(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 23 Φεβρουαρίου 2016 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-235)
Η Εθνική Επιτροπή για Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) είναι το επίσημο ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της ελληνικής Πολιτείας σε θέματα προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Σε αυτήν, εκπροσωπούνται ανεξάρτητες Αρχές, πανεπιστημιακές σχολές νομικών και πολιτικών επιστημών, συνδικαλιστικές οργανώσεις, ΜΚΟ, πολιτικά κόμματα και υπουργεία. Αποστολή της ΕΕΔΑ είναι η διαρκής παρακολούθηση των εξελίξεων σε θέματα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η συνεχής ενημέρωση και η προώθηση της σχετικής έρευνας. Συντάσσει εκθέσεις, διατυπώνει συστάσεις και παρεμβαίνει σε εθνικές αρχές και διεθνή όργανα ελέγχου με στόχο την προώθηση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στα μέσα Ιανουαρίου, η ΕΕΔΑ δημοσίευσε μια Έκθεση Συστάσεων προς την Πολιτεία για το δικαίωμα σε διερμηνεία και μετάφραση κατά την ποινική διαδικασία και το δικαίωμα ενημέρωσης στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών. Πρόκειται για μια πρώτη αποτίμηση της εφαρμογής των σχετικών οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ενσωματώθηκαν στην εθνική νομοθεσία με το νόμο 4236/2014.
Οι οδηγίες 2010/64/ΕΕ και 2012/13/ΕΕ έχουν ως στόχο την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των κατηγορούμενων στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών και την εξασφάλιση δίκαιης δίκης. Οι οδηγίες προβλέπουν ορισμένες υποχρεώσεις της πολιτείας όσον αφορά τους κατηγορούμενους που δεν μιλούν την γλώσσα της χώρας όπου εξελίσσεται η εναντίον τους ποινική διαδικασία. Συγκεκριμένα, πρέπει να εξασφαλίζεται ότι κατανοούν τις κατηγορίες, μπορούν να επικοινωνήσουν με τους δικηγόρους τους, και έχουν τη δυνατότητα να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους στο δικαστήριο μιλώντας τη γλώσσα τους.
Η έκθεση της ΕΕΔΑ διαπιστώνει μια σειρά από σοβαρές και λιγότερο σοβαρές ελλείψεις στην πρακτική εφαρμογή των υποχρεώσεων που απορρέουν από το νόμο. Και διατυπώνει σχετικές συστάσεις για την αντιμετώπισή τους. Περιληπτικά η έκθεση επισημαίνει ότι:
- Η εξακρίβωση της αναγκαιότητας παράστασης διερμηνέα δεν διενεργείται πάντα με τον πληρέστερο δυνατό τρόπο, και συχνότερα επαφίεται σε πρότερη δήλωση του ιδίου του κατηγορουμένου.
- Τα ουσιώδη έγγραφα της διαδικασίας (ένταλμα σύλληψης κλητήριο θέσπισμα, παραπεμπτικό βούλευμα, κλήση προς εμφάνιση) συνήθως δεν μεταφράζονται, αλλά, κατά συνήθη πρακτική διερμηνεύονται και μάλιστα όχι από διερμηνέα αλλά από τον δικηγόρο του κατηγορούμενου. Μάλιστα, η EEΔΑ συνιστά στην περίπτωση που δεν διενεργείται μετάφραση των ουσιωδών εγγράφων, να μην λαμβάνεται προανακριτική απολογία από τον κατηγορούμενο.
- Η αρχή που αποφασίζει επί των αντιρρήσεων κατά απόφασης για την μη αναγκαιότητα της διερμηνείας και μετάφρασης είναι η ίδια με αυτήν που είχε λάβει αρχικά την ίδια απόφαση - γεγονός το οποίο θέτει εν αμφιβόλω την ανεξαρτησία και την αμεροληψία της εξετάζουσας αρχής.
- Η διερμηνεία δεν εξασφαλίζεται πάντα «χωρίς καθυστέρηση», ούτε η μετάφραση «εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος». Η ΕΕΔΑ επισημαίνει ότι στην περίπτωση αυτόφωρων εγκλημάτων, για τα οποία έχει ληφθεί προανακριτική απολογία χωρίς την προσήκουσα μετάφραση των ουσιωδών εγγράφων, αυτή δεν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, άλλως επέρχεται απόλυτη ακυρότητα της προδικασίας.
- Οι ισχύουσες ρυθμίσεις δεν ορίζουν με σαφήνεια υπό ποιες προϋποθέσεις παρέχεται η διερμηνεία για την επικοινωνία μεταξύ των κατηγορουμένων και των συνηγόρων τους. Παράλληλα, ενώ ο νόμος προβλέπει ότι τα έξοδα διερμηνείας για την επικοινωνία μεταξύ των κατηγορουμένων και των συνηγόρων τους, σε όλα τα στάδια της ποινικής διαδικασίας βαρύνουν το Δημόσιο, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στην πράξη. Παρομοίως δεν καλύπτονται τα έξοδα μετάφρασης των ουσιωδών εγγράφων της διαδικασίας, κάτι που αποτελεί ευθεία παραβίαση της σχετικής οδηγίας της ΕΕ. Τέλος, αντιβαίνει πλήρως στην ίδια οδηγία και πρέπει να καταργηθεί, η διάταξη που προβλέπει ότι τα έξοδα μετάφρασης βαρύνουν τον ύποπτο ή τον κατηγορούμενο, εφόσον αυτός αποδεδειγμένα μπορεί να τα καταβάλει.
- Η ελληνική νομοθεσία συγχέει τους όρους «διερμηνέας» και «μεταφραστής» και η ΕΕΔΑ προτείνει σχετική τροποποίηση της νομοθεσίας. Ο μεταφραστής ασχολείται με την μετάφραση του γραπτού λόγου και ο διερμηνέας διερμηνεύει τον προφορικό λόγο - ταυτόχρονα, ετεροχρονισμένα ή περιληπτικά.
- Οι διερμηνείς δεν διορίζονται πάντα από πίνακα, ενώ η διαδικασία κατάρτισης των σχετικών πινάκων δεν εξασφαλίζει ότι οι εγγεγραμμένοι διαθέτουν τα σχετικά προσόντα ώστε να διασφαλίζεται η απαιτούμενη ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών. Παράλληλα, δεν προβλέπεται διορισμός διερμηνέα κατά την προανάκριση αφού δεν υπάρχει διαδικασία και πρόβλεψη για την πληρωμή του!
- Απαιτούνται ειδικές δράσεις της πολιτείας για την κάλυψη της μετάφρασης και της διερμηνείας από και προς «ελάχιστα γνωστές γλώσσες», για τη χρήση νέων τεχνολογικών μέσων επικοινωνίας καθώς και για την εκπαίδευση των δικαστικών λειτουργών, των δικηγόρων, των δικαστικών υπαλλήλων, των αστυνομικών και των λοιπών υπαλλήλων της Διοίκησης.
- Τέλος, η ΕΕΔΑ συνιστά την αναδιαμόρφωση του συνολικού θεσμικού πλαισίου που διέπει το σύστημα μεταφραστών και διερμηνέων στην Ελλάδα, με σκοπό την εμπέδωση των μεταφραστών και των διερμηνέων ως θεσμικών εγγυητών μιας δίκαιης δίκης. Προτείνει ειδικότερα τη θέσπιση εθνικών μητρώων μεταφραστών και διερμηνέων, την θεσμοθέτηση συστήματος διαπίστευσης, την εξασφάλιση επίσημης κατάρτισης από την Πολιτεία και διαρκούς εκπαίδευσης, καθώς και την διασφάλιση του ελέγχου της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών (μέσω εποπτείας του επίπεδου γλωσσικών γνώσεων και γνώσεων τομέα, της ικανότητας πολιτισμικής διαμεσολάβησης και μέσω αναθεώρησης των μεταφράσεων και ελέγχου της διερμηνείας).
Τα παραπάνω δεν ισχύουν μόνον για αλλοδαπούς τουρίστες, μετανάστες και πρόσφυγες αλλά και για τα άτομα με αναπηρίες ακοής ή όρασης, για τους οποίους θα πρέπει να παρέχεται διερμηνεία σε νοηματική και μετάφραση των ουσιωδών εγγράφων σε Braille, αντίστοιχα.
Η ελληνική πολιτεία θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της και να εφαρμόσει τάχιστα τις συστάσεις της έκθεσης, προκειμένου να αποφύγει σειρά ακυρώσεων δικαστικών αποφάσεων λόγω προβλημάτων στη μετάφραση και διερμηνεία, αλλά και προσφυγών κατά της Ελλάδας στο δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης λόγω μη σωστής εφαρμογής της οδηγίας …
