Πως και γιατί φτιάχτηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση, ποιες είναι οι αρμοδιότητές της και γιατί πρέπει να συμμετέχουμε ενεργά στις επερχόμενες ευρωπαϊκές εκλογές …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα την 1η Απριλίου 2014 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-147 )
Το 1945 όταν πια ο παγκόσμιος πόλεμος είχε τελειώσει, η Ευρώπη είχε απομείνει κατεστραμμένη, φτωχή και πεινασμένη. Ο πόλεμος όχι μόνο αναζωπύρωσε τα παραδοσιακά αιώνια μίση μεταξύ εθνικών ομάδων αλλά δημιούργησε και νέα. Μπορεί στην Ελλάδα να πήραν τη μορφή εμφύλιου πολέμου, αλλά φαινόμενα βίας παρατηρήθηκαν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες εναντίον όσων είχαν συνεργαστεί με τις δυνάμεις κατοχής ή είχαν υποστηρίξει τα φασιστικά καθεστώτα στις χώρες του Άξονα. Η ανασυγκρότηση ξεκίνησε χάρις στην εξωτερική αμερικανική βοήθεια (σχέδιο Μάρσαλ) αλλά αυτό δεν αρκούσε για να εγγυηθεί την ειρήνη μακροπρόθεσμα.
Πολλοί οραματιστές μίλησαν τότε για την ανάγκη δημιουργίας μιας ενωμένης Ευρώπης. Όμως μόνον ένας, ο Ζαν Μονέ, πρότεινε κάτι πρακτικό, μέσω του Ρομπέρ Σουμάν, του τότε Γάλλου υπουργού εξωτερικών. Την εκχώρηση της εθνικής κυριαρχίας σε θέματα άνθρακα και χάλυβα σε μια υπερεθνική αρχή. Γιατί, όπως διακήρυξε ο Σουμάν, ήταν προφανές ότι «η Ευρώπη δεν θα φτιαχτεί μονομιάς, ή βάσει ενός σχεδίου. Θα φτιαχτεί μέσω συγκεκριμένων επιτευγμάτων που θα δημιουργήσουν μιαν εκ των πραγμάτων αλληλεγγύη».
Μετά την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα που δημιούργησαν το 1951 η Γαλλία, η Γερμανία, το Βέλγιο, οι Κάτω Χώρες, το Λουξεμβούργο και η Ιταλία, δημιουργήθηκαν το 1957 η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ). Και το 1982, μετά από διαδοχικές προσχωρήσεις νέων κρατών μελών και βελτιώσεις των αρχικών συνθηκών δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μια Ένωση που συνέχισε να διευρύνεται και να βελτιώνεται μέχρι το 2007 όταν υπογράφηκε η τελευταία συνθήκη στη Λισαβόνα. Χωρίς σχέδιο. Πάντα μετά από κρίσεις. Μια ένωση που εξασφάλισε ειρήνη και ευημερία για τους λαούς της Ευρώπης. Που σήμερα έχουν μάθει να συνεργάζονται και να λύνουν τις διαφορές τους στο πλαίσιο θεσμικών οργάνων και διαδικασιών που κατοχυρώνουν το κράτος δικαίου έτσι ώστε κάθε προσφυγή στη βία να είναι πλέον αδιανόητη.
Όμως, η Ένωση δεν έχει κατορθώσει μέχρι σήμερα να μεταμορφωθεί σε ομοσπονδιακή οντότητα όπως είχαν ονειρευτεί πολλοί στο παρελθόν. Γιατί δεν έχει ακόμη ωριμάσει η ιδέα εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας σε θέματα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Κοινής εξωτερικής πολιτικής, διασφάλισης της εδαφικής ακεραιότητας και προστασίας της εθνικής ασφάλειας. Που μαζί με την τήρηση της δημόσιας τάξης αποτελούν πάντα αποκλειστικές αρμοδιότητες των 28 κρατών μελών.
Στην πραγματικότητα οι αποκλειστικές αρμοδιότητες της Ένωσης είναι πολύ λίγες. Περιορίζονται σε θέματα τελωνειακής ένωσης, ανταγωνισμού στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς, νομισματικής πολιτικής της ευρωζώνης, διατήρησης των θαλάσσιων βιολογικών πόρων, εμπορικών σχέσεων με τρίτες χώρες και σύναψης διεθνών συμφωνιών σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Σε πολλούς τομείς η Ένωση μπορεί απλώς να υποστηρίζει, να συντονίζει και να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών (προστασία και βελτίωση της ανθρώπινης υγείας, βιομηχανία, πολιτισμό, τουρισμό, παιδεία, επαγγελματική εκπαίδευση, νεολαία και αθλητισμό, πολιτική προστασία και διοικητική συνεργασία).
Ευτυχώς, σε πολλούς τομείς η Ένωση έχει κοινή ή «συντρέχουσα» όπως λέμε αρμοδιότητα με τα κράτη μέλη. Είναι οι πολιτικές που αφορούν την καθημερινότητα του πολίτη. Όπως η επισήμανση και τα πρότυπα ασφαλείας που αφορούν τα τρόφιμα. Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για τα επικίνδυνα προϊόντα. Τα μέτρα προστασίας των καταναλωτών (ακύρωση παραγγελίας, αποζημίωση σε περίπτωση ελαττωματικού προϊόντος ή υπηρεσίας κλπ.). Οι συγχρηματοδοτήσεις έργων υποδομής όπως μαρτυρούν οι χιλιάδες πινακίδες ανά την Ελλάδα. Οι υποχρεώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος από τα σκουπίδια, του πόσιμου νερού από τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα και του νερού κολύμβησης από τα μικρόβια (γαλάζιες σημαίες).
Τα διευρωπαϊκά δίκτυα που διευκολύνουν τις μεταφορές των συχνά επιδοτούμενων γεωργικών προϊόντων. Οι προδιαγραφές για τις μεταφορές επικίνδυνων ουσιών, για τα χημικά πρόσθετα στα τρόφιμα, τα καλλυντικά και τα παιχνίδια. Η απελευθέρωση της αγοράς των τηλεπικοινωνιών και των αεροπορικών μεταφορών που είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των τιμών. Η κατάργηση των ελέγχων στα σύνορα και των εξόδων μεταφοράς χρημάτων στο εξωτερικό. Τα προγράμματα έρευνας και καινοτομίας από τα οποία έχουν επωφεληθεί χιλιάδες επιστήμονες ανά την Ευρώπη. Από πού να αρχίσει και πού να τελειώσει κανείς …
Τελευταίο λιθαράκι σε αυτό το ατελές οικοδόμημα ο έλεγχος των τραπεζών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που αποφασίστηκε πρόσφατα. Μια ακόμη αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών που εκχωρήθηκε στην Ένωση. Όμως, για να ολοκληρωθεί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα απομένουν ακόμη να γίνουν πολλά. Θα ήταν αδιανόητο να γυρίσουμε στην μεταπολεμική Ευρώπη του μίσους, της φτώχειας, της πείνας και της μιζέριας. Όταν όλες οι χώρες που γειτονεύουν με την Ένωση επιδιώκουν να προσχωρήσουν. Όταν σε διεθνές επίπεδο πολλές χώρες που βρίσκονται σε κρίση προσβλέπουν στην αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια της Ένωσης αλλά και στις καλές της υπηρεσίες για την οικοδόμηση μέτρων εμπιστοσύνης και ενίσχυσης του κράτους δικαίου.
Παραφράζοντας τον Ντάγκ Χάμαρσκγιολντ, δεύτερο γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, μπορούμε να πούμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν φτιάχτηκε για να οδηγήσει τους ευρωπαίους στον παράδεισο αλλά για να τους σώσει από την κόλαση. Στο χέρι μας είναι να ενισχύσουμε την δημοκρατική νομιμοποίηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις επερχόμενες ευρωεκλογές. Για να του δώσουμε τη δυνατότητα να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στα μελλοντικά βήματα προς την ολοκλήρωση της Ένωσης. Κι αν φαίνεται ότι οι συζητήσεις είναι μερικές φορές ατέρμονες και ανούσιες, ας θυμηθούμε την παραίνεση του Τσόρτσιλ: «είναι προτιμότερο να χάνουμε το χρόνο μας συζητώντας παρά να σκοτωνόμαστε πολεμώντας» …
