Η βελτίωση της υγείας των Κρητικών περνά από την αλλαγή συμπεριφορών – σε αυτό καλούνται να συμβάλλουν οι οικογενειακοί γιατροί που εξοπλίζονται με κατάλληλα εργαλεία
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 28 Νοεμβρίου 2017 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-310)
Πριν λίγες μέρες το πρόγραμμα TiTAN Crete οργάνωσε στα Χανιά μια ημερίδα για την αντιμετώπιση του καπνίσματος στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Συνομιλήσαμε με τον υπεύθυνο του προγράμματος κ. Χρήστο Λιονή, καθηγητή Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Τι είναι το πρόγραμμα TiTAN Crete; Είναι ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την διακοπή του καπνίσματος στην Κρήτη (TiTAN Crete) μέσω του οποίου αναπτύσσεται ένα καταρτισμένο δίκτυο γενικών ιατρών στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, στην Κρήτη. Με το πρόγραμμα αυτό η θεραπεία διακοπής καπνίσματος θα ενσωματωθεί στην καθημερινή κλινική πρακτική με την εξειδίκευση των γιατρών στην πολιτική ελέγχου του καπνίσματος.
Η έρευνα που περιλαμβάνει το TiTAN Crete διεξάγεται με συνεργασία της Κλινικής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Τμήματος Πρόληψης και Αποκατάστασης του Καρδιολογικού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου της Οτάβα του Καναδά. Το αποτέλεσμα της διετούς αυτής έρευνας θα είναι ένα πολυ-παραγοντικό πρόγραμμα κατάρτισης και εκπαίδευσης ειδικά για χρήση του καπνού στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Κρήτη.
Το πρόγραμμα αποτελεί προσαρμογή στα Ελληνικά δεδομένα, του επιτυχημένου προγράμματος παρέμβασης που αναπτύχθηκε από το Καρδιολογικό Ινστιτούτο του Πανεπιστήμιου της Οτάβα. Αφορά την διάθεση στους γιατρούς της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, επικαιροποιημένων εργαλείων αλλά και γνώσεων με σκοπό να βοηθήσουν τους ασθενείς που καπνίζουν. Τα εργαλεία που θα δημιουργηθούν θα διατεθούν μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος στην Κρήτη και στην Ελλάδα γενικότερα.
Ποιά είναι τα κυριότερα προβλήματα υγείας που απειλούν τον πληθυσμό της Κρήτης; Σήμερα έχει δυστυχώς ξεπεραστεί η μελέτη του 1970 που ανέδειξε τα οφέλη της Κρητικής διατροφής και κατέταξε τον πληθυσμό της Κρήτης ως «χαμηλού κινδύνου» για τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τον διαβήτη (καρδιομεταβολικά νοσήματα). Οι αλλαγές στη διατροφή και στον τρόπο ζωής των Κρητικών τα τελευταία χρόνια έχει αυξήσει τους παράγοντες κινδύνου. Η συχνότητα κατανάλωσης κρέατος και λιπαρών έχει αυξηθεί σε βάρος της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών. Ταυτόχρονα, έχει αυξηθεί η κατανάλωση οινοπνευματωδών και το κάπνισμα.
Οι εν λόγω αλλαγές στη διατροφή και στον τρόπο ζωής αποτελούν επίσης παράγοντες αύξησης του κινδύνου διαχρονικής αύξησης σε όλες τις κακοήθεις νεοπλασίες στη γεωγραφική περιφέρεια της Κρήτης και ιδιαιτέρως σε ορισμένους τύπους καρκίνου. Έτσι η επίπτωση από καρκίνο του πνεύμονα κυμαίνεται από 25 έως 50 περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους ετησίως. Υψηλότερη επίπτωση έχουμε στα αστικά κέντρα και στην νοτιοανατολική Κρήτη ενώ παρατηρείται στατιστικά σημαντική αύξηση στις γυναίκες και ιδιαίτερα στις καπνίστριες.
Παράλληλα, με βάση δεδομένα του Αρχείου Καταγραφής Καρκίνου της Κρήτης, σημαντική είναι και η επίπτωση από καρκίνο του παχέος εντέρου, ιδίως στα αστικά και ημιαστικά κέντρα (μέχρι και 30 περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους ετησίως). Με βάση τα προγνωστικά μοντέλα που διαθέτει το Αρχείο Καταγραφής προβλέπεται ότι σε ορισμένες περιοχές της Κρήτης (Δήμοι Χερσονήσου, Ρεθύμνου και Χανίων) που παρουσιάζουν υψηλότερο κίνδυνο, η επίπτωση του καρκίνου αναμένεται να αυξηθεί κατά 4,5 έως 4,9% μέσα στην επόμενη δεκαετία. Υψηλές αυξητικές τάσεις 3,5 έως 4,4% αναμένονται και σε άλλες περιοχές της βόρειας και ανατολικής Κρήτης.
Επιπλέον, σημαντική είναι και η επιβάρυνση της ψυχικής υγείας των Κρητικών. Από μελέτη που διενεργήθηκε σε αγροτική περιοχή της Κρήτης την περίοδο 2006-2007 (https://goo.gl/y1QKGa), εκτιμήθηκε ότι 33,9% του πληθυσμού που εξετάστηκε παρουσίαζε καταθλιπτικά συμπτώματα. Από άλλη μελέτη προκύπτει η διαχρονική αύξηση των αυτοκτονιών στο νησί για την περίοδο 2002 έως 2009 ενώ μετά την έναρξη της οικονομικής κρίσης (2009), η Κρήτη εμφάνισε τον υψηλότερο δείκτη αυτοκτονιών στην Ελλάδα (4,76 περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους).
Φαίνεται πάντως ότι οι Κρητικοί δεν αξιολογούν θετικά την υγεία τους. Σε έρευνα της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ) για το 2015 (https://goo.gl/TokM9M), η Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου παρουσίασαν τα χαμηλότερα ποσοστά «καλής» αυτό-αξιολογούμενης υγείας. Παράλληλα, την ίδια περίοδο μειώθηκε σημαντικά το ποσοστό των ατόμων που απευθύνθηκαν σε γιατρό (από 74,6% το 2006 σε 46,5% το 2015).
Πως μπορεί να συμβάλλει το πρόγραμμα TiTAN Crete στην βελτίωση της υγείας των Κρητικών; Με βάση τις σημερινές υγειονομικές προτεραιότητες στην Κρήτη, η εστίαση γίνεται αρχικά στις συνήθειες και στη συμπεριφορά υγείας των Κρητικών και ιδιαίτερα στο κάπνισμα. Στόχος είναι οι οικογενειακοί γιατροί να συμβάλλουν στην αλλαγή της συμπεριφοράς των ασθενών τους ώστε να βελτιωθεί το επίπεδο της υγείας τους. Γι’ αυτό επιδιώκουμε να αυξηθεί το ποσοστό των οικογενειακών γιατρών που εμπλέκονται στην υποστήριξη της διακοπής του καπνίσματος.
Έτσι γίνεται ενημέρωση και εκπαίδευση των γιατρών γενικής ιατρικής της Κρήτης για τη χρήση της φαρμακοθεραπείας στη διακοπή του καπνίσματος αλλά και για την χρήση της μεθόδου της Κινητοποιητικής Συνέντευξης (Motivational Interviewing), με την οποία είναι δυνατή η αλλαγή της συμπεριφοράς του ασθενούς με τόνωση της εσωτερικής του κινητοποίησης. Η μέθοδος, που στηρίζεται στην συνεργασία με τον ασθενή αποσκοπεί στην χειραφέτησή του έτσι ώστε να αναλάβει προσωπικά την ευθύνη για την αλλαγή της συμπεριφοράς του.
Μάλιστα, η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί και για άλλους παράγοντες κινδύνου (π.χ. αλκοόλ, παχυσαρκία) καθώς και για την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των ασθενών σε θέματα υγείας και πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας (health literacy). Ελπίζουμε, στην ανάπτυξη ενός δικτύου οικογενειακών γιατρών σε όλη την Κρήτη ώστε να μπορέσουμε να διαπιστώσουμε σε βάθος χρόνου τη βελτίωση της υγείας των Κρητικών.
