Μύθοι και αλήθειες για το κάπνισμα

Με αφορμή πρόσφατο άρθρο με παραπλανητικά στοιχεία ας ξαναδούμε τι ισχύει για το κάπνισμα στην Ελλάδα …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα την 1η Οκτωβρίου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-499)

Πόσοι Έλληνες καπνίζουν; Πρόσφατα κυκλοφόρησε δημόσια η άποψη ότι μόνο ένα ποσοστό περίπου 28% των Ελλήνων καπνίζει και ότι η συντριπτική πλειοψηφία (το 72% περίπου) δεν καπνίζει. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από έρευνα της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΛΣΤΑΤ) του 2023. Και έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τα δεδομένα που προκύπτουν από άλλες έρευνες.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Ευρωβαρομέτρου που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο, το 36% των Ελλήνων καπνίζει (μείωση σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα κατά 6%), ενώ μόνο 43% δηλώνουν ότι δεν κάπνισαν ποτέ. Επιπλέον, ένα ποσοστό 3% χρησιμοποιεί συστηματικά προϊόντα θέρμανσης καπνού και ένα ποσοστό 2% χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά τσιγάρα.

Όσον αφορά το παθητικό κάπνισμα, η ανάλυση (βλ. πίνακα) δείχνει ότι η νομοθεσία για την απαγόρευση του καπνίσματος σε εξωτερικούς χώρους όπου συχνάζουν παιδιά ή έφηβοι (προαύλια βρεφονηπιακών σταθμών και σχολείων, παιδικές χαρές) δεν εφαρμόζεται, αφού το 55% των ερωτηθέντων απάντησαν πως συνάντησαν καπνίζοντες (το 70% συνάντησε ατμίζοντες ή χρήστες θερμαινόμενων προϊόντων καπνού - ΧΘΠΚ).

Επιπλέον, η εν λόγω νομοθεσία δεν εφαρμόζεται ούτε σε εσωτερικούς χώρους όπου κανονικά απαγορεύεται το κάπνισμα (εστιατόρια, μπαρ, εμπορικά κέντρα, αεροδρόμια, αίθουσες συναυλιών) αφού το 28% αναφέρει ότι συνάντησε καπνίζοντες (το 42% συνάντησε ατμίζοντες ή ΧΘΠΚ). Σε όλους τους άλλους εξωτερικούς χώρους η συντριπτική πλειοψηφία αναφέρει ότι συνάντησε καπνίζοντες ή ατμίζοντες!

Τα παραπάνω στοιχεία όσον αφορά το κάπνισμα επιβεβαιώνονται και από τρεις ακόμη άσχετες μεταξύ τους πηγές. Πρώτον, από το τρίτο μέρος της έρευνας της διαΝΕοσης για το «Τι πιστεύουν οι Έλληνες το 2024» προκύπτει ότι το συνολικό ποσοστό των καπνιστών στην Ελλάδα ανέρχεται σε 41,4%, αφού 5,3% δηλώνουν ότι καπνίζουν «Πάρα πολύ», 16,6% «Πολύ» και 19,5% «Λίγο». Στην σχετική έκθεση, η διαΝΕοσις δεν προσθέτει το ποσοστό όσων δηλώνουν πως καπνίζουν «Λίγο». Ωστόσο, συζητώντας με πνευμονολόγους στα Χανιά μάθαμε ότι οι καπνιστές που καπνίζουν ακόμη και ένα πακέτο την ημέρα, απαντούν πως καπνίζουν «Λίγο» και θεωρούνται κανονικοί καπνιστές στο πλαίσιο της διαδικασίας διακοπής καπνίσματος.

Δεύτερο στοιχείο που αποδεικνύει ότι οι καπνιστές παραμένουν στα ίδια λίγο-πολύ επίπεδα είναι η διαχρονική πορεία των φορολογικών εσόδων από καπνικά προϊόντα με βάση τις ετήσιες εκθέσεις της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων – ΑΑΔΕ (βλ. γράφημα). Έχουμε συνυπολογίσει τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης (ΕΦΚ) κλασσικών και ηλεκτρονικών καπνικών προϊόντων καθώς και το φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ).

Τρίτον, σε ειδική ενημέρωση για τους Έλληνες δημοσιογράφους που έγινε στη Στοκχόλμη το Μάρτιο του 2023, ο αντιπρόεδρος παγκόσμιων επικοινωνιών της Φίλιπς Μόρις Ιντερνάτιοναλ (PMI) δήλωσε ότι «η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη θέση σε ποσοστό καπνιστών καθώς το 41% των ενήλικων είναι… κολλημένοι με το τσιγάρο».

Είναι προφανές λοιπόν από τα παραπάνω ότι ο ισχυρισμός πως μόνο το 28% των Ελλήνων καπνίζει ενώ η συντριπτική πλειοψηφία (72%) δεν καπνίζει αποτελεί σαφές παράδειγμα παραπλανητικής είδησης (fake news).

Απαγόρευση καπνίσματος και σε εξωτερικούς χώρους; Με βάση τα στοιχεία του παραπάνω Ευρωβαρομέτρου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε στις 17 Σεπτεμβρίου την αναθεώρηση παλαιότερης Σύστασης του Συμβουλίου για περιβάλλον χωρίς καπνό και αερολύματα. Σε αυτήν προτείνει την επέκταση της απαγόρευσης του καπνίσματος και του ατμίσματος σε όλους τους εξωτερικούς χώρους.

Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι υπαίθριοι χώροι αναψυχής όπου μπορεί να υπάρχουν συχνά παιδιά (δημόσιες παιδικές χαρές, πάρκα αναψυχής, πισίνες, ζωολογικοί κήποι κλπ.) για τους οποίους, ενώ υπάρχει ήδη σχετική νομοθεσία στην Ελλάδα, δεν εφαρμόζεται αποτελεσματικά, όπως είδαμε παραπάνω.

Η πρόταση προβλέπει επίσης απαγόρευση σε όλους τους υπαίθριους ή ημι-υπαίθριους χώρους δίπλα ή κοντά σε εγκαταστάσεις, (όπως ταράτσες, μπαλκόνια, βεράντες ή αίθρια) που συνδέεται με εγκαταστάσεις παροχής υπηρεσιών. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι εξωτερικοί χώροι εστιατορίων, μπαρ, καφενείων και οι εξωτερικοί χώροι άλλων παρόμοιων εγκαταστάσεων.

Για όσους δεν γνωρίζουν από Ευρωενωσιακό δίκαιο, τονίζουμε ότι η πρόταση αφορά Σύσταση, δηλαδή νομική πράξη που δεν είναι δεσμευτική για τα κράτη μέλη, όπως π.χ. οι Οδηγίες, οι Κανονισμοί και οι Αποφάσεις. Κι αυτό γιατί, η Δημόσια Υγεία δεν εμπίπτει ούτε στις αποκλειστικές ούτε στις συντρέχουσες αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά στις υποστηρικτικές αρμοδιότητες. Δηλαδή, η Ένωση μπορεί να χρηματοδοτεί προγράμματα, να συγκεντρώνει στατιστικές και να εκδίδει συστάσεις αλλά δεν μπορεί να εκδίδει δεσμευτικές πράξεις, παρά μόνο αν υπάρχει ομοφωνία των κρατών μελών.

Νομίζετε ότι η Ελλάδα θα ψηφίσει υπέρ της έγκρισης της σύστασης στο Συμβούλιο; Κι αν η Σύσταση εγκριθεί πιστεύετε ότι η Ελλάδα θα την εφαρμόσει; Μην αυταπατάσθε! Στο παραπάνω Ευρωβαρόμετρο, ενώ η πλειοψηφία των Ευρωπαίων (72%) υποστηρίζει την απαγόρευση του καπνίσματος σε εξωτερικούς χώρους, η Ελλάδα βρίσκεται στη τελευταία θέση. Μόνο το 54% υποστηρίζει το μέτρο ενώ το 46% αντιτίθεται!

Μία μόνο λύση υπάρχει: κάθε φορά που σας ενοχλεί ο καπνός ή ο ατμός σε οποιονδήποτε χώρο, ιδίως εάν υπάρχουν παιδιά, καταγγείλατε την παράβαση τηλεφωνικά στο 1142 (ώρες γραφείου και με κλήση που χρεώνεται!) ή διαδικτυακά στο 1142.aead.gr (δωρεάν όλο το 24ωρο).

Μερικές ακόμη επίκαιρες σκέψεις

Οι διδαχές της Ιστορίας, η ΔΕΥΑΧ και οι βόθροι, η καθημερινότητα εν μέσω κλιματικής κρίσης
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 3 Σεπτεμβρίου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-498)

Τί μας διδάσκει η Ιστορία. Τα μαθαίναμε στο σχολείο αλλά δεν ξέρω πόσοι και πόσες τα συγκράτησαν. Μετά την ήττα των Βυζαντινών στο Μαντζικέρτ (1071) άρχισε η παρακμή της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι συνεχείς εμφύλιες διαμάχες οδήγησαν σε οικονομική και στρατιωτική κατάρρευση. Ταυτόχρονα, λόγω υποτίμησης του νομίσματος η βαριά φορολογία εξαθλίωσε τις λαϊκές τάξεις με αποτέλεσμα επαναστάσεις λαού και μεσαίας τάξης κατά των ευγενών.

Σταδιακά, οι αυτοκράτορες πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204), αλλά και μέχρι την ανακατάληψη της Πόλης (1261) και μετά, χρησιμοποιούσαν όλο και περισσότερο μισθοφόρους κατά των εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών τους. Πολλοί από αυτούς ήταν Τούρκοι (Σελτζούκοι, Οθωμανοί κ.ά.) αλλά και Λατίνοι (π.χ. Καταλανοί) και Σκανδιναβοί (Βαράγγοι). Έτσι ενισχύθηκαν οι Οθωμανοί, οι οποίοι αφού κατέλαβαν σιγά-σιγά τη Μικρά Ασία έβαλαν στόχο την κατάληψη της Πόλης (1453) και την εξάπλωση προς Δυσμάς.

Η μετατροπή της Τουρκίας σε περιφερειακή δύναμη, η οποία επεκτείνει τη σφαίρα επιρροής της προς κάθε κατεύθυνση, εξοπλιζόμενη ταυτόχρονα με σύγχρονα οπλικά συστήματα, δεν προμηνύει τίποτα καλό. Ιδίως, όταν ένα διαχρονικό χαρακτηριστικό του τουρκικού έθνους ήταν πάντα η κατάκτηση πλουσιότερων λαών και εδαφών.

Περί βόθρων. Ένα από τα έωλα επιχειρήματα της ΔΕΥΑΧ, προς υποστήριξη των έργων του αντλιοστασίου λυμάτων στην Παχιά Άμμο στο Σταυρό, είναι ότι τα έργα κατασκευής είναι απαραίτητα επειδή στην περιοχή υπάρχουν «χιλιάδες» βόθροι, των οποίων τα παράγωγα καταλήγουν στον υδροφόρο ορίζοντα, στα ρέματα και στη θάλασσα της περιοχής. Ουδέν ψευδέστερο! Πρώτον, επειδή στον Σταυρό ΔΕΝ υπάρχουν χιλιάδες σπίτια.

Δεύτερον, επειδή, η ακτή της Παχιάς Άμμου είναι ενταγμένη στο Μητρώο ταυτοτήτων υδάτων κολύμβησης με κωδικό ELBW139325169101 και οι αναλύσεις των δειγμάτων της περιοχής αποδεικνύουν διαχρονικά ότι τα ύδατα είναι εξαιρετικής ποιότητας. Και τρίτον, επειδή, η νομοθεσία προβλέπει ότι σε περίπτωση απουσίας δικτύου αποχέτευσης, οι μεμονωμένες κατοικίες πρέπει να έχουν στεγανό ή σηπτικό βόθρο.

Στεγανός βόθρος είναι μια κλειστή δεξαμενή, οποία αδειάζει περιοδικά με βυτίο εκκένωσης (βοθρατζίδικο). Σηπτικός βόθρος είναι μια κλειστή δεξαμενή στην οποία συγκεντρώνονται τα λύματα, όπου και υπόκεινται ζύμωση, ώστε να στερεά να μετατραπούν σε υγρά. Αυτή η μετατροπή γίνεται με ειδικούς μικροοργανισμούς που είτε αναπτύσσονται στα λύματα, είτε προστίθενται περιοδικά όταν καταστρέφονται από αντιβιοτικά, αντισηπτικά, καυστικά και απολυμαντικά προϊόντα καθαρισμού.

Τα παραγόμενα υγρά μεταφέρονται στη συνεχεία, με υπερχείλιση, σε έναν δεύτερο απλό απορροφητικό βόθρο, ο οποίος δεν παρουσιάζει κανέναν κίνδυνο για τον υδροφόρο ορίζοντα υπό ορισμένες προϋποθέσεις (ελάχιστη απόσταση 2m από τα θεμέλια, 15m από υδραγωγεία και 30m από φρέατα ή πηγές νερού ή τη θάλασσα). Όλα αυτά βέβαια εφόσον η οικοδομική άδεια τα προσδιορίζει σαφώς και υπάρχει κάποιος περιοδικός έλεγχος από τις αρμόδιες αρχές (π.χ. πολεοδομία, ΔΕΥΑΧ).

Όμως, όταν σε κάποια περιοχή σχεδιάζονται μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη αποχετευτικού δικτύου και αντλιοστασίων προώθησης των λυμάτων στον υπερφορτωμένο βιολογικό καθαρισμό στο Κουμπελή. Για να εξυπηρετηθούν τα όποια επενδυτικά συμφέροντα …

Κλιματική κρίση και καθημερινότητα. Μήπως σας φαίνεται πιο ζεστή η θάλασσα τελευταία; Δεν έχετε παραισθήσεις. Πράγματι, σύμφωνα με τα δεδομένα από τον Κοπέρνικο, το Ευρωενωσιακό δορυφορικό σύστημα παρατήρησης της Γης, η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας για τη Μεσόγειο στις 16 Αυγούστου 2024 κυμαινόταν κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου πάνω από τη μέση τιμή της περιόδου 1991-2020 – έφθανε δηλαδή στους 28,5 βαθμούς.

Παράλληλα, σε πρόσφατο άρθρο ομάδας επιστημόνων αναλύθηκαν οι θετικές επιπτώσεις της σημαντικής συμβολής της πράσινης τεχνολογίας στην επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης σε παγκόσμιο επίπεδο. Με βάση τα σενάρια για την εξέλιξη του κλίματος, και παρά τις επιτευχθείσες προόδους, η ομάδα συμπέρανε η πιθανότητα να περιοριστεί η θέρμανση του πλανήτη κάτω του 1,6 βαθμού είναι μόλις 50%.

Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξαν αναλύοντας δεκάδες δυνητικά σενάρια, συνεκτιμώντας τεχνολογικές προόδους αλλά και τη δυνατότητα εφαρμογής κλιματικών πολιτικών σε διάφορες περιοχές της γης. Δυστυχώς, πολλές κυβερνήσεις δεν είναι σε θέση να εφαρμόσουν πολιτικές που θα εξασφάλιζαν τον περιορισμό της υπέρβασης της μέσης θερμοκρασίας. Κι αυτό γιατί αντιμετωπίζουν εμπόδια όπως έλλειψη επαρκών υποδομών ή αναποτελεσματικές γραφειοκρατίες, κάτι που ισχύει ιδιαίτερα σε αναπτυσσόμενες χώρες.

Η μελέτη αναφέρει ότι «ο κόσμος πρέπει να προετοιμαστεί για την πιθανότητα να ξεπεραστεί το όριο του 1,5 βαθμού κατά τουλάχιστον ένα και πιθανότατα πολλά δέκατα του βαθμού, ακόμη και στο πλαίσιο των πιο φιλόδοξων στόχων». Υπενθυμίζεται ότι ο στόχος που τέθηκε το 2015 με τη Συμφωνία του Παρισιού ήταν ο περιορισμός της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω του 1,5 βαθμού ή «πολύ κάτω των 2 βαθμών» σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα μέχρι το τέλος του αιώνα.

Τι σημαίνουν αυτά για τους απλούς πολίτες; Σας αφήνω να φανταστείτε τη συνέχεια, ο καθένας στον τομέα του και με βάση τις μέχρι σήμερα εμπειρίες σας.

Μερικές επίκαιρες σκέψεις …

… για το «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;», τους «κυνηγούς φαντασμάτων», τις ενώσεις καταναλωτών, τη λειψυδρία, και τέλος τη σημασία του ΕΣΥ για την πολιτική σταθερότητα
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 8 Αυγούστου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-497)

Ξέρεις ποιος είμαι εγώ; Η ερώτηση αυτή, που έκανε γνωστός πολιτικός στο αεροδρόμιο της Αθήνας, μου θύμισε μιάν ιστορία, την οποία είχα διαβάσει πριν πολλά χρόνια. Σε ένα αμερικανικό αεροδρόμιο οι επιβάτες μιας πτήσης που ακυρώθηκε, περίμεναν στην ουρά για να ενημερωθούν ποια πτήση θα έπαιρναν στη συνέχεια. Ένας κύριος πέρασε μπροστά και απαίτησε από την υπάλληλο εδάφους να τον εξυπηρετήσει κατά προτεραιότητα. «Συγνώμη κύριε, θα πρέπει πρώτα να εξυπηρετήσω όσους περιμένουν στη σειρά!» απάντησε ευγενικά η υπάλληλος.

«Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;» της φώναξε θυμωμένα ο επιβάτης. Και η υπάλληλος παίρνοντας το μικρόφωνο ανακοίνωσε, εις επήκοον όλου του αεροδρομίου: «Προσοχή παρακαλώ! Έχουμε εδώ έναν κύριο που δεν γνωρίζει ποιος είναι …». Όσοι περίμεναν στην ουρά λύθηκαν στα γέλια, οπόταν ο θυμωμένος επιβάτης γύρισε στην υπάλληλο και της πέταξε ένα «Άει γ#@&σου», στο οποίο η υπάλληλος απάντησε ήρεμα: «Και γι’ αυτό κύριε θα πρέπει να περιμένετε τη σειρά σας».

Απροειδοποίητες πρωθυπουργικές επισκέψεις. Οι πρόσφατες «απροειδοποίητες» επισκέψεις του πρωθυπουργού σε νοσοκομεία και άλλες δημόσιες δομές μου θύμισαν το βιβλίο «Μετακινώντας όρη: διδάγματα ηγεσίας και εφοδιαστικής από τον πόλεμο του Κόλπου», του Αμερικανού αντιστράτηγου ελληνικής καταγωγής William Gus Pagonis (Παγώνης). Εκεί, για να εξασφαλίσει την διοικητική μέριμνα της στρατιάς, η οποία συμμετείχε στις επιχειρήσεις κατά του Σαντάμ Χουσεΐν ανέπτυξε διάφορα εργαλεία ανάμεσα στα οποία υπήρχε και η ολιγομελής ομάδα των Γκόστμπαστερς (κυνηγοί φαντασμάτων).


Ήταν μια ομάδα καλά εκπαιδευμένων και έμπιστων συνεργατών του Παγώνη, που τριγύριζαν σε όλο το πεδίο ανάπτυξης των στρατευμάτων, εντόπιζαν προβλήματα και δυσλειτουργίες και τα ανέφεραν απευθείας στον ίδιο. Ήταν τα μάτια και τα αυτιά του Παγώνη στο πεδίο και με τον τρόπο αυτό ήξερε ανά πάσα στιγμή τι συνέβαινε παντού. Κι αυτό χωρίς να παραλείπει και το στιλ της διοίκησης μέσω περιπλάνησης (Management by walking around) ανάμεσα στους στρατιώτες.

Ενώσεις καταναλωτών. Το 1984, λίγες εβδομάδες μετά την άφιξη μου στις Βρυξέλλες, έμαθα για τη Βελγική Ένωση Καταναλωτών Test-Achats (Δοκιμές αγορών). Από τότε και μέχρι που ξαναγύρισα στην Ελλάδα το 2014, ήμουν συνεχώς συνδρομητής στο ομώνυμο περιοδικό τους. Σε αυτό δημοσιεύουν κάθε μήνα δοκιμές κάθε είδους συσκευών – όπως τηλέφωνα, τηλεοράσεις, κουζίνες, τοστιέρες, στεγνωτήρια ρούχων και μαλλιών, εκτυπωτές, κλπ. κλπ. – αλλά και συγκριτικές αναλύσεις οικονομικών υπηρεσιών (π.χ. τραπεζικά δάνεια, επενδύσεις).

Για κάθε δοκιμή καθορίζουν αυστηρά κριτήρια και βγάζουν κάθε φορά το καλύτερο προϊόν αλλά και το πιο συμφέρον από πλευράς σχέσης ποιότητας/τιμής. Επιπλέον, κάθε λίγους μήνες συγκρίνουν τα σουπερμάρκετ με βάση δύο καλάθια του νοικοκυριού: ένα με επώνυμα προϊόντα και ένα με προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας. Μάλιστα, για κάθε καλάθι συγκρίνουν τις τιμές για μαγαζιά της ίδιας αλυσίδας σε διάφορες περιοχές.

Παράλληλα, το νομικό τμήμα της Ένωσης είναι έτοιμο να υποστηρίξει τα μέλη που έχουν προβλήματα με συγκεκριμένα προϊόντα ή και προμηθευτές. Οι εταιρείες που αρνούνται να ικανοποιήσουν τα εύλογα αιτήματα των πελατών τους αναφέρονται ονομαστικά στις σελίδες του περιοδικού, κάτι που δεν αποτελεί και την καλύτερη διαφήμιση. Συχνά, τα αποτελέσματα των συγκριτικών και άλλων ερευνών γίνονται και πρωτοσέλιδα στις εφημερίδες … Γι’ αυτό και η βελγική κυβέρνηση φροντίζει να ακούει και συχνά να ικανοποιεί τα αιτήματα της Ένωσης.

Ποιοι φταίνε για την επερχόμενη λειψυδρία; Διαβάζοντας τις Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) για το εργοστάσιο επεξεργασίας των λυμάτων στο Κουμπελή, διαπιστώνω ότι από τα λύματα προβλέπεται η παραγωγή και «βιομηχανικού νερού», δηλαδή νερού κατάλληλου μόνο για άρδευση. Πράγματι, εδώ και δεκαετίες σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν υλοποιηθεί εγκαταστάσεις που παράγουν όχι μόνο νερό για άρδευση αλλά και νερό άριστης ποιότητας κατάλληλο για κατανάλωση από τον άνθρωπο.

Στα Χανιά έχουν γίνει εδώ και χρόνια σχετικές προτάσεις από τους επιστήμονες του Πολυτεχνείου π.χ. για την «Αντιμετώπιση λειψυδρίας με επαναχρησιμοποίηση νερού από την Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων Χανίων για την άρδευση της ευρύτερης περιοχής του Ακρωτηρίου». Οι οποίες όμως αγνοήθηκαν μεγαλοπρεπώς … Βέβαια, η ΔΕΥΑΧ σύμφωνα με όσα αναφέρει στις ιστοσελίδες της, υποβάλλει σε τριτοβάθμια επεξεργασία ένα μικρό μόνο ποσοστό των λυμάτων, παράγοντας μικρή ποσότητα νερού άρδευσης που αρκεί μόνο για το πράσινο έκτασης 35 στρεμμάτων της εγκατάστασης του Κουμπελή.

Με βάση τη μέχρι σήμερα πολιτική των αρχών δεν νομίζω ότι θα απολαύσουμε στο εγγύς μέλλον κάποιον από τους τοπικούς ή περιφερειακούς άρχοντες μπροστά στις κάμερες δοκιμάζοντας ένα ποτήρι πόσιμο νερό από την επεξεργασία των λυμάτων του Κουμπελή. Όπως έκανε ο Μπιλ Γκέιτς πριν από περίπου 10 χρόνια. Και καθώς θα προχωρεί η ερημοποίηση της Κρήτης, αλλά και όλης της Ελλάδας οι πολιτικοί που εμείς επιλέγουμε με την ψήφο μας θα μας υπενθυμίζουν την παλιά εκείνη ρήση σύμφωνα με την οποία «κάθε λαός έχει την κυβέρνηση που του αξίζει».

Το ΕΣΥ κύριο ανάχωμα κατά των άκρων. Σε ένα πρόσφατο άρθρο γνώμης στη Βρετανική εφημερίδα The Guardian, η Κατερίνα Ντε Βρίς, καθηγήτρια στο Ιταλικό πανεπιστήμιο Μποκόνι του Μιλάνου, διατύπωσε την άποψη (με βάση σχετική έρευνα) ότι, αν η βρετανική κυβέρνηση θέλει να αντιμετωπίσει την άνοδο της ακροδεξιάς θα πρέπει να ασχοληθεί σοβαρά με την ανάταξη του βρετανικού Εθνικού Συστήματος Υγείας. Η συνεχής υποβάθμιση του βρετανικού ΕΣΥ τροφοδοτεί τη δυσαρέσκεια των βρετανών, δυσαρέσκεια που υποδαυλίζει η ακροδεξιά για να κτυπήσει τη νέα κυβέρνηση των Εργατικών.

Ίσως, λοιπόν και η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να ασχοληθεί σοβαρά και κατά προτεραιότητα με την άθλια κατάσταση που βρίσκεται και το δικό μας ΕΣΥ, πριν η συνεργασία αριστερών και ακροδεξιών κομμάτων, σε συνδυασμό και με άλλα φλέγοντα ζητήματα της επικαιρότητας προκαλέσουν ανεξέλεγκτες καταστάσεις και στο δικό μας σπίτι. Γιατί, το κυριότερο προσόν του ηγέτη είναι η πρόβλεψη και η αντιμετώπιση των προβλημάτων πριν αυτά επιφέρουν καταστροφές.

Προστασία του πολίτη – μια μεθοδολογική προσέγγιση

Ύψιστος στόχος της ασφάλειας είναι η προστασία του πολίτη από κάθε είδους απειλή, γεγονός που την καθιστά το πολυπλοκότερο εγχείρημα κάθε οργανωμένης πολιτείας
(Δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2024 στο 14ο τεύχος του περιοδικού «Άλληλον»)

Ας ξεκαθαρίσουμε μερικούς όρους
Ασφάλεια σύμφωνα με το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών είναι η «προστασία από κίνδυνο, τραυματισμό, βλάβη, ζημιά, καθώς και τα συναφή προστατευτικά μέτρα». Αντίστοιχα, ως security το Λεξικό της Οξφόρδης ορίζει «the activities involved in protecting a country, building or person against attack, danger, etc.», δηλαδή, τις δραστηριότητες που συνδέονται με την προστασία μιας χώρας, ενός κτηρίου ή ενός προσώπου από επίθεση, κίνδυνο κλπ.

Στόχος λοιπόν της ασφάλειας είναι η προστασία. Η προστασία των πολιτών, των περιουσιών, των υποδομών και του περιβάλλοντος. Και η προστασία τους από κάθε είδους απειλές. Όπου απειλή (hazard) είναι η πιθανότητα να σημειωθεί ζημιογόνο φαινόμενο. Έχουμε διάφορα είδη απειλών (φυσικές, τεχνολογικές, μικροβιακές, κοινωνικές, γεωστρατηγικές κλπ.), τις οποίες γενικά δεν τις ελέγχουμε. Εκείνο που μπορούμε να ελέγξουμε είναι η τρωτότητα των απειλούμενων. Όπου τρωτότητα (vulnerability) είναι η πιθανότητα απωλειών (θύματα ή/και ζημιές) εξαιτίας μιας απειλής. Και την ελέγχουμε επειδή η τρωτότητα εξαρτάται από τα μέτρα πρόληψης που μπορούμε να πάρουμε. Τέλος, η διακινδύνευση (risk), την οποία συχνά αναφέρουμε ως επικινδυνότητα ή απλώς ως κίνδυνο ή και ως ρίσκο, είναι οι αναμενόμενες απώλειες (θύματα ή/και ζημιές). Η διακινδύνευση είναι στην ουσία το γινόμενο της απειλής επί την τρωτότητα και είναι κάτι που μπορούμε να ελέγξουμε αφού μπορούμε να ελέγξουμε την τρωτότητα.

Τα ζημιογόνα φαινόμενα τα διακρίνουμε ανάλογα με τις επιπτώσεις τους. Έτσι, ατύχημα (accident), είναι ένα δυσάρεστο, τυχαίο συμβάν που επιφέρει βλάβη ή και τραυματισμό ενώ δυστύχημα είναι το θανατηφόρο ατύχημα. Η αντιμετώπισή του απαιτεί την κινητοποίηση μιας ή περισσότερων υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης (π.χ. τροχαίο, πυρκαγιά). Το μείζον περιστατικό (major incident) είναι μια κατάσταση με σειρά σοβαρών επιπτώσεων των οποίων η αντιμετώπιση απαιτεί ειδικές διευθετήσεις από τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης. (π.χ. πυρκαγιά σε διυλιστήριο, ναυάγιο). Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης (state of emergency) είναι μια κατάσταση κατά την οποία οι αρχές αποφασίζουν να εφαρμόσουν ιδιαίτερες πολιτικές σε μεγάλη γεωγραφική περιοχή για την αντιμετώπιση απειλών που αφορούν τη ζωή, την υγεία και την περιουσία μεγάλων πληθυσμών ή και το περιβάλλον μεγάλων εκτάσεων (π.χ. φυσική καταστροφή, ένοπλη σύγκρουση, πανδημία).

Καταστροφή (disaster) είναι, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η σοβαρή διαταραχή της λειτουργίας μιας κοινότητας, για την αντιμετώπιση της οποίας δεν επαρκούν οι επί τόπου διαθέσιμοι πόροι (π.χ. έλλειψη στέγασης, τροφής, νερού, φαρμάκων, ιατρικού προσωπικού). Τέλος, κρίση (crisis), παραφράζοντας τον καθηγητή Patrick Lagadec είναι μια έκτακτη ανάγκη, ένα μείζον περιστατικό ή μια καταστροφή που συνοδεύεται από έντονη δημόσια αμφισβήτηση των αποφάσεων των υπεύθυνων, που είναι επιφορτισμένοι για την αντιμετώπισή τους. Με απώτατο δυνητικό αποτέλεσμα την αποσύνθεση, τη διάλυση ή ακόμη και την ενδόρρηξη (implosion), των αρμόδιων φορέων ή και της κοινωνίας, όταν τίποτα πια δεν λειτουργεί και όλα καταρρέουν.

Θα πρέπει να πούμε εδώ ότι η χρήση των λέξεων «καταστροφή» και «κρίση» στην καθημερινή πρακτική δεν ακολουθεί τους παραπάνω ορισμούς και χαρακτηρίζεται συχνά από μεγάλη δόση υπερβολής.

 

Οι φάσεις της προστασίας
Για να προστατεύσουμε τους πολίτες, τις περιουσίες, τις υποδομές και το περιβάλλον, θα πρέπει να έχουμε σχεδιάσει, τι συμβαίνει πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εκδήλωση κάθε απειλής. Αντίστοιχα έχουμε τις φάσεις της Πρόληψης, της Επέμβασης και της Αποκατάστασης.

Η πρόληψη αφορά κυρίως τον περιορισμό της τρωτότητας και την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων (mitigation) λόγω της εκδήλωσης της απειλής. Οι σεισμοί αντιμετωπίζονται με αντισεισμική θωράκιση των κτηρίων και των υποδομών. Οι πλημμύρες με αντιπλημμυρικά έργα και αποφυγή κατασκευών σε λεκάνες απορροής ποταμών. Τα τροχαία με εκπαίδευση των οδηγών, σωστή σχεδίαση, σήμανση των δρόμων και αυστηρή αστυνόμευση. Οι απειλές της εθνικής κυριαρχίας με εξοπλισμούς και διπλωματική δραστηριότητα.

Είναι προφανές ότι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των μέτρων πρόληψης εξαρτάται κάθε φορά από διαφορετικές κρατικές υπηρεσίες, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και με διαφορετική κάθε φορά τεχνογνωσία, ανάλογα με την απειλή. Και φυσικά μεταξύ τους απαιτείται να υπάρχει συντονισμός και συνεργασία.

Η επέμβαση αφορά την κινητοποίηση των κρατικών υπηρεσιών που βρίσκονται πάντα σε ετοιμότητα. Πρόκειται για τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης δηλαδή τις υπηρεσίες διάσωσης (Πυροσβεστική, Λιμενικό), τις ιατρικές υπηρεσίες (ασθενοφόρα ΕΚΑΒ) και τις υπηρεσίες τάξεως (Αστυνομία). Όλες αυτές οι υπηρεσίες είναι προσβάσιμες μέσω του 112, του ευρωπαϊκού αριθμού επειγόντων. Ωστόσο, σε κάθε περιστατικό υπάρχει σχεδόν πάντα, αφενός επέμβαση του Τύπου και αφετέρου της Δικαστικής εξουσίας προκειμένου να διερευνηθούν οι ενδεχόμενες ευθύνες για το συμβάν. Τέλος, αν το συμβάν εκτείνεται σε μεγάλη έκταση ή οι επιπτώσεις του διαρκούν επί μεγάλο χρονικό διάστημα κινητοποιούνται και βαρέα μέσα (Στρατός, Ερυθρός Σταυρός και άλλες ΜΚΟ).

Τέλος, έχουμε την αποκατάσταση, όπου κι εδώ ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των σχετικών μέτρων εξαρτάται, όπως και στη φάση της πρόληψης, από πολλές υπηρεσίες και επίπεδα διοίκησης. Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη φάση παίζουν και οι ασφαλιστές που καλούνται να καλύψουν όλο ή μέρος των σχετικών εργασιών. Οι δραστηριότητες μετά το ατύχημα ή την καταστροφή περιλαμβάνουν συνήθως και ανάλυση αιτίων καθώς και την εξαγωγή διδαγμάτων που στη συνέχεια ενσωματώνονται στις φάσεις της πρόληψης και της επέμβασης.

Καθεμιά από τις παραπάνω φάσεις συμπληρώνεται και από ορισμένες οριζόντιες δραστηριότητες. Πρόκειται για την Ανάλυση της επικινδυνότητας, το σύστημα C⁴I (Διοίκηση, Έλεγχος, Επικοινωνίες, Συντονισμός, Πληροφόρηση) και την Εκπαίδευση.

Η ανάλυση επικινδυνότητας (risk analysis) υλοποιείται με διάφορα εργαλεία, μεθοδολογίες και εμπειρογνώμονες ανάλογα με την απειλή (π.χ. σεισμός, πλημμύρα, δασικές πυρκαγιές) και την τρωτότητα του απειλούμενου πληθυσμού ή περιοχής. Είναι μια διαρκής διαδικασία που επιτρέπει τον σχεδιασμό της πρόληψης αλλά και την υποστήριξη των υπηρεσιών κατά τη φάση της Επέμβασης. Το σύνολο των διαδικασιών και πρωτοκόλλων στο πλαίσιο του συστήματος C⁴I (Διοίκηση, Έλεγχος, Επικοινωνίες, Συντονισμός, Πληροφόρηση) εξασφαλίζουν την επικοινωνία και την αρμονική συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων κυρίως στη φάση της Επέμβασης αλλά και, βοηθητικά, στις φάσεις της Πρόληψης και της Αποκατάστασης. Το C⁴I είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικό όσον αφορά το σκέλος της πληροφόρησης του κοινού κατά την εξέλιξη της επέμβασης π.χ. σε περίπτωση που απαιτηθεί εκκένωση μιας απειλούμενης περιοχής με μήνυμα “112”.

Τέλος, πολύ σημαντική είναι η δραστηριότητα της Εκπαίδευσης που καλύπτει όλες τις φάσεις και τις οριζόντιες δραστηριότητες. Αφενός, η εκπαίδευση πρέπει να είναι συνεχής για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και τα στελέχη στο πλαίσιο της πρόληψης (π.χ. μηχανικοί, πολεοδόμοι, δασολόγοι) και της επέμβασης (π.χ. διασώστες, ιατροί, αστυνομικοί, μέλη ΜΚΟ). Αφετέρου η εκπαίδευση αφορά την ενημέρωση του κοινού σχετικά με την συμπεριφορά που πρέπει να υιοθετηθεί πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εκδήλωση συγκεκριμένων απειλών. Ιδιαίτερη σημασία έχει η εκπαίδευση στα μέτρα πρόληψης και αυτοπροστασίας καθώς και η προετοιμασία στην ανταπόκριση σε ενδεχόμενο μήνυμα του αντίστροφου “112” για εκκένωση.

Όλες οι φάσεις και οι οριζόντιες δραστηριότητες συνοψίζονται παραστατικά στην πυραμίδα της προστασίας που αποτελεί επέκταση του τριγώνου της πολιτικής προστασίας. Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι για ένα οργανωμένο κράτος δεν υπάρχει πιο πολύπλοκη διαδικασία από εκείνη που αφορά την Προστασία των πολιτών. Απαιτεί συλλογική δράση και προϋποθέτει καλή επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Παρόλο που πρέπει πάντα να υπάρχει ένας υπεύθυνος, το στυλ της διοίκησης δεν θα πρέπει να είναι αυταρχικό αλλά να στηρίζεται στην ομαδικότητα, την παρακίνηση (motivation) και την επιβράβευση. Το σύνθημα που συχνά επικρατεί σε τέτοια περιβάλλοντα συνοψίζεται στις λέξεις «Leave your ego at the door»!

Προτεραιότητες και άξονες δράσης
Ποια θα πρέπει να είναι τα κριτήρια καθορισμού των προτεραιοτήτων για τις επενδύσεις της πολιτείας στον τομέα της προστασίας των; Κατ’ αρχάς οι επιπτώσεις στη ζωή και την υγεία των πολιτών. Για την εκτίμησή τους βάση αποτελούν οι στατιστικές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την συνολική επιβάρυνση λόγω ασθενειών και τους παγκόσμιους κινδύνους για την υγεία, καθώς και οι στατιστικές για τους τραυματισμούς στην ΕΕ. Οι οικονομικές επιπτώσεις προκύπτουν από τις ετήσιες αναλύσεις των αντασφαλιστών. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης και η κοινή γνώμη. Στη διαμόρφωση της συμβάλλουν οι δημοσκοπήσεις (π.χ. Ευρωβαρόμετρο) και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, τα οποία προβάλουν καθημερινά ατυχήματα και καταστροφές. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των προτεραιοτήτων διαδραματίζουν ακόμη διάφορά βιομηχανικά, πολιτικά ή και ακαδημαϊκά λόμπυ.

Όσον αφορά τους άξονες της δράσης, πρωταρχικής σημασίας είναι για κάθε απειλή και φάση της προστασίας να εντοπιστούν οι εμπλεκόμενοι φορείς προκειμένου, με βάση και τα διδάγματα του παρελθόντος, να αρχίσουν να συνεργάζονται για την κατάρτιση: α) σχεδίων πρόληψης και επέμβασης και β) κοινών πρωτοκόλλων για τις διαδικασίες. Αυτό πρέπει να γίνει σε κάθε επίπεδο της διοίκησης – τοπικό, περιφερειακό, εθνικό – λαμβανομένων υπόψη των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Σημαντικά στοιχεία αποτελούν κάθε φορά: α) η γνώση των τοπικών συνθηκών και β) και η διαδικασία σταδιακής αναβάθμισης των πόρων σε περίπτωση καταστροφών (από την περιφερειακή στην τοπική αυτοδιοίκηση, από την κυβέρνηση προς την περιφέρεια και από την Ευρωπαϊκή Ένωση προς το κράτος).

Κάθε σχέδιο θα πρέπει να εφαρμόζεται συνεχώς σε ασκήσεις συνεργασίας και προσομοίωσης (επί χάρτου και σε πραγματικές συνθήκες). Οι ασκήσεις συμβάλλουν ιδιαίτερα στη δημιουργία κλίματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν ακόμη και απρόβλεπτες καταστάσεις (contingencies) που δεν προβλέπονται στα σχέδια. Να το πούμε και αλλιώς, η ομάδα διαχείρισης της προστασίας των πολιτών θα πρέπει να λειτουργεί ως τέλεια ορχήστρα κλασσικής μουσικής η οποία όμως να μπορεί, αν χρειαστεί, να μετατραπεί σε ορχήστρα τζαζ.

Βιβλιογραφία: 1) Ilan Kelman, Disaster by Choice, 2) Παναγιώτης Αλεβαντής, Προστασία από Ατυχήματα, Καταστροφές, Κρίσεις, (όπου και περαιτέρω βιβλιογραφία).

Ένα διαχρονικό σκάνδαλο – η αποχέτευση στα Χανιά

Κατασκευάζονται και σχεδιάζονται νέες κατοικίες και τουριστικές υποδομές αλλά μήπως η αποχέτευση στα Χανιά έχει φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων της;
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 25 Ιουνίου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-496)

Τον περασμένο Σεπτέμβριο (βλ. ΧΝ 5/9/2023) κάναμε μια σύντομη ανασκόπηση της εξέλιξης της αποχέτευσης στα Χανιά και ορισμένων προβλημάτων που όλο και συχνότερα απασχολούν την όσφρηση μονίμων κατοίκων και επισκεπτών … Δυστυχώς, δεν υπήρξε καμία αντίδραση από τους αρμόδιους, οι οποίοι επιμένουν πως όλα έχουν γίνει νομότυπα και οι όποιες αντιδράσεις για κάποια έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη οφείλονται στις «εμμονές» ορισμένων. Ωστόσο, από την έρευνά μας διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν σοβαρά προβλήματα νομιμότητας.

Ιστορικό. Η εξέλιξη του έργου της αποχέτευσης των Χανίων προκύπτει από τα στοιχεία που δημοσιεύονται στον ιστότοπο της ΔΕΥΑΧ αλλά και στην Εθνική Βάση των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυμάτων της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Η πρώτη φάση της Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυμάτων Χανίων λειτούργησε το 1995 στο Κουμπελή, με βάση μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του Αυγούστου 1993 που προέβλεπε για το 1995 δυναμικότητα 80.000 ισοδύναμων κατοίκων (ι.κ.) με δυνατότητα επέκτασης το 2030 στους 150.000 ι.κ.. (βλ.σχετικό πλαίσιο).

Επισημαίνεται ότι εκείνη η μελέτη δεν κάλυπτε 1) όλα τα απαιτούμενα κεφάλαια με βάση την ισχύουσα τότε νομοθεσία^a, 2) τους λόγους επιλογής της συγκεκριμένης τοποθεσίας και 3) τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις για το δίκτυο αποχέτευσης και τα αντλιοστάσια λυμάτων. Τα τελευταία είναι απαραίτητα λόγω της μορφολογίας του εδάφους προκειμένου τα λύματα να προωθούνται προς τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας στο Κουμπελή.

Το 2001 εγκρίθηκε η δεύτερη φάση που προέβλεπε για το καλοκαίρι του 2015 ότι η δυναμικότητα θα ανερχόταν σε 117.750 ι.κ. (ώστε να συμπεριληφθούν όλοι οι Δήμοι της περιοχής, που αργότερα – το 2010 – θα ενσωματώνονταν στο νέο Καλλικρατικό Δήμο Χανίων, καθώς και τα βοθρολύματα όλου του Νομού Χανίων). Οι αποφάσεις τροποποίησης των περιβαλλοντικών όρων το 2007 και το 2009 αναφέρουν πως έγινε νέα και συμπληρωματική ΜΠΕ ενώ περιγράφουν και το δίκτυο των αγωγών και τα αντλιοστάσια χωρίς ωστόσο να αναφέρεται κατά πόσον οι παραπάνω ΜΠΕ κάλυπταν και αυτά τα στοιχεία. Η προβλεπόμενη για το 2015 δυναμικότητα παρέμεινε η ίδια στους 117.765 ι.κ. χωρίς να γίνεται αναφορά στη δυναμικότητα το 2030.

Επισημαίνεται ότι με βάση την τότε ισχύουσα νομοθεσία^b, για έργα δυναμικότητας άνω των 100.000 ι.κ., (από το 2011 το όριο αυξήθηκε στους 150.000 ι.κ.) προβλεπόταν η σύνταξη ΜΠΕ, η κοινοποίησή της στο κοινό και η οργάνωση σχετικής διαβούλευσης (από την οικεία Περιφέρεια). Από τις αρχές του 2023 και παρά τα επανειλημμένα (γραπτά και προφορικά) αιτήματα του Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Σταυρού (S.E.A) προς τον Δήμαρχο Χανίων για την χορήγηση των σχετικών ΜΠΕ, μέχρι σήμερα οι ΜΠΕ δεν έχουν κοινοποιηθεί … Το επιχείρημα ότι δήθεν οι ΜΠΕ δεν υπάρχουν, καταρρίπτεται από τις σχετικές προβλέψεις στις αντίστοιχες Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων^c.

Το 2011 στην επόμενη απόφαση τροποποίησης των περιβαλλοντικών όρων η δυναμικότητα για το έτος 2030 διογκώνεται στους 170.000 ι.κ. και αναφέρεται μια συμπληρωματική ΜΠΕ η οποία, κατά παράβαση της νομοθεσίας, δεν κοινοποιήθηκε δημόσια ενώ και διαβούλευση έγινε μόνο με τους εμπλεκόμενους φορείς αλλά όχι με τους πολίτες.

Τα ίδια ίσχυσαν και για τις επόμενες αποφάσεις του 2014 και του 2016^d. Μάλιστα, για να αξιοποιηθούν οι ευνοϊκότερες διατάξεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας ώστε να παρακαμφθεί η υποχρέωση σύνταξης πλήρους ΜΠΕ και η διενέργεια δημόσιας διαβούλευσης, χρησιμοποιήθηκε καταχρηστικά το επιχείρημα πως πρόκειται για «επικαιροποίηση» του σχεδιασμού του έργου και πως από τις κατασκευές «δεν επέρχονται ουσιαστικές διαφοροποιήσεις ως προς τις επιπτώσεις στο περιβάλλον σε σχέση με το αρχικά εγκριθέν έργο». Μάλιστα, η ΔΕΥΑΧ υπερηφανεύεται ότι ολοκλήρωσε ήδη από το 2017 τα έργα αναβάθμισης της δυναμικότητας στους 170.000 ι.κ. !!! Έτσι αναφέρεται και στην Εθνική Βάση των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυμάτων.

Συμπερασματικά, το συνολικό έργο για την αποχέτευση των Χανίων έγινε χωρίς μια σωστή, με βάση την ισχύουσα κάθε φορά εθνική και ευρωενωσιακή νομοθεσία, δημόσια διαθέσιμη ΜΠΕ και, κυρίως, χωρίς αυτή να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση με τους πολίτες.

Πρακτικά προβλήματα. Τις επιπτώσεις όλων των παραπάνω παρανομιών τις υφίστανται οι κάτοικοι, οι επισκέπτες και το φυσικό περιβάλλον των Χανίων. Τις δυσοσμίες από την κεντρική εγκατάσταση και από τα κατεσπαρμένα αντλιοστάσια ακαθάρτων. Τις υπερχειλίσεις και διαρροές λυμάτων σε διάφορα σημεία του δικτύου. Και φυσικά ορισμένες διορθώσεις στη χωροταξία των αντλιοστασίων μετά από συλλογικές αντιδράσεις των κατοίκων (όπως π.χ. στον Καλαθά) ή άλλες παρεμβάσεις (π.χ. Μαράθι όπου προβλέφθηκε μικρή αυτόνομη εγκατάσταση βιολογικού καθαρισμού). 

Ιδιαίτερα για το αντλιοστάσιο Α44 (Παχιά Άμμος στο Σταυρό) επισημαίνεται επιπλέον ότι: 1) κατασκευάζεται παρανόμως στη ζώνη της παραλίας και σε δημόσια έκταση που δεν έχει παραχωρηθεί επίσημα στο Δήμο, 2) κατασκευάζεται σε παραλία με αμμοθίνες που αποτελούν μέρος του οικότοπου για το προστατευόμενο είδος «κρινάκι της θάλασσας» (Pancratium maritimum), 3) η παραλία γειτονεύει με θαλάσσια περιοχή στο βυθό της οποίας υπάρχει εκτεταμένος οικότοπος με λιβάδια του προστατευόμενου είδους Ποσειδωνία (Posidonia oceanica), 4) είναι δημοφιλής παραλία ενταγμένη στο Μητρώο ταυτοτήτων υδάτων κολύμβησης με κωδικό ELBW139325169101, 5) στην εν λόγω παραλία γεννούν θαλάσσιες χελώνες Caretta-caretta, και τέλος, 6) γειτονεύει άμεσα με στοιχεία φυσικής (π.χ. καταφύγιο άγριας ζωής, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους) και πολιτιστικής κληρονομιάς (π.χ. παραλία Ζορμπά), με εμβληματικό χαρακτήρα για την ΔΕ Χανίων. Γειτονεύει επίσης με αρχαιολογικό χώρο που περιλαμβάνει και απολιθωμένο δάσος.

Επισημαίνεται ότι η ευρύτερη περιοχή του Σταυρού έχει κατ’ επανάληψη προταθεί να ενταχθεί στο δίκτυο Natura, αίτημα που δεν έχει μέχρι σήμερα καρποφορήσει.

Τέλος, αντίθετα με τις δημόσιες δηλώσεις του Δημάρχου και της Αντιπροέδρου της ΔΕΥΑ Χανίων, ότι τα σύγχρονα αντλιοστάσια θα είναι άοσμα και δεν θα επικοινωνούν με τη θάλασσα, στις τεχνικές προδιαγραφές^e για «τα αντλιοστάσια Α44 (Παχιά Άμμος), καθώς και τα Α47 και Α46 (αμφότερα δυτικά του Σταυρού) προβλέπονται συστήματα υπερχείλισης, των οποίων οι αγωγοί υπερχείλισης καταλήγουν στην θάλασσα. Για το Α43 (Τερσανάς) προβλέπεται απλώς η κατασκευή δεξαμενής υπερχείλισης» αλλά σε οικολογικά ευαίσθητη περιοχή^f.

Επισημαίνεται ότι τα παραπάνω πρακτικά προβλήματα προκύπτουν ως συνέπεια της έλλειψης σωστής ΜΠΕ. Ως επακόλουθο, για το αντλιοστάσιο Α44 (Παχιά Άμμος) έχουν γίνει προσφυγές στο Συμβούλιο Επικρατείας (οι τελικές αποφάσεις αναμένονται το φθινόπωρο) και στην τοπική δικαιοσύνη. Έχουν συγκεντρωθεί πάνω από 72.000 υπογραφές κατοίκων και επισκεπτών από διάφορες χώρες κατά της κατασκευής του αντλιοστασίου και το θέμα έχει προβληθεί εκτεταμένα στα τοπικά ΜΜΕ.

Υπάρχει ελπίδα; Αν το θελήσουν οι αρμόδιοι (ΔΕΥΑΧ, Δήμος, Περιφέρεια) σίγουρα υπάρχει. Για παράδειγμα, βραχυπρόθεσμα, μπορεί, με εποπτεία της Περιφέρειας να διεξαχθεί κατεπείγουσα μελέτη για την εξεύρεση εναλλακτικής θέσης για το αντλιοστάσιο Α44. Το επιχείρημα της Δημοτικής αρχής ότι κινδυνεύει να χαθεί η χρηματοδότηση δεν ισχύει δεδομένου ότι αφενός πρόκειται για δανεισμό από το Ταμείο Παρακαταθηκών και αφετέρου μπορεί να γίνει επίκληση σοβαρών περιβαλλοντικών ζητημάτων που δεν είχαν εντοπιστεί στις προηγούμενες μελέτες.

Επίσης, μεσομακροπρόθεσμα, θα πρέπει να διεξαχθεί, με ευθύνη της Περιφέρειας μια πλήρης περιβαλλοντική αξιολόγηση ολόκληρου του έργου συλλογής και επεξεργασίας των λυμάτων, από ανεξάρτητο οργανισμό, για να εντοπιστούν όλα τα σχεδιαστικά και κατασκευαστικά προβλήματα της κεντρικής εγκατάστασης, του δικτύου συλλογής ακαθάρτων και των αντλιοστασίων. Η αξιολόγηση αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει το ιστορικό όλων των συμβάντων (διαρροές, οσμές, κλπ.), επιστημονικές μετρήσεις και συνεντεύξεις με κατοίκους αλλά και εκπροσώπους φορέων και οικολογικών οργανώσεων.

Κι αυτό με στόχο να εντοπιστούν όλα τα προβλήματα, που σχετίζονται με την υπάρχουσα κατάσταση αλλά και με τις ενδεχόμενες μελλοντικές επεκτάσεις του συστήματος πάνω από τους 170.000 ι.κ. (η τελευταία ΑΕΠΟ του 2016 θα πρέπει να ανανεωθεί το 2029). Με βάση την εν λόγω αξιολόγηση θα πρέπει να καταρτιστεί μελέτη και να δρομολογηθούν όλα τα διορθωτικά έργα τα οποία θα απαιτηθούν για την αποκατάσταση των προβλημάτων που θα έχουν εντοπιστεί. Κι αυτό είναι απολύτως αναγκαίο για να διατηρηθούν τα Χανιά ως τόπος κατοικίας και διακοπών, καθώς και ως σημαντικός τουριστικός προορισμός.

Το παρόν άρθρο διαβιβάστηκε για σχολιασμό (προσωπικά και ηλεκτρονικά) στον Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Σταύρο Αρναουτάκη αλλά χωρίς ανταπόκριση. 

Παραπομπές

a) ΚΥΑ 69269/5387/1990 (ΦΕΚ 678Β)

b) Άρθρο 4 § 6 του νόμου 1650/1986 (όπως τροποποιήθηκε με το Νόμο 3010/2002 άρθρο 2 για την εναρμόνιση με την Οδηγία 97/11/ΕΚ) σε συνδυασμό με την ΚΥΑ Η.Π. 15393/2332/2002, ΦΕΚ 1022Β Πίνακας 4 σημεία 10-13, προβλεπόταν η σύνταξη ΜΠΕ για εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυμάτων δυναμικότητας άνω των 100.000 ισοδύναμου πληθυσμού ενώ με βάση το άρθρο 5 § 3 του εν λόγω νόμου (όπως τροποποιήθηκε με το Νόμο 3010/2002 άρθρο 3) σε συνδυασμό με την ΚΥΑ Η.Π. 37111/2021/2003, ΦΕΚ 1391Β) προβλεπόταν η κοινοποίηση της ΜΠΕ στο κοινό

c) Σε όλες τις ΑΕΠΟ (2002, 2005, 2009, 2011, 2014, 2016) υπάρχει ρητή πρόβλεψη για την τήρηση πλήρους φακέλου όλων των αποφάσεων και των θεωρημένων μελετών ΜΠΕ και περιβαλλοντικών εκθέσεων «στο χώρο του εξεταζόμενου έργου και να επιδεικνύονται από τον υπόχρεο φορέα σε κάθε αρμόδιο, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, ελεγκτικό όργανο».

d) Περαιτέρω, με το Νόμο 4014/2011 άρθρο 6 § 2 στοιχείο β) υποστοιχείο αα) σε συνδυασμό με την Απόφαση αριθ. 1958/13-01-2012 του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΦΕΚ 21Β) Παράρτημα IVV σημεία 19 και 20, επιβεβαιώθηκαν εκ νέου όλα τα παραπάνω (βλ. b).

e) ΔΕΥΑΧ – Αποχέτευση ακαθάρτων ΔΕ Ακρωτηρίου, Περιοχή Χωραφάκια Σταυρός, Υποέργο Αντλιοστάσια Ακαθάρτων – Τεχνική Περιγραφή, Απρίλιος 2021

f) Στο εποχικό λιμνίο όπου η Οικολογική Πρωτοβουλία Χανίων καταγγέλλει καταστροφές https://www.parakritika.gr/foto-katastrofes-sto-epochiko-limnio-tersana-kataggelei-i-oikologiki-protovoylia-chanion/

Νομικό πλαίσιο και «ισοδύναμος πληθυσμός»

Όλα τα έργα συλλογής, επεξεργασίας και απόρριψης αστικών λυμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να πληρούν την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, η οποία έχει στόχο να προστατευθεί το περιβάλλον από τις αρνητικές επιπτώσεις της απόρριψης αυτών των λυμάτων. Ταυτόχρονα, όλα τα σχετικά έργα πρέπει να εφαρμόζουν την Οδηγία 2011/92/ΕΕ για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον. Βασικές συνιστώσες της διαδικασίας αποτελούν η εκπόνηση μελέτης εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ), καθώς και η διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη και το κοινό, έτσι ώστε τα αποτελέσματα να λαμβάνονται υπόψη στις τελικές αποφάσεις για τα έργα.

Ως γνωστόν, τα λύματα περιέχουν μικροοργανισμούς που τα αποικοδομούν καταναλώνοντας οξυγόνο. Ένας σημαντικός δείκτης για κάθε έργο επεξεργασίας αστικών λυμάτων είναι το αποικοδομήσιμο οργανικό φορτίο των λυμάτων, το οποίο μετριέται με βάση το «βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο (BOD)» για την πλήρη βιοχημική οξείδωση των περιεχόμενων οργανικών υλών.

Όμως, παρόλο που η μέση απαιτούμενη ποσότητα BOD κατ’ άτομο και ημέρα θεωρείται ότι είναι 65 γραμμάρια, στο σύστημα αποχέτευσης καταλήγουν λύματα από διάφορες αστικές και βιομηχανικές δραστηριότητες (π.χ. σπίτια πολυτελείας, εργατικές κατοικίες, σχολεία, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, εργοστάσια, κλπ.). Γι’ αυτό και για κάθε έργο αστικών λυμάτων υπολογίζεται η ισοδυναμία αυτής της ρύπανσης µε µία παρόμοια αστική ρύπανση μεσοαστικού πληθυσμού κι έτσι προκύπτει η «μονάδα ισοδύναμου πληθυσμού».

Ευρωεκλογές 2024 - Αφιέρωμα της εφημερίδας Χανιώτικα Νέα

Η εφημερίδα Χανιώτικα Νέα κυκλοφόρησε σήμερα με ένα 16σέλιδο αφιέρωμα στις Ευρωεκλογές με τίτλο «Η Ευρώπη των λαών».

Στο εν λόγω αφιέρωμα, εκτός από το Editorial του Παρασκευά Περάκη, Εκδότη-Διευθυντή της εφημερίδας, υπάρχουν τα εξής άρθρα:

1. Ευρωεκλογές στην Ευρώπη και την Ελλάδα (γενικές πληροφορίες)
   
2. Πώς λειτουργεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, του Χρυσόστομου Μπίκατζικ / ΑΠΕ - ΜΠΕ
3. Ευρωπαϊκή Ένωση και καθημερινότητα,  του Παναγιώτη Αλεβαντή
4. Το όραμα του Ελευθερίου Βενιζέλου για μια Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία, του Νικόλαου Παπαδάκη-Παπαδή Γενικού Διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» στα Χανιά
5. Ιστορική εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Παναγιώτη Αλεβαντή
   
6. Ο Κουντενχόβε - Καλλέργης και η Πανευρώπη, του Νότη Μαριά καθηγητή Θεσμών ΕΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, πρώην ευρωβουλευτής
7. Ευρωπαϊκή Ένωση: ποιοι αποφασίζουν και πώς: τα θεσμικά όργανα και οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων, του Παναγιώτη Αλεβαντή
8. Τι θα συμβεί μετά τις 10 Ιουνίου: Η πρώτη ολομέλεια και η εκλογή προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Χρυσόστομου Μπίκατζικ / ΑΠΕ - ΜΠΕ

 

Καλή ανάγνωση!

Υπάρχουν επικίνδυνοι πολιτικοί;

Η εμπειρία μας δείχνει ότι υπάρχουν. Και ένας από τους τρόπους προφύλαξης μας είναι να μην τους εκλέγουμε σε υπεύθυνες θέσεις
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 4 Ιουνίου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-495)

Ενόψει των Ευρωεκλογών, ξεφύλλιζα μερικά παλιά μου άρθρα σχετικά με τα χαρακτηριστικά των πολιτικών που καλούνται να διαχειριστούν κράτη, κόμματα, μεγάλες ή μικρές επιχειρήσεις, διεθνείς οργανισμούς, ακόμη και οικογένειες. Θυμήθηκα μάλιστα μιάν ημερίδα του 2008 που είχαμε οργανώσει με τον τότε ευρωβουλευτή και νυν Περιφερειάρχη Σταύρο Αρναουτάκη με θέμα «Η προστασία του πολίτη από ατυχήματα και καταστροφές, μια ευκαιρία για ανάπτυξη».

Εκεί λοιπόν, είχε αναφερθεί ως ένας παράγοντας κινδύνου, εξίσου σοβαρός με τα τροχαία ατυχήματα που μαστίζουν την Κρήτη, «η ίδια η διοίκηση, η οποία είναι απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις όπως οι αλλαγές χρήσης γης και η διαχείριση χώρων όπως οι βιομηχανικές περιοχές και τα γειτνιάζοντα αεροδρόμια». Ως παραδείγματα θα πρόσθετα σε κεντρικό επίπεδο την αντικαπνιστική πολιτική, και σε τοπικό το κυκλοφοριακό και την αποχέτευση των Χανίων.

Ο αρχαίος τραγικός ποιητής Αγάθωνας, μας υπενθυμίζει ότι ο άρχοντας πρέπει να θυμάται τρία πράγματα, «ότι κυβερνά ανθρώπους, ότι πρέπει να κυβερνά σύμφωνα με τους νόμους και ότι δεν θα κυβερνά για πάντα». Όμως πώς μπορεί κάποιος να κυβερνά με βάση τους νόμους όταν δεν τους γνωρίζει; Αναρωτιέμαι, για παράδειγμα, πόσοι υποψήφιοι ευρωβουλευτές έχουν μελετήσει και εμπεδώσει τις στοιχειώδεις αρχές στις οποίες στηρίζεται και με βάση τις οποίες λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ένωση όπως αυτές περιγράφονται στις Συνθήκες.

Τρεις ιδιότητες των πολιτικών. Μια ιδιότητα που χαρακτηρίζει διαχρονικά τους πετυχημένους πολιτικούς είναι η ικανότητά τους να διαχειρίζονται την πολυπλοκότητα. Αν έπαιζαν σκάκι θα λέγαμε ότι προβλέπουν αρκετές κινήσεις μπροστά. Στην καθημερινότητα, αυτό μεταφράζεται στην ικανότητά τους να διαμορφώνουν ένα όραμα, το οποίο στη συνέχεια μεταφράζουν σε πράξεις, προβλέποντας ταυτόχρονα και τις μελλοντικές επιπτώσεις των συγκεκριμένων πράξεων σε βάθος χρόνου.

Όποιος δεν κατανοεί τις διαχρονικές επιπτώσεις των αποφάσεων ή των προτάσεών του υποχρεώνεται συχνά να τις αλλάξει, με αποτέλεσμα να αποσταθεροποιεί τους συνεργάτες και τους ψηφοφόρους του, να προκαλεί ανασφάλεια και να δημιουργεί ή να επιτείνει τις συνθήκες που ευνοούν τις σύγχρονες ενδημικές κρίσεις.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, δηλαδή η ικανότητα προσδιορισμού, αξιολόγησης και ελέγχου των συναισθημάτων, των δικών τους, των άλλων και των ομάδων. Ακούνε και μαθαίνουν από τους άλλους. Λειτουργούν με διαφάνεια και αναπτύσσουν τις σχέσεις τους με όλους - υφιστάμενους αλλά και ομότιμους. Και το κυριότερο, επικοινωνούν με το περιβάλλον και με τα πραγματικά προβλήματα.

Όμως, υπάρχει και μια άλλη πλευρά. Γενικά, όλοι οι μεγάλοι ρήτορες έχουν εξαιρετικά αναπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη αφού μπορούν να επηρεάζουν τα συναισθήματα του πλήθους και μπορούν να κάνουν τον κόσμο να κλαίει, να γελά ή να εξεγείρεται. Δυστυχώς, ο ρήτορας ο οποίος επηρεάζει το πλήθος προς κατευθύνσεις που οδηγούν σε καταστροφές χαρακτηρίζεται ως δημαγωγός και συχνά οδηγεί τη χώρα, την εταιρεία, την οργάνωση της οποίας προΐσταται σε αδιέξοδα, σε καταστροφές, σε απρόβλεπτες κρίσεις και καταστάσεις. Από τον Κλέωνα και τον Αλκιβιάδη μέχρι τον Χίτλερ και τον Μακάρθυ, τα οικοσυστήματα της πολιτικής, της θρησκείας και των πάσης φύσεως ιδεολογιών βρίθουν από τέτοια «είδη» που συχνά έχουν οδηγήσει ακόμη και τους οπαδούς τους σε πολέμους, κακουχίες, ακόμη και στο θάνατο.

Τέλος, οι πετυχημένοι πολιτικοί διαθέτουν την ικανότητα να διαχειρίζονται την απόλυτη εξουσία χωρίς να χάνουν την ηθική τους ακεραιότητα. Οι περισσότεροι, όταν συναισθανθούν ότι έχουν την απόλυτη εξουσία που προσφέρει η επιτυχία, τείνουν να υποκύψουν στο λεγόμενο «σύνδρομο της Βηρσαβεέ». Αναπτύσσουν δηλαδή συμπεριφορές σαν κι εκείνη που οδήγησε το βιβλικό βασιλιά Δαβίδ, ο οποίος, όταν είδε την όμορφη Βηρσαβεέ να λούζεται στην ταράτσα του σπιτιού της, διέταξε το φόνο του συζύγου της προκειμένου να την αποκτήσει (Β' Σαμουήλ ια').

Σύμφωνα με έρευνες, η επιτυχία συχνά οδηγεί τον ηγέτη σε μιάν υπερφίαλη αυταρέσκεια με αποτέλεσμα να μην επικεντρώνεται πλέον στα καθήκοντα του. Παράλληλα, έχοντας φτάσει στο απόγειο της δόξας του, αποκτά πλήρη και προνομιούχο πρόσβαση σε πληροφορίες, ανθρώπους και αντικείμενα, αλλά και πλήρη έλεγχο των πόρων του οργανισμού που διοικεί. Τέλος, η επιτυχία οδηγεί συχνά τον ηγέτη στην εσφαλμένη εντύπωση ότι μπορεί να ελέγξει ή καλύτερα να χειραγωγήσει το αποτέλεσμα οιασδήποτε διαδικασίας, ακόμη και να συγκαλύψει παράνομες ή αξιόποινες πράξεις.

Μερικοί πολιτικοί είναι λοιπόν επικίνδυνοι επειδή 1) δεν διαθέτουν τα παραπάνω τρία χαρακτηριστικά 2) δεν γνωρίζουν τα βασικά θεσμικά κείμενα που αποτελούν το πλαίσιο της συντεταγμένης πολιτείας στης οποίας την διακυβέρνηση φιλοδοξούν να συμμετάσχουν, 3) δεν εκτιμούν τις επιπτώσεις των υποσχέσεων τους σε βάθος χρόνου. Με αποτέλεσμα όταν αντιληφθούν ότι όσα υποσχέθηκαν είναι πρακτικώς ανεφάρμοστα, να κάνουν στροφή 180 μοιρών. Γιατί οι εξαγγελίες τους 1) αντιβαίνουν στο Σύνταγμα ή στην ευρωενωσιακή νομοθεσία, 2) έχουν δυσμενέστατες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις, ή τέλος 3) γιατί ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την εθνική συνοχή και ασφάλεια.

Ευτυχώς, οι σύγχρονες δημοκρατίες έχουν βρει τρόπους να ελαχιστοποιούν τις συνέπειες όλων των παραπάνω κινδύνων. Διαχωρίζοντας τις εξουσίες σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική. Και αποφεύγοντας την εκχώρηση απόλυτης κοινοβουλευτικής εξουσίας σε ένα άτομο ή σε μια ομάδα. Η περίφημη «αυτοδυναμία» που όλοι αποζητούν είναι μακροπρόθεσμα πολύ πιο επικίνδυνη από κάποιας μορφής «συνεργασία» ή «συναίνεση» που λαμβάνει εκ των πραγμάτων υπόψη τις ανάγκες και τις προσδοκίες ευρύτερων ομάδων και αμβλύνει τις έντονες αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις, ιδίως σε περιόδους κρίσης.

Έτσι, το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στη διαχείριση των κοινών επιτυγχάνεται με την ανάπτυξη παραγωγικού διαλόγου και πνεύματος ουσιαστικής συνεργασίας. Γι’ αυτό κι εμείς ως πολίτες έχουμε το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση να απαιτήσουμε από τους πολιτικούς μας να συνεννοούνται!

Κάπνισμα: η κυβερνητική αποτυχία (ΙΙ)

Στην αξιολόγηση της εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης κατά του Καπνίσματος, η κυβέρνηση παίρνει επιεικώς κάτω από 1 στα 4 – κάτω από 1 στα 5 αν συνυπολογιστούν και τα αποτσίγαρα …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 28 Μαΐου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-494)

Τον Σεπτέμβριο του 2020, το Υπουργείο Υγείας ανακοίνωσε σε ειδική εκδήλωση, παρουσία του Πρωθυπουργού, το «Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά του Καπνίσματος – “Η Υγεία μας ενώνει”». Το σχέδιο περιλάμβανε 4 στόχους κανένας από τους οποίους δεν υλοποιήθηκε! Συγκεκριμένα:

Στόχος Πρώτος: προαγωγή της υγείας και της πρόληψης για να αποτραπεί η έναρξη του καπνίσματος, ειδικά σε νέους από 15 ετών και άνω. Όπως αναφέρθηκε από αυτήν εδώ τη στήλη τον περασμένο μήνα (βλ. ΧΝ 2/4/2024), ακόμη και ο Επικεφαλής της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Υγείας για τον έλεγχο του καπνίσματος, καθηγητής Παναγιώτης Μπεχράκης παραδέχτηκε ότι η καπνοβιομηχανία προωθεί την διείσδυση του ηλεκτρονικού τσιγάρου στα παιδιά του Δημοτικού και του Γυμνασίου … «σε αθώα παιδιά των 10, των 12 και των 15 ετών».

Το 2020 το Υπουργείο Παιδείας υποσχέθηκε ότι στο νομοσχέδιο για την «Αναβάθμιση του Σχολείου» θα εντασσόταν από το σχολικό έτος 2020-21 στο υποχρεωτικό, ωρολόγιο πρόγραμμα νηπιαγωγείων, δημοτικών και γυμνασίων θεματικός κύκλος «Ευ ζην» – με επιμέρους θεματικές όπως η πρόληψη από εξαρτήσεις, με πρώτο το κάπνισμα. Δυστυχώς, στον τελικό νόμο κάτι τέτοιο δεν περιλαμβάνεται και όπως γράφαμε την περασμένη εβδομάδα, στην Κρήτη τουλάχιστον, τα σχολεία δεν καλούν τους «Ακαπνίστας» να παρουσιάσουν το εγκεκριμένο από το Υπουργείο Υγείας πρόγραμμα «Μαθαίνω να μην καπνίζω».

Στόχος Δεύτερος: προστασία των μη καπνιστών από το παθητικό κάπνισμα. Είναι γεγονός ότι με τον νέο αντικαπνιστικό νόμο και τα σχετικά πρόστιμα, οι εσωτερικοί χώροι στα περισσότερα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος παραμένουν άκαπνοι, τουλάχιστον μέχρι τα μεσάνυχτα … Ωστόσο, στους ημίκλειστους (από τρεις πλευρές κατ’ ευφημισμό) υπαίθριους χώρους, τα καπνικά προϊόντα δίνουν και παίρνουν ακόμη και από ανήλικους (ηλεκτρονικά, ναργιλέδες) ή πάνω από μικρά παιδιά και βρέφη. Όποιος αμφιβάλει γι’ αυτό, ένας περίπατος αργά το απόγευμα στο λιμάνι των Χανίων και στην παραλία του Κουμ Καπί θα τον πείσει …

Να σημειωθεί εδώ ως ένα ακόμη παράδειγμα η συνεχιζόμενη παραβίαση της αντικαπνιστικής νομοθεσίας στο Νοσοκομείο Χανίων. Που αποδεικνύεται από την ανεξέλεγκτη κατανάλωση καπνικών προϊόντων στα μπαλκόνια αλλά και σε πολλά γραφεία ιατρών. Κυρίως όμως από το στρώμα αποτσίγαρων στον περιβάλλοντα χώρο του κτηρίου. Βέβαια, οι σπάνιοι έλεγχοι από τη Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας δεν διαπιστώνουν παραβάσεις αφού φαίνεται ότι υπάρχει έγκαιρη προειδοποίηση των καπνιστών (κοινώς «πέφτει σύρμα») …

Στόχος Τρίτος: υποστήριξη στη διακοπή του καπνίσματος. Το ιατρείο διακοπής καπνίσματος στο Νοσοκομείο των Χανίων δεν λειτουργεί εδώ και καιρό. Επιπλέον, το Υπουργείο Υγείας θεωρεί ότι η φαρμακευτική αγωγή που συνταγογράφουν οι ιδιώτες γιατροί για τη διακοπή του καπνίσματος δεν είναι χρήσιμη και εξακολουθεί να μην την υποστηρίζει οικονομικά, αφού τα έξοδα δεν επιστρέφονται όπως για τα άλλα φάρμακα.

Από τα αποτελέσματα της πρόσφατης έρευνας του ανεξάρτητου οργανισμού διαΝέοσις (Τι πιστεύουν οι Έλληνες – μέρος Γ σελ 55), προκύπτει ότι το συνολικό ποσοστό των καπνιστών στην Ελλάδα ανέρχεται σε 41,4%, αφού 5,3% δηλώνουν ότι καπνίζουν «Πάρα πολύ», 16,6% «Πολύ» και 19,5% «Λίγο». Αυτό το ποσοστό συμβαδίζει με τα ευρήματα του τελευταίου σχετικού Ευρωβαρόμετρου (Φεβρουάριος 2021) που μας έβγαζε πρώτους στην ΕΕ με 42% καπνίζοντες (βλ. ΧΝ 6/6/2023) και – μαζί με την διαχρονική πορεία των φορολογικών εσόδων από καπνικά προϊόντα – αποδεικνύει περίτρανα την αποτυχία της κυβερνητικής πολιτικής.

Στόχος Τέταρτος: έλεγχος και ρύθμιση θεμάτων που αφορούν στα νέα προϊόντα καπνού. Οι ρυθμίσεις που έγιναν αφορούσαν κυρίως την εισαγωγή της έννοιας των καπνικών προϊόντων μειωμένης επικινδυνότητας (βλ. ΧΝ 29/9/2020). Πρόκειται για το νέο τέχνασμα της καπνοβιομηχανίας ώστε να προσελκύσει στην εξάρτηση από τη νικοτίνη τον, νεανικό κυρίως, πληθυσμό. Δυστυχώς, κατά τη διατύπωση του νόμου δεν ακούστηκε καμία αντίρρηση από την Επιτροπή των Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Υγείας για τον έλεγχο του καπνίσματος … με αποτέλεσμα τη σημερινή διάδοση των νέων προϊόντων καπνού στους νέους.

Και το περιβάλλον; Είναι γνωστό ότι τα παραπροϊόντα από το κάπνισμα κλασσικών, ηλεκτρονικών και θερμαινόμενων τσιγάρων (αποτσίγαρα και φίλτρα) έχουν σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Γι’ αυτό και αποτελούν αντικείμενο της ευρωενωσιακής πολιτικής για τον περιορισμό των πλαστικών (Οδηγία 2019/904, που έχει ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία με το Νόμο 4736/2020).

Όμως, η εφαρμογή του σχετικού νόμου έχει καθυστερήσει από τον Ιανουάριο του 2023. Συγκεκριμένα 1) δεν έχει συσταθεί Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ) για τα αποτσίγαρα και τα φίλτρα, 2) δεν έχει καταρτιστεί το τριετές πρόγραμμα καθαρισμού πανελλαδικής εμβέλειας, και 3) δεν έχει προχωρήσει η κατάρτιση, οργάνωση και υλοποίηση των σχετικών προγραμμάτων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των καταναλωτών (αρμοδιότητας από Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης – ΕΟΑΝ – και Υπουργείου Περιβάλλοντος). Ο ΕΟΑΝ περιμένει την έκδοση σχετικής Κοινής Υπουργικής Απόφασης, για την οποία γίνονται διαβουλεύσεις με την καπνοβιομηχανία, η οποία – σύμφωνα με το νόμο – πρέπει να επωμιστεί το κόστος του καθαρισμού και των προγραμμάτων ενημέρωσης.

Σήμερα στα Χανιά, η κατάσταση παραμένει λίγο-πολύ εκεί που την είχαμε αφήσει το 2020, όταν ο Σύλλογος «Ακαπνίστας» μέσα σε μιάμιση ώρα συνέλεξε 6.000 αποτσίγαρα από την Πύλη της Άμμου μέχρι το Δημοτικό Κήπο. Τα αποτσίγαρα παραδόθηκαν στο Δημοτικό Συμβούλιο που δεσμεύτηκε να τοποθετήσει πινακίδες σε όλες τις παιδικές χαρές (εγκαταστάθηκαν αλλά μερικές μουντζουρώθηκαν στη συνέχεια) και να ξεκινήσει τη συλλογή αποτσίγαρων με ειδικές ψηφοδόχες (εγκαταστάθηκαν μόνο δύο). Ωστόσο, ακόμη δρόμοι και πλατείες είναι γεμάτες αποτσίγαρα ...

Κάπνισμα: η κυβερνητική αποτυχία (Ι)

Ο σύμβουλος της κυβέρνησης για την αντικαπνιστική πολιτική παραδέχεται έμμεσα την αποτυχία
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 2 Απριλίου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-493)

Στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα. «Το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι πιο επικίνδυνο από το κανονικό», υποστήριξε, σε πρόσφατη συνέντευξη του στο Πρώτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ, ο Επικεφαλής της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Υγείας για τον έλεγχο του καπνίσματος, καθηγητής Παναγιώτης Μπεχράκης. Συμπλήρωσε μάλιστα ότι χρησιμοποιείται «ως μηχανισμός εξάπλωσης του καπνίσματος στα παιδιά». Γιατί η καπνοβιομηχανία «έχει δώσει την έμφαση στη διαφήμιση, στην προώθηση και στην διείσδυση αυτού του προϊόντος στα παιδιά του Δημοτικού και του Γυμνασίου … σε αθώα παιδιά των 10, των 12 και των 15 ετών».

Υπογράμμισε πως η ελληνική νομοθεσία απαγορεύει την πώληση καπνικών προϊόντων σε άτομα κάτω των 18 ετών αλλά δεν εφαρμόζεται καθόλου με αποτέλεσμα οι ανήλικοι να μην προστατεύονται όπως πρέπει. Ανέφερε επίσης ότι το ηλεκτρονικό κάπνισμα έχει αποδειχτεί εδώ και 12 χρόνια ότι ερεθίζει και προκαλεί άμεση φλεγμονή, η οποία στη συνέχεια ως χρόνια φλεγμονή αλλάζει το DNA και οδηγεί στην ανάπτυξη όγκων. Προτείνει τέλος, «να μην επιτρέπεται να πουλάει κανένας περιπτερούχος τσιγάρα χωρίς επίδειξη ταυτότητας».

Όμως, πού ήταν ο κ. καθηγητής όταν ορισμένα νέα καπνικά προϊόντα χαρακτηρίστηκαν ως μειωμένης επικινδυνότητας; Πού ήταν όταν συστάθηκε η «Επιτροπή Αξιολόγησης του βαθμού βλαπτικότητας των νέων προϊόντων καπνού» που επιτρέπει στους εμπόρους νικοτίνης να προχωρήσουν σε «επικοινωνία τεκμηριωμένων επιστημονικά ισχυρισμών, σύμφωνα με τους οποίους, η χρήση νέων προϊόντων καπνού, νικοτινούχων και μη ηλεκτρονικών τσιγάρων και λοιπών νικοτινούχων προϊόντων εμφανίζει σημαντικά μειωμένο κίνδυνο για την υγεία ή μείωση στις εκπομπές τοξικών ουσιών ή μειωμένη τοξικότητα σε σχέση με το συμβατικό τσιγάρο»;

Ο ίδιος, το 2021 κατηγόρησε την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι έδιναν παραπλανητικά στοιχεία για τον αριθμό των καπνιστών στην Ελλάδα (42% αντί για το 25% που έδιναν οι στατιστικές της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής). Τον διέψευσαν όμως στελέχη της καπνοβιομηχανίας που δήλωσαν «ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη θέση σε ποσοστό καπνιστών καθώς το 41% των ενήλικων είναι… κολλημένοι με το τσιγάρο»!

Τι κρίμα που απέτυχε στην πράξη η κυβερνητική πολιτική, η οποία στηρίζεται στις εισηγήσεις της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Υγείας, αλλά και στις διαχρονικές πιέσεις της καπνοβιομηχανίας, με την οποία η κυβέρνηση έχει – διαχρονικά και παράνομα – τις καλύτερες σχέσεις (βλ. ΧΝ 6/6/2023). Και τι κρίμα που το 2019, στην ισχύουσα Κοινή Υπουργική Απόφαση για τα πρόστιμα σχετικά με τις παραβάσεις εφαρμογής του αντικαπνιστικού νόμου, το Υπουργείο «ξέχασε» το παράρτημα του 2010 που αφορούσε τα πρόστιμα για τη διαφήμιση – την οποία ο νόμος απαγορεύει ρητά.

Μια νέα γενιά εξαρτημένη από τη νικοτίνη. Μέλη του Συλλόγου «Ακαπνίστας» είχαν την ευκαιρία να διαπιστώσουν από πρώτο χέρι την τραγική κατάσταση σε ένα σχολείο της Κρήτης όπου πρόσφατα προκλήθηκαν να κάνουν μια παρουσίαση με τίτλο «Μαθαίνω να μην καπνίζω». Κι αυτό γιατί από το 2019 ο Σύλλογος, μετά από έγκριση του Υπουργείου Παιδείας, οργανώνει παρουσιάσεις σε Δημοτικά (5η και 6η τάξη) και Γυμνάσια (1η και 2α τάξη) στην Κρήτη με βάση μεθοδολογία της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας και με στόχο τη μείωση του καπνίσματος στη χώρα μας.

Πρόκειται για την πρωτοβουλία SmokeFreeGreece, επικεφαλής της οποίας είναι ο παραπάνω αναφερόμενος καθηγητής Παναγιώτης Μπεχράκης. Από τη συζήτηση μετά την παρουσίαση με τα παιδιά και τους δασκάλους προέκυψε ότι πίσω από το σχολείο, και στο προαύλιο της παρακείμενης εκκλησίας, τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να μυηθούν στο κάπνισμα ηλεκτρονικών και συμβατικών τσιγάρων χωρίς κανένα έλεγχο. Πολλά παιδιά ανέφεραν μάλιστα και τον «Θανάση», παλαιό μαθητή του σχολείου, ο οποίος συχνά τους προτρέπει να ξεκινήσουν το κάπνισμα.

Δυστυχώς, οι διευθυντές των σχολείων σπάνια προσκαλούν τους εθελοντές των «Ακαπνίστας» να κάνουν τις παρουσιάσεις στους μαθητές τους. Όπως μας εκμυστηρεύτηκε κάποια δασκάλα, αυτό συμβαίνει γιατί πολλοί από τους ίδιους καπνίζουν και δεν επιθυμούν να μπουν στο στόχαστρο της κριτικής των παιδιών. Ίσως, όμως και οι γονείς που είναι καπνιστές να μην επιθυμούν τα παιδιά τους να μάθουν τις βλαβερές επιπτώσεις για να μην αντιμετωπίσουν παρόμοια κριτική.

Ωστόσο, τα παιδιά πρέπει να μάθουν τις βλαβερές συνέπειες της συγκατοίκησης με καπνιστές, ιδίως όσους και όσες δεν κατανοούν τις βλαβερές συνέπειες του παθητικού καπνίσματος αλλά και – τις ακόμη χειρότερες επιπτώσεις – του τριτογενούς καπνίσματος. Δηλαδή του καπνού που κολλάει στους τοίχους, στα πατώματα, στις κουρτίνες και στα έπιπλα και είναι εξαιρετικά επιβλαβής, ιδίως για μωρά και βρέφη αλλά και για μικρά κατοικίδια (π.χ. σκυλάκια, γατάκια). Έχει μάλιστα αποδειχτεί από έρευνες ότι τα κατοικίδια που συγκατοικούν με καπνιστές εμφανίζουν αυξημένο ποσοστό θανάτων από καρκίνους μέχρι και 50%.

Όταν τα εξηγούσαμε όλα αυτά στους μαθητές διαπιστώσαμε ότι δύο τουλάχιστον μαθήτριες άρχισαν να κλαίνε και ζήτησαν να βγουν προσωρινά από την τάξη. Είχα αναρωτηθεί και στο παρελθόν από αυτή τη στήλη, μήπως οι γονείς που καπνίζουν μέσα στο σπίτι ή δίπλα στα παιδιά τους θα πρέπει να διώκονται πρωτίστως για κακοποίηση ανηλίκου (βλ. ΧΝ 18/2/2020). Αν το πρόστιμο για γονέα που καπνίζει στο αυτοκίνητο παρουσία ανηλίκων είναι 1.500 €, ποια πρέπει να είναι η ποινή για τους γονείς που καπνίζουν αρειμανίως μέσα στο σπίτι;

Στις καφετέριες που συχνάζουν παιδιά και έφηβοι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και οι ναργιλέδες δίνουν και παίρνουν. Οι έλεγχοι πρακτικά ανύπαρκτοι. Στα περισσότερα μαγαζιά η απαγόρευση του καπνίσματος που ισχύει στους κλειστούς χώρους, καταργείται σιωπηλά μετά τις 12 τα μεσάνυχτα. Αλλά και σε καφετέριες με παράξενους ημίκλειστους – κατ’ ευφημισμό αποκαλούμενους – «ανοικτούς χώρους» οι περισσότεροι θαμώνες καπνίζουν ανενόχλητοι …

Τον επόμενο μήνα το δεύτερο μέρος με αναφορά στα αποτσίγαρα και κάποιες προτάσεις αντιμετώπισης.

Βρυξελλιώτικη καθημερινότητα

Εγκληματικότητα, σκουπίδια αλλά και δομές πληροφόρησης και επαγγελματικής επέμβασης για άτομα με ψυχολογικά προβλήματα
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 6 Μαρτίου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-492)

Είχα καιρό να επισκεφτώ τις Βρυξέλλες. Η πόλη έχει αποκτήσει έναν σαφώς πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, και στο δρόμο συναντάς όλες σχεδόν τις φυλές της γης, ακούς πολλές γλώσσες και παρατηρείς κάθε είδους συμπεριφορές. Οι ζητιάνοι και οι άστεγοι έχουν πολλαπλασιαστεί όπως επίσης και οι χρήστες ναρκωτικών – ιδίως του κρακ της πιο εθιστικής μορφής της κοκαΐνης.

Τελευταία, η πόλη έχει συγκλονιστεί από μερικά επεισόδια ανταλλαγής πυροβολισμών μεταξύ αντίπαλων συμμοριών με αντικείμενο το εμπόριο ναρκωτικών. Υπήρξαν τραυματισμοί χωρίς ευτυχώς θανάτους, αλλά το θέμα προβληματίζει γενικά τους κατοίκους. Ακούστηκε επίσης η φήμη πως οι υπεύθυνοι των Ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, που είναι εγκατεστημένα στις Βρυξέλλες, απείλησαν πως θα εισηγηθούν τη μεταφορά των υπηρεσιών σε άλλη ευρωπαϊκή πόλη, αν δεν αντιμετωπιστεί ριζικά το πρόβλημα της ασφάλειας.

Σκουπίδια. Πριν από λίγες μέρες ο Ανδρέας Δρυμιώτης δημοσίευσε στην Καθημερινή ένα άρθρο με τίτλο «Ο χαρακτήρας των Ελλήνων». Αναφερόταν, μεταξύ άλλων, και σε μια μεγάλη ντροπή σχετικά με «τα σκουπίδια που βλέπει κανείς στην άκρη των δρόμων». Αναδημοσίευσα το άρθρο στο Facebook και ένας φίλος από τις Βρυξέλλες μου έκανε ένα σχόλιο όπου μεταξύ άλλων έγραφε ότι σε κεντρικό δρόμο στο προάστιο «Overijse … το πρωί 09H30, από αυτοκίνητο 80.000 €, … εκτοξεύθηκαν μπουκάλια, σακουλάκια και ποτηράκια καφέ από μητέρα και παιδάκι. Δεν είναι μόνο στην Ελλάδα το κακό αλλά το κακό είναι ότι η παιδεία έχει πρόβλημα παντού».

Πράγματι, σε περιοχές που έχουν σιγά-σιγά αποκτήσει πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, και όπου η αστυνόμευση είναι πιο χαλαρή, παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα (π.χ. σκουπίδια, αποτσίγαρα). Μάλιστα, σε πρόσφατη συνέντευξη του, ο σοσιαλιστής Δήμαρχος των Βρυξελλών ανέφερε ότι κάποιοι δήμαρχοι που πρόσκεινται στην ακροδεξιά παραμελούν σκόπιμα την αστυνόμευση στην περιοχή τους, προκειμένου να κατηγορηθεί η ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Κι αυτό, ενόψει και των επικείμενων εθνικών εκλογών, οι οποίες θα διεξαχθούν τον Ιούνιο, μαζί με τις ευρωεκλογές.

Ενημερωτικές αφίσες. Κυκλοφορώντας στο Μετρό παρατήρησα κάποιες διαφημίσεις για οργανισμούς που παρέχουν βοήθεια σε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Οι ιστοσελίδες inforhomes.be ενημερώνουν του ηλικιωμένους για τις δυνατότητες που έχουν όταν πια δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν. Γηροκομεία, διαμερίσματα με παροχή υπηρεσιών, βοήθεια στο σπίτι, συστέγαση άλλους ηλικιωμένους ή και με νεαρή οικογένεια με παιδιά. Αλλά και πληροφορίες για τρόπους αντιμετώπισης περιστατικών κακομεταχείρισης ηλικιωμένων.

Οι ιστοσελίδες arrete.be (σταμάτα) προβάλλουν μια ενημερωτική εκστρατεία που απευθύνεται σε νέους και νέες με στόχο να τους ευαισθητοποιήσουν και να τους βοηθήσουν σε περίπτωση βιασμού. Μια σειρά από παραστατικά βίντεο, ένας δωρεάν αριθμός για κλήση σε περίπτωση επείγουσας ανάγκης, δυνατότητα διαδικτυακής συνομιλίας (chat) και μια σειρά συμβουλών ώστε να αποφευχθεί κάποιος ενδεχόμενος βιασμός.

Η εκστρατεία χρηματοδοτείται από την γαλλόφωνη περιφέρεια Βαλλονίας-Βρυξελλών και την γαλλόφωνη κοινότητα των Βρυξελλών. Αντίστοιχη υποστήριξη παρέχει και η οργάνωση μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα SOSViol (SOSβιασμός) που χρηματοδοτείται από την περιφέρεια αλλά και από την υπηρεσία εύρεσης εργασίας Actiris.

Οι ιστοσελίδες depistage.be (ιατρικές εξετάσεις) είναι αφιερωμένες στα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ). Περιγράφονται τα συμπτώματα, οι τρόποι μετάδοσης και προφύλαξης, οι συνέπειες σε περίπτωση αμέλειας, καθώς και οι θεραπείες. Παρέχονται πληροφορίες για τα κέντρα εξετάσεων και τους φορείς που παρέχουν υποστήριξη. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία από την οργάνωση μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα o-yes.be που έχει δημιουργηθεί από νέους για τους νέους.

Η ίδια οργάνωση έχει ξεκινήσει και άλλες πρωτοβουλίες, όπως: α) το κανάλι Moules Frites (Μύδια Τηγανιτές πατάτες) αφιερωμένο στην ευεξία και την σεξουαλικότητα, β) τις ιστοσελίδες moncontraceptif.be (το αντισυλληπτικό μου) για όλα τα μέσα αντισύλληψης, και γ) τις ιστοσελίδες gotogyneco.be (πήγαινε γυναικολόγο) για τις ομοφυλόφιλες, οι οποίες σύμφωνα με τις στατιστικές, βρίσκονται εκτεθειμένες περισσότερο από τις ετεροφυλόφιλες σε κινδύνους που συνδέονται με ΣΜΝ, καρδιαγγειακά, καρκίνους, προβλήματα ψυχικής υγείας και εξαρτήσεις.

Η οργάνωση télé-accueil (τηλε-υποδοχή) λειτουργεί με τη βοήθεια περισσότερων από 300 εκπαιδευμένων εθελοντών μια υπηρεσία τηλεφωνικής υποστήριξης 24 ώρες το 24ώρο, 7 ημέρες την εβδομάδα για όποιον ή όποια θέλει να μιλήσει σε κάποιον σε μια στιγμή δυσκολίας. Καλύπτει εκτός από τις Βρυξέλλες και άλλες 5 πόλεις στη γαλλόφωνη Βαλλονία και διεκπεραιώνει πάνω από 350 κλήσεις ημερησίως.

Τέλος, στην κοινότητα του Etterbeek που έμενα, μου έκανε εντύπωση μια αφίσα που διαφήμιζε την υπηρεσία διαμεσολάβησης για την επίλυση των διενέξεων και των διαπροσωπικών διαφορών μεταξύ των πολιτών. Με προφανή στόχο τον περιορισμό των δικαστικών υποθέσεων δευτερεύουσας σημασίας.

Εκπαίδευση αστυνομικών. Τα τελευταία χρόνια στο Βέλγιο έχουν σημειωθεί ορισμένα επεισόδια όπου οι αστυνομικοί αντιμετώπισαν άτομα με ψυχολογικά προβλήματα σε κρίση, χρησιμοποιώντας τα υπηρεσιακά τους περίστροφα … με τραγικά αποτελέσματα. Με πρωτοβουλία του Δημάρχου Βρυξελλών και σε συνεργασία με τις ψυχιατρικές υπηρεσίες τριών μεγάλων νοσοκομείων, οργανώθηκε πρόσφατα μια ημερήσια πιλοτική εκπαίδευση των αστυνομικών πρώτης γραμμής σε τρόπους αντιμετώπισης τέτοιων περιστατικών.

Χρησιμοποιήθηκαν μεθοδολογίες από καναδικές και βρετανικές υπηρεσίες ψυχιατρικών επειγόντων και συμφωνήθηκε ένα πρωτόκολλο συνεργασίας αστυνομίας – κινητών ψυχιατρικών μονάδων με στόχο την έγκαιρη (τηλεφωνική ή και επιτόπια) υποστήριξη της αστυνομίας από τις εν λόγω κινητές μονάδες. Η δράση βρίσκεται σε εξέλιξη και θα αξιολογείται σε μηνιαία βάση …

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου …

Μετά το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας, η Ακαδημία Αθηνών οφείλει να δημιουργήσει υποδομή και για την συνδιαμόρφωση σωστής Ελληνικής επιστημονικής και τεχνολογικής ορολογίας
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 6 Φεβρουαρίου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-491)

Με βάση τον πληθυσμό που τα μιλάει παγκοσμίως, τα Ελληνικά είναι μια μικρή γλώσσα. Με βάση το ιστορικό της βάθος και την επιρροή που έχει ασκήσει σε άλλες γλώσσες είναι βέβαια μια από τις αρχαιότερες και σπουδαιότερες γλώσσες της ανθρωπότητας. Στις μέρες μας έχει ένα επιπλέον προνόμιο. Είναι και μια από τις 24 επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτό σημαίνει ότι τα ευρωενωσιακά νομοθετικά κείμενα μεταφράζονται υποχρεωτικά και στα Ελληνικά. Και είτε ισχύουν αυτόματα στην Ελλάδα (π.χ. κανονισμοί, αποφάσεις), είτε πρέπει να ενσωματωθούν στην ελληνική έννομη τάξη με ξεχωριστό νόμο (π.χ. οδηγίες). Δηλαδή επηρεάζουν απ’ ευθείας την καθημερινότητά μας.

Το αποτέλεσμα είναι πολλοί πρωτότυποι επιστημονικοί και τεχνικοί όροι να μεταφράζονται αρχικά από τις Μεταφραστικές Υπηρεσίες των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη συνέχεια να περνούν υποχρεωτικά στην ελληνική νομοθεσία και νομολογία. «Τη γλώσσα δεν την καθορίζουν πλέον οι λογοτέχνες και οι φιλόλογοι, αλλά οι επιστήμονες, οι μηχανικοί και οι νομικοί» μας είχε πει ο ομότιμος καθηγητής και ακαδημαϊκός Χριστόφορος Χαραλαμπάκης το 2014, όταν προετοιμάζαμε το Συνέδριο «Το μέλλον των γλωσσικών επαγγελμάτων».

Ενίσχυση της υποδομής για την Ελληνική Μετάφραση. Εκείνη την εποχή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε αποφασίσει να μειώσει τον αριθμό των μεταφραστών της, χρησιμοποιώντας περισσότερους εξωτερικούς μεταφραστές (freelance). Γι’ αυτό το ελληνικό μεταφραστικό τμήμα αποφάσισε κατ’ αρχάς να προσλάβει περισσότερους μεταφραστές με εμπειρία σε επιστημονικούς, τεχνολογικούς, νομικούς και οικονομικούς τομείς. Και παράλληλα να δημιουργήσει μια υποδομή ορολογίας στην οποία να συμμετέχουν επιστήμονες και τεχνικοί από φορείς σε Ελλάδα και Κύπρο.

Για την υλοποίηση αυτών των αποφάσεων, τις οποίες εν πολλοίς είχα εισηγηθεί προσωπικά, μου ανέθεσαν τη διεύθυνση του Γραφείου Αθηνών της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου υπηρέτησα από το 2014 ως το τέλος του 2016. Ολοκλήρωσα έτσι τον κύκλο που είχε αρχίσει το 1986 όταν, ως υπεύθυνος έργου για την εισαγωγή των ελληνικών στη βάση νομικών δεδομένων CELEX (σημερινή Eur-Lex) συνέβαλα στην εισαγωγή των ελληνικών στα συστήματα πληροφορικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Ο πρώτος στόχος επιτεύχθηκε με ευρεία διαφήμιση του σχετικού διαγωνισμού για μεταφραστές στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε περιοδικά επιστημονικών, νομικών και τεχνικών φορέων. Με πολύ καλό αποτέλεσμα, αφού αρκετοί διαγωνιζόμενοι από αυτούς τους κλάδους πέτυχαν στον διαγωνισμό και ήδη από το 2015 υπηρετούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο δεύτερος στόχος απαίτησε περισσότερη προσπάθεια.

Το Ελληνικό Δίκτυο Ορολογίας. Ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2014 – με την ενεργό συμμετοχή και υποστήριξη του καλού φίλου και συναδέλφου φυσικού Κώστα Βαλεοντή – ο οποίος από το 2006 είναι πρόεδρος και ψυχή της Ελληνικής Εταιρείας Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ) – και κατέληξε τον Απρίλιο του 2015 όταν, σε μια ημερίδα που έγινε (συμβολικά) στην Ακαδημία Αθηνών, ανακοινώθηκε η «Ίδρυση Δικτύου ορολογίας για την ελληνική γλώσσα και μετάφραση».

Στο επίκεντρο του Ελληνικού Δικτύου Ορολογίας (ΕΔΟ) ήταν η Υπηρεσία Επείγουσας Απόδοσης Όρων. Ήταν μια ηλεκτρονική πλατφόρμα στην οποία είχαν δημιουργηθεί διαδικτυακές ομάδες συζήτησης (βικιομάδες) για επιμέρους θεματικούς τομείς: Οικονομικά, Τεχνολογία, Χημεία, Φυσικοί πόροι και Δίκαιο. Σε αυτές συμμετείχαν εκτός από μεταφραστές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εμπειρογνώμονες από Πανεπιστήμια, επιστημονικούς φορείς, καθώς και μεμονωμένοι μεταφραστές από Ελλάδα και Κύπρο.

Στα 9 χρόνια που λειτούργησε το ΕΔΟ όλοι οι παραπάνω συνεργάστηκαν μέσω των βικιομάδων για τη διαμόρφωση εκατοντάδων ελληνικών όρων που εντάχθηκαν στα επίσημα έγγραφα της ΕΕ. Και τροφοδότησαν τη διοργανική βάση ορολογίας ΙΑΤΕ, τη μόνη δημόσια, πολύγλωσση βάση δεδομένων παγκοσμίως, η οποία περιλαμβάνει σήμερα την απόδοση στα Ελληνικά 430.562 όρων.

Δυστυχώς, στο τέλος του 2023 το ΕΔΟ έπαψε να λειτουργεί για καθαρά γραφειοκρατικούς και νομικίστικους λόγους, η ανάλυση των οποίων δεν είναι του παρόντος. Βέβαια, οι Έλληνες μεταφραστές θα συνεχίσουν να μεταφράζουν όσο καλύτερα μπορούν τα ευρωενωσιακά κείμενα, αλλά χωρίς καθόλου ή με ελάχιστη θεσμική υποστήριξη από Έλληνες και Κυπρίους εμπειρογνώμονες. Κι αυτό, τη στιγμή που οι συνάδελφοι τους άλλων γλωσσών μπορούν να στηριχτούν σε εθνικούς φορείς (π.χ. Γαλλική Ακαδημία) ή σε δημόσιες διοικήσεις (π.χ. Σκανδιναβικές χώρες, Πολωνία) για ορολογική υποστήριξη. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις υπάρχουν και εθνικές νομοθεσίες που υποχρεώνουν π.χ. τα αρμόδια Υπουργεία, να απαντήσουν στις ορολογικές ερωτήσεις που υποβάλλουν οι μεταφραστές της Ένωσης.

Θα υπάρξει μέλλον; Προσωπικά είμαι ευτυχής που το ΕΔΟ λειτούργησε αυτά τα 9 χρόνια, από τα οποία τα 7 χωρίς εμένα. Διαβάζοντας το προτεινόμενο νομοσχέδιο για την οργάνωση της Ακαδημίας Αθηνών θεωρώ ότι ήλθε η ώρα να αναλάβει αυτός ο θεσμός όχι μόνο τη μελέτη της γλωσσικής μας παράδοσης αλλά και την υποστήριξη της δημιουργίας σωστής και κοινά αποδεκτής επιστημονικής και τεχνολογικής ορολογίας. Με τη σύνταξη και, κυρίως, με τη διαδικτυακή διάθεση του Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας η Ακαδημία απέδειξε πως, όταν θέλει μπορεί να κάνει τη διαφορά.

Η σύντομη ιστορία του ΕΔΟ απέδειξε ότι η συνεργατική διαμόρφωση ορολογίας είναι εφικτή με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων. Φυσικά, το υπόδειγμα του ΕΔΟ θα πρέπει να βελτιωθεί σε δύο τομείς. Η γραφειοκρατικοί κανόνες για τη συμμετοχή στον διάλογο θα πρέπει να απλοποιηθούν (το σύστημα του ΕΔΟ ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκο και αυστηρό για λόγους ασφαλείας των συστημάτων στα οποία λειτουργούσε, με αποτέλεσμα να αποθαρρύνεται η συμμετοχή). Παράλληλα, θα πρέπει να ενισχυθεί η διαφάνεια έτσι ώστε να δοθεί η δυνατότητα συμμετοχής σε περισσότερους εμπειρογνώμονες για συγκεκριμένους τομείς ή και όρους.

Στην προσπάθεια διαμόρφωσης του μετα-ΕΔΟ είμαι σίγουρος ότι θα συμβάλλουν όλοι όσοι συμμετείχαν ενεργά και στο ΕΔΟ. Ας αναφέρω ενδεικτικά την ΕΛΕΤΟ, την Τράπεζα της Ελλάδος, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μέλη από ορισμένες Τεχνικές Επιτροπές του ΕΛΟΤ, και φυσικά τους Έλληνες ορολόγους των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και είμαι σίγουρος πως ο φίλος, ομότιμος καθηγητής και ακαδημαϊκός Χριστόφορος Χαραλαμπάκης θα κάνει τα αδύνατα δυνατά για να δώσει σάρκα και οστά σε αυτήν την «έγνοια για τη γλώσσα» μας …

Μήπως είναι πια αργά για δάκρυα …

Τα σημεία των καιρών δείχνουν πως οι συνήθειας μας και τα οργανωμένα συμφέροντα, μας οδηγούν σε αφανισμό
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 9 Ιανουαρίου 2024 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-490)

Μερικά σημάδια δεν κρύβονται. Υψηλές και έντονες βροχοπτώσεις με αποτέλεσμα μεγάλες πλημμύρες και κατολισθήσεις. Υδροστρόβιλοι και ανεμοστρόβιλοι ακόμη και σε περιοχές όπου τα φαινόμενα αυτά ήταν άγνωστα. Αλλά και λιγότερες βροχές και χιόνια με αποτέλεσμα ξηρασίες και μείωση των αποθεμάτων νερού με αποτέλεσμα απειλή λειψυδρίας.

Τέτοια εποχή τα Λευκά Όρη ήταν ήδη χιονισμένα από το Νοέμβριο και έμεναν έτσι λευκά μέχρι Μάιο-Ιούνιο. Στις παραλίες της Κρήτης σύχναζαν μόνο οι παραδοσιακοί χειμερινοί κολυμβητές … Αντίθετα, στη Βόρεια Ευρώπη έχουμε έντονες χιονοπτώσεις και δριμύτατα κύματα ψύχους με θερμοκρασίες πολλές δεκάδες βαθμούς κάτω από το μηδέν …

Παράλληλα σε συζητήσεις ακούς καινούργιες ειδήσεις. «Δεν βρίσκουμε πια ασκολύμπρους» παραπονιέται ο ένας. «Λίγα και μικρά τα ραδίκια φέτος» διαπιστώνει ο άλλος. «Πολλά πορτοκάλια είναι μικρότερα και μερικά είναι τελείως τζούφια» διαμαρτύρεται ένα τρίτος. Ας αφήσουμε πια το Κρητικό λάδι, στην παραγωγή του οποίου παρατηρείται μείωση από άνω των 50% έως και μέχρι 85-90%. Φαινόμενο που είναι παγκόσμιο και που συνεπάγεται σημαντική άνοδο στην τιμή διάθεσής του ελαιόλαδου στους καταναλωτές.

Οι αφανισμοί ειδών. Η ηλικία του πλανήτη μας είναι περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια και οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η ζωή εμφανίστηκε εδώ πριν από περίπου 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Όπως περιγράφει πολύ γλαφυρά το πρόσφατο ντοκιμαντέρ «Η ζωή στον πλανήτη μας», μέσα σε αυτή την περίοδο έχουν σημειωθεί πέντε (5) μεγάλοι αφανισμοί ειδών του ζωικού και φυτικού βασιλείου. Οι τέσσερεις προήλθαν από φυσικές διεργασίες που προκάλεσαν είτε υπερβολική αύξηση (υπερθέρμανση) είτε υπερβολική μείωση (παγετώνες) της θερμοκρασίας του πλανήτη.

Ο πέμπτος, που οδήγησε στον αφανισμό των δεινόσαυρων, οφειλόταν στην πτώση ενός μετεωρίτη διαμέτρου περίπου 10 χιλιομέτρων. Αυτός προκάλεσε φαινόμενα που αντιστοιχούσαν στην ταυτόχρονη πυροδότηση μερικών εκατομμυρίων ατομικών βομβών (θανατηφόρο ωστικό κύμα, πυρκαγιές, συνθήκες «πυρηνικού χειμώνα» από σύννεφα σκόνης). Έγινε πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια και έκανε δυνατή την επικράτηση των πουλιών (πτερωτοί δεινόσαυροι) και των θηλαστικών, στα οποία ανήκει και ο άνθρωπος.

Ο έκτος αφανισμός. Τα σημάδια που αναφέραμε στην αρχή δείχνουν ότι έχουμε μπει για τα καλά στην εποχή του έκτου αφανισμού. Η οποία τροφοδοτείται από ανθρωπογενείς διαδικασίες που επιταχύνουν τον ρυθμό απώλειας της βιοποικιλότητας δηλαδή της ταχύτητας αφανισμού των ειδών. Σήμερα, τα είδη αφανίζονται με ρυθμό 100 έως 1.000 φορές μεγαλύτερο σε σχέση με τον ρυθμό αφανισμού τους χωρίς τις επεμβάσεις του ανθρώπου. Με αυτό τον ρυθμό, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι μέχρι το 2100 θα έχουν αφανιστεί τα μισά από όλα τα είδη που ζουν σήμερα στη Γη.

Οι κύριες αιτίες είναι η καταστροφή των φυσικών οικότοπων (π.χ. υπερ-τουριστική φρενίτιδα), η εισαγωγή χωροκατακτητικών ειδών (π.χ. λαγοκέφαλοι), η υπερεκμετάλλευση έμβιων πόρων (π.χ. υπεραλίευση, καταστροφή δασών) καθώς και η ρύπανση και η ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφαρμάκων. Ο ρυθμός υπερθέρμανσης του πλανήτη λόγω της κλιματικής αλλαγής – υπερθέρμανση που οφείλεται στην υπερπαραγωγή αερίων του θερμοκηπίου λόγω κυρίως της καύσης ορυκτών καυσίμων – ξεπερνά πλέον την προσαρμοστική ικανότητα των ειδών.

Σήμερα, οι ωκεανοί θερμαίνονται 10 έως 100 φορές ταχύτερα σε σχέση με την τελευταία περίοδο που αυτό συνέβη πριν 252 εκατομμύρια χρόνια. Τότε είχε αφανιστεί τουλάχιστον το 80% των θαλάσσιων ασπόνδυλων ειδών και περίπου το 70% των χερσαίων σπονδυλωτών ειδών που ζούσαν πριν αρχίσει ο αφανισμός.

Υπάρχει σωτηρία; Εδώ και καιρό οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και προτρέπουν τις πολιτικές αρχές, τον ιδιωτικό τομέα και τους μεμονωμένους πολίτες να δραστηριοποιηθούν για να προστατεύσουν την εναπομένουσα βιοποικιλότητα στον πλανήτη. Έχουν υπογραφεί διεθνείς συνθήκες και διοργανώνονται περιοδικές συναντήσεις των συμβαλλόμενων μερών (COP) για να συντονίσουν τα μέτρα μείωσης του ρυθμού της αύξησης της θερμοκρασίας. Δηλαδή της παραγωγής αερίων του θερμοκηπίου. Δηλαδή, βασικά της παραγωγής και χρήσης ορυκτών καυσίμων.

Δυστυχώς, παρά τις επίσημες κρατικές δεσμεύσεις η μέση θερμοκρασία του πλανήτη όχι μόνο δεν μειώνεται αλλά διαρκώς αυξάνεται. Επιπλέον, στις περιοδικές συναντήσεις των συμβαλλόμενων μερών δραστηριοποιούνται έντονα και οι μεγάλες εταιρείες παραγωγής ορυκτών καυσίμων. Τελευταία, μάλιστα, σε αυτές προεδρεύουν και εκπρόσωποί τους! Κι ας διακηρύσσει ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ κ. António Guterres ότι «Δεν μπορούμε να σώσουμε έναν πλανήτη που καίγεται με μια μάνικα από ορυκτά καύσιμα ...».

Παράλληλα, παρά κάποιες φιλότιμες προσπάθειες διάδοσης της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για θέρμανση (με αντλίες θερμότητας) και μετακίνηση (με ηλεκτρικά οχήματα), το κόστος είναι ακόμη αρκετά υψηλό παρά τις όποιες κρατικές επιδοτήσεις. Επίσης, αέρια θερμοκηπίου δεν παράγονται μόνο από τη χρήση ορυκτών καυσίμων για ηλεκτροπαραγωγή και μεταφορές αλλά και για τη θέρμανση των κατοικιών. Αέρια θερμοκηπίου παράγουν επίσης και οι εγκαταστάσεις εκτροφής βοοειδών (κυρίως μεθάνιο), καθώς και διάφορες βιομηχανίες (π.χ. τσιμεντοβιομηχανία).

Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση αυτή χρειάζονται ριζικά μέτρα. Όμως ποιος πολιτικός θα τολμήσει να τα πάρει; Ποιος θα προκαλέσει αναστάτωση στην οικονομία απαγορεύοντας τις μεταφορές που χρησιμοποιούν πετρελαιοειδή ή φυσικό αέριο (π.χ. αυτοκίνητα, φορτηγά, αεροπλάνα, πλοία). Ποιος θα απαγορεύσει την παραγωγή αυτών των μεταφορικών μέσων αλλά και τη μαζική παραγωγή κρέατος; Ποιος θα απαγορεύσει την εξόρυξη και χρήση ορυκτών καυσίμων;

Ο κινέζικος ξιφίας (Psephurus gladius) ένα από τα 7 είδη που αφανίστηκαν το 2022 δεν γνώριζε ότι θα αφανιζόταν. Σήμερα, το 2024 μ.Χ., ο σοφός άνθρωπος (Homo sapiens) γνωρίζει τι τον περιμένει και τι θα έπρεπε να έχει κάνει για να αποφύγει τον αφανισμό. Αλλά αδυνατεί να δράσει γιατί δεσμεύεται από κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους. Το αποτέλεσμα θα είναι να εξαφανιστεί, όπως τα εκατομμύρια είδη που εξαφανίστηκαν από αυτόν το πλανήτη από τότε που εμφανίστηκε εδώ η ζωή. Κι επειδή η ζωή δεν σταματά, τη θέση του θα πάρουν άλλα είδη, λιγότερο σοφά που η απουσία του ανθρώπου θα τους δώσει την ευκαιρία να εξελιχτούν …

Όποιος δεν πιστεύει την επιστήμη ας διαβάσει το ιη’ κεφάλαιο της Αποκάλυψης του Ιωάννη.