Το διαδίκτυο κατακλύζεται όλο και περισσότερο από ψευδείς μετρήσεις, χρήστες και ειδήσεις που μπορούν να επηρεάσουν μακροπρόθεσμα την πορεία μας
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 8 Ιανουαρίου 2019 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-359)
Στο παρελθόν συνήθιζα να αφιερώνω το πρώτο άρθρο της χρονιάς σε έναν απολογισμό των άρθρων του προηγούμενου έτους. Φέτος συνέπεσε το
πρώτο άρθρο να δημοσιευτεί ακριβώς την Πρωτοχρονιά και ήταν αφιερωμένο στην ανάγκη για περισσότερο Σεβασμό στην καθημερινότητά μας. Σκέφτηκα λοιπόν, αντί για απολογισμό να γράψω κάτι για τις σημαντικότερες απειλές με τις οποίες θα έλθουμε αντιμέτωποι μέσα στο 2019.
Διαδίκτυο. Κατά τη γνώμη μου, η μεγαλύτερη απειλή στη χρονιά που αρχίζει προέρχεται από το διαδίκτυο. Έχω γράψει στο παρελθόν (βλ.
Χ.Ν. 3/8/2011) για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουμε όταν χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο. Αλλά και για τα μέτρα προστασίας που πρέπει να λαμβάνουμε όταν «
κυκλοφορούμε» σε αυτό.
Χρησιμοποιούμε επικαιροποιημένα προγράμματα κατά κακόβουλου λογισμικού. Αποφεύγουμε τις επισκέψεις σε ύποπτες σελίδες. Διαγράφουμε ύποπτα μηνύματα. Δεν δίνουμε ποτέ προσωπικά δεδομένα και κωδικούς εκεί που δεν πρέπει. Προστατευόμαστε από τον εθισμό και την εξάρτηση. Ιδιαίτερη προσοχή καταβάλουμε για την εκπαίδευση και επιτήρηση των παιδιών (βλ.
Χ.Ν. 17/4/2018). Πέρα όμως από τις παραπάνω αυτονόητες προφυλάξεις υπάρχει και κάτι ακόμη που πρέπει να έχουμε υπόψη μας.
Σήμερα, το διαδίκτυο είναι δυστυχώς κατά το μεγαλύτερο μέρος του παραπλανητικό! Αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ένα
ενδιαφέρον άρθρο που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό των New York Times. Κατ’ αρχάς μετά από καταγγελίες, οι
μετρήσεις της επισκεψιμότητας και της δημοφιλίας των βίντεο στο Facebook αποδείχτηκαν λανθασμένες. Παράλληλα, οι αντίστοιχες μετρήσεις που παρέχει η Google δωρεάν στηρίζονται σε δειγματοληψίες – αν κάποιος θέλει όλα τα δεδομένα θα πρέπει να πληρώσει κάποιο σοβαρό ποσό (της τάξεως των 150.000 δολαρίων).
Όμως ακόμη κι αν οι μετρήσεις ήταν σωστές, οι
χρήστες δεν είναι πάντα αληθινοί. Πάνω από το 40% ή και το 50% της επισκεψιμότητας γίνεται από αυτοματοποιημένα λογισμικά (μποτ από το ρομπότ). Έτσι, μπορείτε να αγοράσετε 5.000 επισκέψεις στο βίντεό σας έναντι 15 δολαρίων από κάποια φάρμα ψεύτικων κλικ. Και θα μπορέσετε ενδεχομένως να μαζέψετε χρήματα από επιπλέον διαφήμιση … Ή μπορείτε να προωθήσετε μια είδηση ή ένα βίντεο που είναι από την αρχή κατασκευασμένο για να χρησιμεύσει ως προπαγάνδα.
Ευτυχώς, σήμερα υπάρχουν εργαλεία για να εντοπίζονται οι
ψευδείς ειδήσεις. Κατ’ αρχάς υπάρχουν εξειδικευμένες ιστοσελίδες που ξεσκεπάζουν απάτες (π.χ.
snopes.com,
ellinikahoaxes.gr). Επιπλέον, έχουν αναπτυχθεί εξειδικευμένες πλατφόρμες για τον εντοπισμό ψευδών ειδήσεων που σχετίζονται με εκλογικές αναμετρήσεις (π.χ.
EU Disinfo Lab). Και εργαλεία για τον εντοπισμό ψευδών ή παραποιημένων φωτογραφιών και βίντεο (βλ.
Χ.Ν. 15/5/2018).
Ωστόσο, οι σύγχρονες τεχνικές επιτρέπουν την κατασκευή εξαιρετικά πειστικών οπτικοακουστικών τεκμηρίων που είναι στην πραγματικότητα «
βαθιά ψεύδη» (deepfakes). Κι έτσι ο μέσος χρήστης δεν μπορεί να καταλάβει άμεσα ότι πρόκειται για απάτη! Μάλιστα, υπάρχει φόβος ότι οι «
κατασκευασμένες» αυτές ειδήσεις θα ξεπεράσουν σε αριθμό τις πραγματικές ειδήσεις έτσι ώστε κάποια στιγμή να μην ξέρουμε τι είναι αλήθεια και τι ψέμα ….
Όλα τα παραπάνω αξιοποιούνται δυστυχώς και στο πλαίσιο της πολιτικής αντιπαράθεσης. Με την παρεμβολή και ξένων κέντρων παραγωγής ψευδών ειδήσεων έτσι ώστε να παραπλανηθούν οι ψηφοφόροι κατά τις προεκλογικές περιόδους. Οι σύγχρονες μέθοδοι ακόμη κι αν είναι παράνομες ή ανήθικες, τίθενται στην υπηρεσία της πολιτικής με στόχο την κατάκτηση ή την διατήρηση της εξουσίας. Αυτό δεν είναι βέβαια κάτι καινούργιο …
Επικοινωνία ψεύτικων ειδώλων. Στις 23 Μαΐου 1993, κατά την αποδοχή του βραβείου Ωνάση, για την προστασία την ανθρωπότητας, ο Τσέχος θεατρικός συγγραφέας και πολιτικός Βάτσλαβ Χάβελ
αναφέρθηκε στην επικοινωνία των πολιτικών με τους πολίτες ως μια επικοινωνία ψεύτικων «
εικόνων».
Οι πολίτες δεν επικοινωνούν με τον ίδιο τον πολιτικό αλλά με την εικόνα του, όπως αυτή προβάλλεται από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Με μια εικόνα που διαμορφώνεται από πλήθος επικοινωνιολόγων και σχολιαστών και η οποία στοχεύει στον επηρεασμό συγκεκριμένων ομάδων του πληθυσμού. Με μηνύματα τα οποία διαμορφώνονται με βάση τον κατακερματισμό του εκλογικού σώματος σε επιμέρους ομοιογενείς ομάδες – όπως γίνεται και στο σύγχρονο μάρκετιγκ.
Αλλά και ο πολιτικός δεν επικοινωνεί με τον ίδιο τον πολίτη αλλά με την εικόνα του. Όπως αυτή διαμορφώνεται από δημοσκοπήσεις, στατιστικές και ενημερωτικά σημειώματα που προετοιμάζουν γι’ αυτόν κάποιοι ανώνυμοι, ανεύθυνοι σύμβουλοι και γραφειοκράτες. Οι οποίοι μάλιστα συχνά δεν έχουν ούτε κι οι ίδιοι σχέση με την πραγματικότητα αλλά την αντιλαμβάνονται μέσα από στατιστικές και εκθέσεις άλλων.
«
Πιστεύω» είπε στο λόγο του ο Χάβελ, «
στις προσωπικές επαφές - έτσι όπως αυτό συνέβαινε στην αρχαία «αγορά». Και μεγάλη πρόκληση της σημερινής εποχής αποτελεί η αναζήτηση τέτοιων μορφών της δημοκρατίας οι οποίες θα συμβαδίζουν με την εποχή μας, αλλά ταυτόχρονα θα αναζωογονούν αυτό που υπήρξε κατά τη γέννηση της δημοκρατίας και που αποκαλώ “απ' ευθείας συνάντηση του βλέμματος δύο ανθρώπων”».
Και συμπλήρωσε: «
Ο σημερινός κόσμος όπως γνωρίζουμε όλοι, δέχεται πολύπλευρες απειλές. Από όποια πλευρά κι αν σκεφτώ τις απειλές αυτές, πάντα τελικά καταλήγω στο συμπέρασμα ότι η μόνη σωτηρία για τον κόσμο μας είναι η αφύπνιση του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος θα συνειδητοποιήσει την αποκλειστικά προσωπική του και ταυτόχρονα σφαιρική ευθύνη. Δηλαδή βλέπω τη μόνη σωτηρία στη δημοκρατία, αλλά σε μια δημοκρατία η οποία υπενθυμίζει τις αρχαίες της ελληνικές καταβολές. Μια δημοκρατία βασιζόμενη σε μια ολοκληρωμένη ανθρώπινη προσωπικότητα που αναλαμβάνει τις ευθύνες για τη μοίρα της πολιτείας».
Ας τα αναλογιστούμε όλα τα παραπάνω φέτος καθώς θα κολυμπούμε μέσα σε μια προεκλογική εκστρατεία, η οποία έχει ήδη αρχίσει να κατακλύζεται από ειδήσεις, πρόσωπα και υποσχέσεις εν πολλοίς ψεύτικα και παραπλανητικά. Στο χέρι μας είναι να ξεχωρίσουμε την ήρα από το σιτάρι ως υπεύθυνοι πολίτες …
Την επόμενη εβδομάδα θα αναλύσουμε τους πραγματικούς και φανταστικούς κινδύνους από τα έξυπνα κινητά …
Οδηγός εντοπισμού ψευδών ειδήσεων
Κατηγορίες ψευδών ειδήσεων
- Εσκεμμένη παραπληροφόρηση (για κέρδος ή πολιτικό όφελος).
- Ψευδείς επικεφαλίδες (που δεν αντιστοιχούν στο υπόλοιπο κείμενο).
- Για διαμοιρασμό σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης (αξιοποίηση δημοφιλίας).
- Σατιρικές ειδήσεις (διαστρεβλωμένες μισές αλήθειες με μορφή αστείου).
Ερωτήσεις αξιολόγησης και επαλήθευσης
- Ποιος δημιούργησε την είδηση; Τον γνωρίζετε; Τον θεωρείτε εμπειρογνώμονα; Υπογράφει τι κείμενο; Δημοσιεύει στοιχεία για τον εαυτό του ή την οργάνωσή του; Επαληθεύσατε τη διεύθυνση της σελίδας στο διαδίκτυο (αν π.χ. αρχίζει με ~ είναι προσωπική ιστοσελίδα, αν λήγει σε .gov, .edu, .mil, ή .org είναι πιο αξιόπιστη), Ψάξατε ο διαδίκτυο για πληροφορίες σχετικά με τον συντάκτη (βιογραφικό, τι έχει δημοσιεύσει – βιβλία, άρθρα); Ήταν αυτόπτης μάρτυρας ή «άκουσε ότι»;
- Τι λέει η είδηση; Μπορώ να την βρω και σε άλλες (σοβαρές) ιστοσελίδες; Κι από άλλους εμπειρογνώμονες; Ημερομηνία; Πηγές (σοβαρές, επώνυμες); Υπάρχει προκατάληψη ή μεροληπτική ερμηνεία; Πρόκειται για είδηση ή για γνώμη; Τι λένε το κείμενο και οι εικόνες;
- Σκοπός της είδησης. Κίνητρα (χρηματικά, ιδεολογικά); Είδηση ή διαφήμιση; Ο συντάκτης και οι πηγές πληρώνονται; Πρόκειται για επιχορηγούμενο περιεχόμενο;
Πριν μοιραστείτε μια είδηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βεβαιωθείτε για τα ακόλουθα:
- Επικαιρότητα της είδησης
- Συνάφεια με τις ανάγκες σας
- Εγκυρότητα της πηγής
- Ακρίβεια, αξιοπιστία της πληροφορίας
- Σκοπός για τον οποίο υφίσταται η είδηση
