ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Καταστροφές και μέσα ενημέρωσης – η ευρωπαϊκή διάσταση
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*
Η σχέση υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης και μέσων ενημέρωσης αποτέλεσε στο παρελθόν αντικείμενο σειράς δράσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο του κοινοτικού προγράμματος πολιτικής προστασίας
Στις 9 Μαΐου γιορτάζουμε την ημέρα της Ευρώπης. Την ημέρα αυτή, το 1950, ο Ρομπέρ Σουμάν, υπουργός εξωτερικών της Γαλλίας, με αφορμή την επικείμενη επίσκεψή του στην Βρετανία έκανε την περίφημη δήλωση με την οποία καλούσε τις ευρωπαϊκές χώρες να συνασπιστούν για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα. Ήταν το πρώτο μικρό βήμα προς τη δημιουργία της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης με τα προβλήματα και τις επιτυχίες της … Γιορτάζοντας την ημέρα αυτή, η σημερινή στήλη είναι αφιερωμένη σε μερικές δράσεις που υλοποίησε η Ένωση στον τομέα της συνεργασίας μεταξύ υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης και μέσων ενημέρωσης. Οι δράσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του κοινοτικού προγράμματος για την πολιτική προστασία στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και πολλές από τις προτάσεις που διατυπώθηκαν υλοποιήθηκαν στη συνέχεια και έχουν βοηθήσει τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης στην αντιμετώπιση πολυάριθμων καταστροφών. Μερικά παραδείγματα.
Από την έκτακτη ανάγκη στην κρίση. Αυτός ήταν ο τίτλος μιας σειράς συναντήσεων εργασίας που πραγματοποιήθηκαν με ευθύνη της ομοσπονδιακής Ακαδημίας πολιτικής προστασίας (AKNZ) στο Άρβαϊλερ της Γερμανίας το 1999. Οι τελικές προτάσεις των συμμετεχόντων στελεχών πολιτικής προστασίας από όλες τις χώρες περιελάμβαναν σειρά δράσεων πολλές από τις οποίες σήμερα λειτουργούν με επιτυχία σε επίπεδο Ένωσης. Πρόκειται για το Κέντρο Παρακολούθησης και Πληροφοριών (MIC) και το ευρωπαϊκό κοινό δίκτυο επικοινωνιών και πληροφοριών έκτακτης ανάγκης (CECIS). Το CECIS συνδέει τις αίθουσες διαχείρισης καταστροφών των κρατών μελών και χρησιμοποιείται για την αποστολή βοήθειας (πυροσβεστικά αεροπλάνα, σκηνές, κινητά νοσοκομεία, ιατροφαρμακευτικό υλικό κλπ.) στις χώρες που έχουν πληγεί από καταστροφές. Παράλληλα λειτουργούν κοινά προγράμματα εκπαίδευσης στελεχών για την αντιμετώπιση μεγάλων καταστροφών. Μια από τις προτάσεις ήταν και η διοργάνωση κοινών συναντήσεων υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης και μέσων ενημέρωσης – μια τέτοια συνάντηση διοργανώνεται με πρωτοβουλία του Περιφερειάρχη κ. Σταύρου Αρναουτάκη από την Περιφέρεια Κρήτης και το Ινστιτούτο Επαρχιακού Τύπου στις 11 και 12 Μαΐου στους Άγιους Πάντες Αποκορώνου.
Επικοινωνία σε κρίση. Στο πλαίσιο αυτής της πιλοτικής δράσης καταρτίστηκε και δοκιμάστηκε πιλοτικά ένα 4ήμερο στοιχειώδες πρόγραμμα σπουδών για εκπροσώπους τύπου, δημάρχους, διαχειριστές καταστροφών, διοικητές υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης και άλλους εμπλεκόμενους στην αντιμετώπιση καταστροφών. Το πρόγραμμα περιελάμβανε εισαγωγή στη διαχείριση κρίσεων, στοιχεία για τη στρατηγική και τις τεχνικές της επικοινωνίας, ανάλυση του τρόπου λειτουργίας των ΜΜΕ, περιγραφή των κοινωνικών, πολιτιστικών, πολιτικών, νομικών και ψυχολογικών επιπτώσεων των καταστροφών, τι κάνουμε πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την κρίση και τέλος σειρά πρακτικών ασκήσεων με βάση μεγάλες καταστροφές (έκρηξη εργοστασίου πυροτεχνημάτων στο Enschede της Ολλανδίας, ναυάγιο του φέριμποτ Estonia στη Βαλτική, επιδημία αφθώδους πυρετού στη Βρετανία, τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη κλπ.).
Μερικά από τα θέματα που κάλυψε το πιλοτικό πρόγραμμα σπουδών ήταν: δουλεύοντας μέσα στο χάος, τεχνικοί πόροι (ιστότοπος, τηλεφωνική γραμμή, …), αντιμετώπιση του κατακλυσμού των ερωτήσεων από τα ΜΜΕ, οργάνωση κέντρου τύπου, έλεγχος της πρόσβασης στον χώρο ατυχήματος, επισκέψεις πολιτικών, φήμες και αντιμετώπισή τους, διαχείριση του άγχους, αντιμετώπιση των θυμάτων και των οικογενειών τους, αντιμετώπιση εθελοντών και δημοσιογράφων, συνεντεύξεις (τηλεφωνικές, τηλεοπτικές, ραδιοφωνικές), πως απαντούμε σε ερωτήσεις («έχω άσχημα νέα», εκφράσεις, χειρονομίες, γλώσσα του σώματος).
Ενημέρωση και πληροφόρηση του κοινού. Το πρόγραμμα αυτό περιλάμβανε σειρά συναντήσεων εργασίας για διάφορα θέματα μεταξύ των οποίων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα συμπεράσματα σχετικά με τις ψυχολογικές πτυχές των καταστροφών. Πάρτε για παράδειγμα την συμπεριφορά του πληθυσμού μετά από μια μεγάλη καταστροφή. Μερικοί αναπτύσσουν μια υπερκινητική συμπεριφορά τρέχοντας δεξιά κι αριστερά και φωνάζοντας. Άλλοι, μένουν απαθείς και δεν κάνουν καμία κίνηση λες και τους κτύπησε κεραυνός. Τέλος, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, μετά από μια αρχική περίοδο κατάπληξης αντιδρά κανονικά ακολουθώντας τις οδηγίες και προσπαθεί να βοηθήσει τον εαυτό του και τους άλλους. Βέβαια, το αίσθημα του άγχους, της ανημποριάς και της «απορίας» για τα επελθόντα και τα επερχόμενα δεινά παραμένει. Γι’ αυτό προτεραιότητα αποτελεί η διοργάνωση της ψυχολογικής υποστήριξης. Πάντως, περίπου το 75% του πληθυσμού δεν ζητά βοήθεια αν και το ποσοστό αυτό διαφοροποιείται ανάλογα με την κοινωνική και μορφωτική κατάσταση.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συμπεριφορά των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης. Οι ικανότητες και οι αντοχές εξαρτώνται από την εκπαίδευση και την προγενέστερη εμπειρία. Πολύ σημαντική είναι και η δυνατότητα «αποστασιοποίησης» των μελών των διαφόρων υπηρεσιών που συμμετέχουν στην αντιμετώπιση της καταστροφής. Κι εδώ, πρωταρχική σημασία έχει η ψυχολογική υποστήριξη του προσωπικού προκειμένου να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις συχνά αφόρητες πιέσεις από τις τραγικές καταστάσεις που καλείται να αντιμετωπίσει. Παράλληλα, ιδιαίτερη σημασία έχει η ενημέρωση και εκπαίδευση του πληθυσμού ΠΡΙΝ από την καταστροφή και σε αυτό μεγάλο ρόλο μπορούν να παίξουν τα μέσα ενημέρωσης. Προτεραιότητα θα πρέπει να δίδεται στην ενίσχυση της ικανότητας αυτοπροστασίας, αυτοβοήθειας και αποκατάστασης του πληθυσμού με εκπαιδευτικές δράσεις όσο το δυνατόν νωρίτερα (ακόμη και από το νηπιαγωγείο!) με μόνιμες εκπαιδευτικές και ενημερωτικές δράσεις.
Η πρακτική εφαρμογή όλων των παραπάνω αποτελεί ζητούμενο σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Με ευθύνη των αρμόδιων αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης και των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης. Για την καλύτερη προστασία των πολιτών στο πλαίσιο της ενωμένης Ευρώπης …
* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com
