Μήπως σας «μυρίζει» κάτι;

Μια σύντομη ανασκόπηση της εξέλιξης της αποχέτευσης στα Χανιά και ορισμένων προβλημάτων που όλοι κατά καιρούς μυρίζουμε …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 5 Σεπτεμβρίου 2023 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-485)

Μια μέρα, στα 1805, σε μιάν από κείνες τις σπάνιες εμφανίσεις που έκανε ο αυτοκράτορας (Ναπολέων) στο Παρίσι, ο υπουργός των Εσωτερικών, ένας Ντεκρέ ή Κρετέ, ήρθε να ιδεί τον αφέντη την ώρα που ξυπνούσε.
- Μεγαλειότατε, είπε ο υπουργός, είδα χτες τον πιο ατρόμητο άνθρωπο της αυτοκρατορίας σας.
- Τί είναι αυτός ο άνθρωπος; ρώτησε απότομα ο αυτοκράτορας, και τί έκανε;
- Θέλει να επιχειρήσει κάτι, μεγαλειότατε.
- Τί κάτι;
- Να επισκεφθεί τους υπονόμους του Παρισιού.

Αυτό το απόσπασμα από το έργο Οι Άθλιοι, του Βίκτωρα Ουγκώ σε μετάφραση Μανώλη Σκουλούδη, ήταν στο μυαλό μου όταν σκέφτηκα να γράψω για την ιστορία της αποχέτευσης στην πόλη των Χανίων. Πράγματι, θα πρέπει να είναι κανείς πολύ γενναίος για να καταπιαστεί με ένα τόσο πολύπλοκο αλλά και «βρωμερό» θέμα.

Με βάση την ευρωπαϊκή νομοθεσία, όλα τα έργα συλλογής, επεξεργασίας και απόρριψης αστικών λυμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να πληρούν την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, η οποία έχει στόχο να προστατευθεί το περιβάλλον από τις αρνητικές επιπτώσεις της απόρριψης αυτών των λυμάτων.

Ταυτόχρονα, όλα τα σχετικά έργα πρέπει να εφαρμόζουν την Οδηγία 2011/92/ΕΕ για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον. Βασικές συνιστώσες της διαδικασίας αποτελούν η εκπόνηση μελέτης εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, καθώς και η διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη και το κοινό, έτσι ώστε τα αποτελέσματα να λαμβάνονται υπόψη στις τελικές αποφάσεις για τα έργα.

Τα λύματα περιέχουν μικροοργανισμούς που τα αποικοδομούν καταναλώνοντας οξυγόνο. Ένας σημαντικός δείκτης για κάθε έργο επεξεργασίας αστικών λυμάτων είναι το αποικοδομήσιμο οργανικό φορτίο των λυμάτων, το οποίο μετριέται με βάση το «βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο (BOD)» για την πλήρη βιοχημική οξείδωση των περιεχόμενων οργανικών υλών.

Όμως, παρόλο που η μέση απαιτούμενη ποσότητα BOD κατ’ άτομο και ημέρα θεωρείται ότι είναι 65 gr, στο σύστημα αποχέτευσης καταλήγουν λύματα από διάφορες αστικές και βιομηχανικές δραστηριότητες (π.χ. σπίτια πολυτελείας, εργατικές κατοικίες, σχολεία, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, εργοστάσια, κλπ.). Γι’ αυτό και για κάθε έργο αστικών λυμάτων υπολογίζεται η ισοδυναμία αυτής της ρύπανσης µε µία παρόμοια αστική ρύπανση μεσοαστικού πληθυσμού κι έτσι προκύπτει η «μονάδα ισοδύναμου πληθυσμού».

Η εξέλιξη του έργου της αποχέτευσης των Χανίων προκύπτει από τα στοιχεία που παρατίθενται στον ιστότοπο της ΔΕΥΑΧ αλλά και στην Εθνική Βάση των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυμάτων της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Το έργο λειτούργησε το 1995 με βάση μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του Αυγούστου 1993 που προέβλεπε για το 1995 δυναμικότητα 80.000 ισοδύναμων κατοίκων με δυνατότητα επέκτασης στους 150.000 ι.κ. το 2030.

Επισημαίνεται ήδη μία σημαντική παράλειψη, η απουσία μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για το δίκτυο αποχέτευσης και τα αντλιοστάσια λυμάτων. Τα τελευταία είναι απαραίτητα λόγω της μορφολογίας του εδάφους προκειμένου τα λύματα να προωθούνται προς τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας στο Κουμπελή.

Το 2001, εγκρίθηκε η πρώτη επέκταση του συστήματος για να συμπεριληφθούν όλοι οι Δήμοι της περιοχής, που αργότερα (2010) θα ενσωματώνονταν στο νέο Καλλικρατικό Δήμο Χανίων, καθώς και τα βοθρολύματα όλου του Νομού Χανίων. Για το 2015, η προβλεπόμενη δυναμικότητα υπολογίστηκε σε 117.750 ι.κ. αλλά δεν γίνεται αναφορά στη δυναμικότητα στο 2030. Στη σχετική Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων για την εγκατάσταση, αναφέρεται πως έγινε Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), για την οποία γνωμοδότησαν όλες οι αρμόδιες υπηρεσίες χωρίς να γίνει δημόσια διαβούλευση. Τέτοια διαβούλευση δεν ήταν υποχρεωτική με βάση την τότε ισχύουσα ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Οι αποφάσεις τροποποίησης των περιβαλλοντικών όρων το 2005 και το 2009 αναφέρουν πως έγινε νέα ΜΠΕ και περιγράφουν το δίκτυο των αγωγών και τα αντλιοστάσια. Ωστόσο, η δυναμικότητα για το 2015 παρέμεινε η ίδια στους 117.765 ι.κ. Όμως, έχει ήδη αρχίσει να ισχύει η Οδηγία 2011/92/ΕΕ για τις ΜΠΕ που απαιτούνται για έργα επεξεργασίας αστικών λυμάτων δυναμικότητας 150.000 ι.κ.

Διαχρονική παρανομία. Το 2011 στην επόμενη απόφαση τροποποίησης των περιβαλλοντικών όρων η δυναμικότητα για το έτος 2030 διογκώνεται στους 170.000 ι.κ. και αναφέρεται μια συμπληρωματική ΜΠΕ η οποία, κατά παράβαση της νομοθεσίας, δεν κοινοποιήθηκε δημόσια ενώ και διαβούλευση έγινε μόνο με τους εμπλεκόμενους φορείς αλλά όχι με τους πολίτες.

Τα ίδια ίσχυσαν και για τις επόμενες αποφάσεις του 2014 και του 2016. Προκειμένου να αξιοποιηθούν οι ευνοϊκότερες διατάξεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας ώστε να παρακαμφθεί η υποχρέωση σύνταξης πλήρους ΜΠΕ και η διενέργεια δημόσιας διαβούλευσης, χρησιμοποιείται καταχρηστικά το επιχείρημα πως πρόκειται για «επικαιροποίηση» του σχεδιασμού του έργου και πως από τις κατασκευές «δεν επέρχονται ουσιαστικές διαφοροποιήσεις ως προς τις επιπτώσεις στο περιβάλλον σε σχέση με το αρχικά εγκριθέν έργο». Μάλιστα, η ΔΕΥΑΧ υπερηφανεύεται ότι ολοκλήρωσε ήδη από το 2017 τα έργα αναβάθμισης της δυναμικότητας στους 170.000 ι.κ. !!!

Προβλήματα. Τις επιπτώσεις όλων των παραπάνω παραλείψεων και «νομότυπα συγκαλυμμένων» παρανομιών τις υφίστανται οι κάτοικοι και το φυσικό περιβάλλον των Χανίων. Τις δυσοσμίες από την κεντρική εγκατάσταση και από τα κατεσπαρμένα αντλιοστάσια ακαθάρτων. Τις υπερχειλίσεις και διαρροές λυμάτων σε διάφορα σημεία του δικτύου. Και φυσικά ορισμένες διορθώσεις στη χωροταξία των αντλιοστασίων μετά από συλλογικές αντιδράσεις των κατοίκων (όπως π.χ. στον Καλαθά).

Οι ΜΠΕ φαίνεται πως έχουν εξαφανιστεί από τα αρχεία κι αυτό παρά τη ρητή απαίτηση των αποφάσεων οι σχετικοί φάκελοι να διατίθενται στον χώρο της εγκατάστασης του βιολογικού καθαρισμού. Ο Δήμαρχος δηλώνει επίσημα στα Δημοτικά Συμβούλια πως οι ΜΠΕ θα δοθούν στους διαμαρτυρόμενους κατοίκους του Σταυρού αλλά παρά τα συνεχή αιτήματα τους για συνάντηση με τον ίδιο αυτό δεν έχει συμβεί. Προς το παρόν προβληματική παραμένει η προβλεπόμενη εγκατάσταση των αντλιοστασίων 1) στην Παχιά Άμμο στο Σταυρό για την οποία έχουν γίνει προσφυγές στο Συμβούλιο Επικρατείας και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (η κατασκευή έχει ξεκινήσει ήδη από τον περασμένο χειμώνα και αναμένεται να συνεχιστεί το Νοέμβριο) καθώς και 2) ενδεχομένως, στον Τερσανά, όπου φαίνεται ότι αυτή γίνεται δίπλα σε υδροβιότοπο στάσης μεταναστευτικών πουλιών.

Μπορεί να γίνει κάτι; Κατά την προσωπική μου γνώμη θα πρέπει να διεξαχθεί μια πλήρης περιβαλλοντική αξιολόγηση ολόκληρου του έργου από ανεξάρτητο οργανισμό προκειμένου να εντοπιστούν όλα τα σχεδιαστικά και κατασκευαστικά προβλήματα της κεντρικής εγκατάστασης, του δικτύου ακαθάρτων και των αντλιοστασίων.

Η αξιολόγηση αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει το ιστορικό όλων των προβλημάτων (διαρροές, οσμές, κλπ.), επιστημονικές μετρήσεις και συνεντεύξεις με κατοίκους αλλά και εκπροσώπους οικολογικών οργανώσεων, ώστε να αναδειχτούν όλα τα προβλήματα. Προβλήματα, τα οποία σχετίζονται όχι μόνο με την υπάρχουσα κατάσταση αλλά και με τις ενδεχόμενες μελλοντικές επεκτάσεις του συστήματος πάνω από τους 170.000 ι.κ.

Με βάση την εν λόγω αξιολόγηση θα πρέπει να καταρτιστεί μελέτη για όλα τα διορθωτικά έργα τα οποία θα απαιτηθούν για την αποκατάσταση των προβλημάτων που θα έχουν εντοπιστεί. Βέβαια, και μια αυτεπάγγελτη εισαγγελική έρευνα για τις διαχρονικές ευθύνες τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης ίσως να μην ήταν εντελώς περιττή …