(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 20 Οκτωβρίου 2015 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-219)
Αυτός ήταν ο τίτλος μιας ομιλίας που έκανα στο Μουσείο Σολωμού της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών το περασμένο Σάββατο μετά από πρόσκληση του νεοσύστατου Εργαστηρίου «Γλώσσα και Πολιτική» του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιόνιου Πανεπιστημίου.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύγλωσση εκ κατασκευής αφού από την αρχή όλες οι γλώσσες των κρατών μελών της καθιερώθηκαν ως επίσημες γλώσσες και γλώσσες εργασίας. Αυτό το χαρακτηριστικό δεν είναι πολυτέλεια αφού η Ένωση παράγει δίκαιο άμεσα εφαρμόσιμο στους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Οι πολίτες έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν στη γλώσσα τους το νόμο που πρέπει να εφαρμόσουν και πρέπει να μπορούν να επικοινωνήσουν με τα θεσμικά όργανα της Ένωσης στην γλώσσα τους.
Έτσι σήμερα, η Ένωση έχει 24 επίσημες γλώσσες. Και σε αυτές θα πρέπει να προσθέσουμε τις 36 περιφερειακές και μειονοτικές γλώσσες που είναι επίσημα αναγνωρισμένες στα κράτη μέλη. Για να μην αναφέρουμε τις εκατοντάδες διαλέκτους που μιλιούνται στην Ευρώπη χωρίς να έχουν κάποια επίσημη αναγνώριση …
Ταυτόχρονα, η Ένωση είναι και πολυπολιτισμική. Και αυτή η πολυπολιτισμικότητα εκφράζεται σε πολλούς τομείς. Κατ' αρχάς στο δίκαιο. Στο οποίο κυριαρχούν δύο μεγάλες οικογένειες, το αγγλοσαξονικό και το ρωμαϊκό με τις παραλλαγές του. Ένα άλλο χαρακτηριστικό πολυπολιτισμικότητας είναι η θρησκεία. Καθολικοί, ορθόδοξοι, διαμαρτυρόμενοι με πολλές παραλλαγές, ισραηλίτες, μωαμεθανοί. Διαφορετικές παραδόσεις που όμως πηγάζουν από κοινές πηγές και οι οποίες έχουν δώσει πολιτιστικά αριστουργήματα στο χώρο των τεχνών. Πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, μεγαλεπήβολα και εντυπωσιακά κτήρια, ανεπανάληπτα μουσικά έργα.
Άλλα στοιχεία πολιτισμού περιλαμβάνουν το εργασιακό ήθος και τις σχέσεις με το νόμο και τη εξουσία. Ως κατάλοιπα της φεουδαρχικής οργάνωσης, που σε μερικές χώρες εξακολούθησε να ισχύει μέχρι και τον περασμένο αιώνα, αλλά και πολύχρονης ξένης κατοχής μερικές ευρωπαϊκές κοινωνίες χαρακτηρίζονται από πνεύμα αντίστασης και αντιπαράθεσης. Άλλες κοινωνίες, επηρεασμένες από την βιομηχανική επανάσταση, οργανώθηκαν διαφορετικά και χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερο πνεύμα ομαδικότητας και συλλογικής αντιμετώπισης των κοινών προβλημάτων. Τέλος, στα στοιχεία της πολυπολιτισμικότητας πρέπει να συμπεριλάβουμε τον πλούτο της λογοτεχνίας, της μουσικής παράδοσης ακόμη και της γαστρονομίας.
Με βάση τις Συνθήκες, η Ένωση, δεν έχει αρμοδιότητα στον τομέα του πολιτισμού αλλά «συμβάλλει στην ανάπτυξη των πολιτισμών των κρατών μελών και σέβεται την εθνική και περιφερειακή πολυμορφία τους, ενώ ταυτόχρονα προβάλλει την κοινή πολιτιστική κληρονομιά». Ταυτόχρονα, «επιδιώκει να καταπολεμήσει κάθε διάκριση λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού», και «καταβάλλει προσπάθεια για να εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο ασφάλειας με τη θέσπιση μέτρων πρόληψης και καταπολέμησης της εγκληματικότητας, του ρατσισμού και της ξενοφοβίας».
Σήμερα όμως, η Ένωση καλείται να αντιμετωπίσει και μια σειρά από καταστάσεις που μπορούν να χαρακτηριστούν ως καταστροφές και που έχουν εξελιχθεί σε κρίσεις. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ορίζει ως καταστροφή μια «διαταραχή με απώλειες μεγαλύτερες από τους πόρους που διατίθενται για την αντιμετώπισή της». Και ο Γάλλος ειδικός στις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης Patrick Lagadec χαρακτηρίζει ως κρίσεις τις «έκτακτες ανάγκες, τα μείζονα περιστατικά ή τις καταστροφές κατά τις οποίες οι οργανισμοί που είναι επιφορτισμένοι με την διαχείριση ή την αντιμετώπισή τους βρίσκονται ξαφνικά στο επίκεντρο δημόσιας αμφισβήτησης και κριτικής από τον τύπο και άλλους εξωτερικούς παράγοντες αλλά και εκ των έσω, από το ίδιο τους το προσωπικό».
Η χρηματοπιστωτική κρίση δημιουργήθηκε από την ανεξέλεγκτη υπερχρέωση ορισμένων κρατών και τα υπερβολικά δάνεια που χορήγησαν οι τράπεζες. Το μεταναστευτικό και το προσφυγικό οφείλονται στην άφιξη περισσότερων ατόμων από όσα μπορούν να υποδεχτούν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η οικονομική κρίση με την συρρίκνωση της οικονομίας οδηγεί σε ανεργία και υποβάθμιση της ποιότητας και του επιπέδου ζωής, ιδίως των ασθενέστερων κοινωνικά στρωμάτων. Με αποτέλεσμα να έχουμε και πολιτική κρίση με την άνοδο ακραίων πολιτικών σχηματισμών που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος σε αυτές τις άσχημες για τον πληθυσμό συνθήκες.
Ταυτόχρονα, η Ευρώπη αντιμετωπίζει και άλλες κρίσεις. Πληθυσμιακή λόγω γήρανσης του πληθυσμού. Περιβαλλοντική λόγω υποβάθμισης της βιοποικιλότητας και αύξησης της ρύπανσης. Και ενεργειακή λόγω της εξάρτησής της από εξωτερικές πηγές ενέργειας και αυξομείωσης των τιμών.
Θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί όλες αυτές οι κρίσεις; Πολύ πιθανόν αν η Ένωση είχε περισσότερες αρμοδιότητες και είχε ενεργήσει προληπτικά. Πήρε βέβαια μέτρα αλλά κατόπιν εορτής και μετά από την πίεση της κοινής γνώμης και των ίδιων των προβλημάτων. Η τραπεζική ένωση και το ευρωπαϊκό εξάμηνο είναι μέτρα για την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Το πρόγραμμα δράσης για τη μετανάστευση και τα μέτρα υποστήριξης της νόμιμης μετανάστευσης στοχεύουν στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού.
Το επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη και η δημιουργία της Ψηφιακής Ενιαίας Αγοράς μαζί με άλλα μέτρα στοχεύουν στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Η ενεργειακή ένωση, τα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας και η χρήση των ανανεώσιμων πηγών στοχεύουν στην μείωση της ενεργειακής μας εξάρτησής. Τα προγράμματα μείωσης των εκπομπών και η αυστηρότερη εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στοχεύουν στον περιορισμό των επιβάρυνσης του περιβάλλοντος. Η κρίση της γήρανσης του πληθυσμού αντιμετωπίζεται με την παράταση του ενεργού βίου και με τη χρήση νέων τεχνολογιών για τη διευκόλυνση των ηλικιωμένων.
Σήμερα, η Ένωση αγωνίζεται να αντιμετωπίσει πολυάριθμες και πολύπλοκες κρίσεις. Η επιστροφή στις βασικές της αρχές της ειρηνικής συνύπαρξης, της δημοκρατικής νομιμοποίησης και της αξιοποίησης των κοινών πολιτιστικών της καταβολών είναι ο μόνος τρόπος για να τις υπερβεί με επιτυχία. Αλλά θα πρέπει να προχωρήσει και σε ευρύτερη πολιτική ενοποίηση, προς αυτό που ονειρεύτηκαν οι εμπνευστές του ευρωπαϊκού εγχειρήματος - τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης …
