόσφατα χώρες όπως η Αργεντινή. Αλλά με τα διδάγματα που αντλήσαμε από την Αργεντινή θα ασχοληθούμε την επόμενη εβδομάδα.
* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com. Με στοιχεία από τα βιβλία του Patrick Lagadec (http://www.patricklagadec.net).
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Καταστροφή, κρίση, ρήξη
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*
Για να καταλάβουμε την οικονομική κρίση από την σκοπιά της διαχείρισης καταστροφών απαιτείται να κατανοήσουμε μερικές βασικές έννοιες που συχνά θεωρούνται δεδομένες.
Ασχολούμαι μερικά χρόνια τώρα με τις καταστροφές και τα ατυχήματα και με αφορμή την κατάσταση που αντιμετωπίζει η χώρα, νομίζω ότι χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε μερικούς ορισμούς για να ξέρουμε γιατί μιλάμε. Έκτακτη ανάγκη θεωρούμε ένα σύνθετο γεγονός για την αντιμετώπιση του οποίου υπάρχουν σχέδια και δομές (π.χ. ένα τροχαίο ατύχημα, μια πυρκαγιά, μια συμπλοκή). Μείζον περιστατικό είναι μια έκτακτη ανάγκη για την οποία υπάρχουν ειδικές διευθετήσεις (π.χ. ένα ατύχημα σε χημική βιομηχανία, μια καραμπόλα στην εθνική οδό, ένας σεισμός). Τέλος, καταστροφή είναι μια διαταραχή με απώλειες που είναι μεγαλύτερες από τους διαθέσιμους πόρους.
 |
| Ένα τροχαίο ατύχημα - μια τυπική περίπτωση έκτακτης ανάγκης |
Όσο σαφή είναι τα πράγματα στην περίπτωση της έκτακτης ανάγκης και του μείζονος περιστατικού, τόσο πολύπλοκα είναι στην περίπτωση της καταστροφής. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν μια έκτακτη ανάγκη ή ένα μείζον περιστατικό είναι πράγματι καταστροφή παρά μόνον όταν εκτιμήσουμε τις ανάγκες επί τόπου. Έτσι, ένας σεισμός μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφή αν π.χ. έχει πολύ μεγάλη έκταση ή αν έχουν πληγεί και οι δομές που θα τον αντιμετώπιζαν. Μια πυρκαγιά μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφή αν π.χ. εκδηλωθεί σε σημείο όπου δεν υπάρχουν διαθέσιμες δυνάμεις πυρόσβεσης. Έτσι, η διαχείριση των καταστροφών απαιτεί πάντα μερικές (δύσκολες) επιλογές και αποφάσεις. Στην ιατρική καταστροφών (όταν τα θύματα είναι περισσότερα από όσα μπορούν να περιθάλψουν οι διαθέσιμοι ιατρικοί πόροι) οι γιατροί εφαρμόζουν το triage (επιλογή) με βάση επιστημονικά κριτήρια π.χ. αντιμετωπίζουν ορισμένες παθολογίες που έχουν μεγάλες πιθανότητες επιβίωσης και όχι άλλες για τις οποίες η πιθανότητες επιβίωσης είναι μηδαμινές (δηλαδή τα θύματα δεν έχουν καμία πιθανότητα επιβίωσης ακόμη και αν τους παρασχεθεί όλη η διαθέσιμη περίθαλψη).
 |
| Μια καραμπόλα στην εθνική αποτελεί μείζον περιστατικό |
Η διαχείριση ατυχημάτων, έκτακτων αναγκών, μειζόνων περιστατικών και καταστροφών απαιτεί πολυκλαδική αντιμετώπιση και περιλαμβάνει διάφορες φάσεις πριν από το συμβάν (ανάλυση επικινδυνότητας και πρόληψη), κατά τη διάρκεια του συμβάντος (επέμβαση) και μετά το συμβάν (αποκατάσταση). Απαιτεί επίσης σε όλες τις φάσεις επικοινωνίες και πληροφόρηση καθώς και ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού και των επαγγελματιών που ασχολούνται με τις επιμέρους απειλές (π.χ. μηχανικοί για τους σεισμούς, γιατροί για τις επιδημίες, πυροσβέστες για τις πυρκαγιές). Αποτελεί ολόκληρη επιστήμη, η οποία δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχει αναπτυχθεί όσο θα έπρεπε.
 |
| Στην καταστροφή οι διαθέσιμοι πόροι δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση της κατάστασης |
Στις περιπτώσεις που η διαχείριση της έκτακτης ανάγκης ή της καταστροφής εξελιχθεί ομαλά όλοι πάνε στα σπίτια τους κουρασμένοι και σχετικά ευχαριστημένοι (εκτός βέβαια από τα θύματα και τους γιατρούς αλλά και τους ψυχολόγους που συνήθως ασχολούνται επί βδομάδες ή και επί χρόνια με τα θύματα). Όμως συχνά τα πράγματα δεν εξελίσσονται με βάση τα σχέδια και τότε έχουμε μια κρίση. Κρίση είναι μια έκτακτη ανάγκη, ένα μείζον περιστατικό ή μια καταστροφή κατά τη διάρκεια της οποίας οι αρμόδιοι για την αντιμετώπιση βρίσκονται ξαφνικά στο επίκεντρο δημόσιας αμφισβήτησης που προέρχεται τόσο από το εξωτερικό (π.χ. τον τύπο) όσο και από το εσωτερικό των οργανισμών των οποίων προΐστανται. Έτσι ακούμε ότι π.χ. η Αστυνομία ή η Πυροσβεστική δεν έκαναν καλά τη δουλειά τους από τους δημοσιογράφους αλλά και από μέλη των ίδιων των σωμάτων ασφαλείας που θεωρούν π.χ. ότι οι προϊστάμενοί τους δεν έχουν διαθέσει τους απαραίτητους πόρους ή ότι δεν εφαρμόζουν αξιοκρατικά κριτήρια στις προαγωγές.
 |
| Το κύριο χαρακτηριστικό της κρίσης είναι η κατάκριση |
Με βάση τα παραπάνω, ο όρος «διαχείριση κρίσεων», που συχνά-πυκνά ακούμε στις τηλεοράσεις είναι μια αντίφαση. Αν η διαχείριση έχει γίνει σωστά εκ των προτέρων δεν φτάνουμε ποτέ στο στάδιο της κρίσης. Αν έχουμε κρίση τότε δεν έχουμε διαχειριστεί σωστά την κατάσταση πολύ πριν περάσουμε στη φάση της κρίσης. Ο σωστός όρος είναι «αντιμετώπιση κρίσεων» και ευτυχώς υπάρχουν μέθοδοι και τρόποι με τους οποίους οι αρμόδιοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να αντιμετωπίσουν μία κρίση.
Όμως υπάρχει και επόμενο στάδιο, η ρήξη. Ρήξη (rupture) είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από απότομες και μη αναστρέψιμες ασυνέχειες οι οποίες προκαλούν αποδόμηση και ανασύσταση των θεμελιωδών και ρυθμιστικών αρχών ενός συνόλου αλληλεξαρτώμενων συστημάτων. Τα σημεία αναφοράς καταρρέουν, αμφισβητούνται γενικά όχι μόνον συγκεκριμένοι οργανισμοί αλλά και οι ίδιες οι κρατικές δομές και τα θεσμικά όργανα, οι αξίες, οι κανόνες του παιχνιδιού, οι επιστημονικές υποθέσεις, οι ταυτότητες, οι θεωρήσεις ακόμη και η γλώσσα. Δεν αμφισβητείται π.χ. μια συγκεκριμένη κυβέρνηση αλλά ο ίδιος ο τρόπος διακυβέρνησης.
Με βάση τα παραπάνω είναι προφανές ότι στη σημερινή Ελλάδα ζούμε τις απαρχές μιας ρήξης. Το τραγικό είναι ότι πολύ λίγοι φαίνεται να το αντιλαμβάνονται και ακόμη λιγότεροι έχουν τα κότσια να προτείνουν και κυρίως να εφαρμόσουν τα μέτρα εκείνα που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της κατάστασης. Φυσικά η αντιμετώπιση της ρήξης δεν είναι απλή υπόθεση και απαιτεί αλλαγή συμπεριφορών, αξιών ακόμη και κανόνων του παιχνιδιού. Απαιτεί «ρήξη» με το παρελθόν και θεραπεία των παθολογιών που οδήγησαν στην γενικευμένη κρίση. Απαιτεί όσον το δυνατόν πιο ανοικτό διάλογο με όλους τους φορείς χωρίς προκαταλήψεις και προηγούμενα. Αξιοποίηση όλων των ανθρώπινων πόρων που διαθέτει η χώρα επίσης χωρίς προκαταλήψεις και υστεροβουλίες. Θέσπιση νέων οραμάτων, νέων στόχων γύρω από τους οποίους θα συσπειρωθούν όλοι.
Γιατί αν η ρήξη δεν αποτελέσει τη βάση για μια δημιουργική αναγέννηση, το επόμενο στάδιο είναι η ένρηξη (το αντίθετο της έκρηξης - implosion) μια γενική κατάρρευση που διαλύει όχι μόνο τις δομές αλλά και τον ίδιο τον κοινωνικό ιστό και οδηγεί την κοινωνία σε αποσταθεροποίηση και εκτροχιασμό. Κανείς δεν θέλει να ζήσει μια τέτοια κατάσταση που θα μοιάζει πολύ με αυτές που έζησαν οι γονείς και οι παππούδες αλλά και πιο πρόσφατα χώρες όπως η Αργεντινή. Αλλά με τα διδάγματα που αντλήσαμε από την Αργεντινή θα ασχοληθούμε την επόμενη εβδομάδα.
* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com. Με στοιχεία από τα βιβλία του Patrick Lagadec (http://www.patricklagadec.net).
