Quis custodiet ipsos custodes?

Ποιος θα μας φυλάξει από τους φύλακες; Και ποιος θα φυλάξει τα παιδιά και τους νέους πριν καταστούν έρμαια των εμπόρων νικοτίνης;
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 29 Σεπτεμβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-438)

Σε λίγες μέρες συμπληρώνεται ένας χρόνος από την ψήφιση του νέου αντικαπνιστικού νόμου. Είχε αποτελέσει μια σημαντική προεκλογική εξαγγελία και παρουσιάστηκε ως μια μεγάλη καινοτομία. Αξίζει όμως να δούμε την απόσταση λόγων και εφαρμογής στο πεδίο αλλά και την γενικότερη εικόνα από την οποία, κατά την γνώμη μου, προκύπτει ότι η κυβέρνηση φρόντισε περισσότερο για τα συμφέροντα της καπνοβιομηχανίας παρά για το συμφέρον της δημόσιας υγείας.

Κάπνισμα και νέοι. Η πρώτη προτεραιότητα του εθνικού σχεδίου δράσης κατά του καπνίσματος, που ανακοινώθηκε επίσημα στις 19 Νοεμβρίου 2019, ήταν «η προαγωγή της υγείας και της πρόληψης για να αποτραπεί η έναρξη του καπνίσματος, ειδικά σε νέους από 15 ετών και άνω». Αυτό είχε αρχίσει να υλοποιείται από το 2014 σε Δημοτικά και Γυμνάσια μέσω του προγράμματος SmokeFreeGreece της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας.

Ωστόσο, το εν λόγω πρόγραμμα πρέπει να λαμβάνει κάθε χρόνο την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας ενώ η υλοποίησή του εξαρτάται από την χορηγία ομογενούς μεγαλοεπιχειρηματία από τις ΗΠΑ, αλλά και από την εθελοντική διάθεση των εκπαιδευτικών να συμμετέχουν. Με βάση την προτεραιότητα του εθνικού σχεδίου θα περίμενε κανείς ότι το εν λόγω πρόγραμμα θα είχε ήδη εγκριθεί για το έτος 2020-21 και ότι θα ήταν υποχρεωτικό για όλα τα σχολεία της χώρας. Αντίθετα, μέχρι προχτές το Υπουργείο Παιδείας δεν είχε δημοσιεύσει την σχετική έγκριση …

Επιπλέον, ο αντικαπνιστικός νόμος προέβλεπε από παλιά την απαγόρευση της υπαίθριας διαφήμισης καπνικών προϊόντων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους νέους που αποτελούν μέσω των λεγόμενων «νέων καπνικών προϊόντων» τον διαρκή στόχο της καπνοβιομηχανίας. Όμως στην Κοινή Υπουργική Απόφαση για τα πρόστιμα σχετικά με τις παραβάσεις εφαρμογής του νέου αντικαπνιστικού νόμου, το Υπουργείο «ξέχασε» το παράρτημα που αφορούσε τα πρόστιμα για την διαφήμιση.

Το αποτέλεσμα; Όλη η χώρα πλημμύρισε με διαφημίσεις καπνικών προϊόντων και μάλιστα κοντά σε σχολεία και αθλητικές εγκαταστάσεις όπου συχνάζουν ανήλικοι. Όλη η χώρα; Ευτυχώς όχι. Στα Χανιά η Διεύθυνση Υγιεινής ζήτησε διευκρινήσεις από το Υπουργείο και απείλησε με πρόστιμα τους παραβάτες. Οι οποίοι αφαίρεσαν τις παράνομες διαφημίσεις!

Θα περίμενε κανείς ότι το Υπουργείο θα ενημέρωνε και τις υπόλοιπες αρμόδιες υπηρεσίες, κάτι που εξ όσων γνωρίζουμε δεν έχει γίνει. Και πως να γίνει όταν ξεσηκώθηκε η καπνοβιομηχανία και φυσικά οι περιπτερούχοι; Για τους οποίους η καπνοβιομηχανία προέβλεψε αμέσως ειδικό πρόγραμμα ενίσχυσης της ρευστότητας με την δημόσια υποστήριξη του αρμόδιου Υπουργού Ανάπτυξης …

Τέλος, η ηγεσία του Υπουργείου είχε υποσχεθεί εκστρατεία ενημέρωσης για τους νέους. Είχε μάλιστα αναφερθεί ότι σε αυτή θα συμμετείχε ως «πρεσβευτής» ο γνωστός καλαθοσφαιριστής Γιάννης Αντετοκούνμπο. Πρόκειται για άλλη μια υπόσχεση που δεν τηρήθηκε.

Παθητικό κάπνισμα. Δεύτερη προτεραιότητα του εθνικού σχεδίου η «προστασία των μη καπνιστών από το παθητικό κάπνισμα». Μάλιστα, ο νέος νόμος προέβλεψε ιδιαίτερα πρόστιμα για το κάπνισμα σε χώρους όπου συχνάζουν ανήλικοι (π.χ. παιδικές χαρές). Δυστυχώς και σε αυτό τον τομέα τα λόγια δεν μετατράπηκαν σε πράξεις. Στα Χανιά παρά το πρόγραμμα ανακαίνισης των παιδικών χαρών ελάχιστες έχουν σήμανση για απαγόρευση του καπνίσματος (βλ. ΧΝ 12/8/2020). Και φυσικά ούτε λόγος για ελέγχους …

Η κυβέρνηση εγκαινίασε επίσης την λειτουργία του αριθμού 1142 όπου μπορεί κάποιος να καταγγείλει τις παραβιάσεις του αντικαπνιστικού νόμου. Ωστόσο, σε πολλές διαδικτυακές ομάδες δημοσιεύονται διαμαρτυρίες πως παρά τις επανειλημμένες κλήσεις στο 1142, το κάπνισμα στους χώρους τους οποίους κατήγγειλαν συνεχίζεται και ότι δεν έγινε κανένας έλεγχος … Μάλιστα, παρόλο που το 1142 συνεχίζει να λειτουργεί, τον Ιούλιο ανακοινώθηκε η ματαίωση του σχετικού ανοικτού δημόσιου διαγωνισμού για την συνέχιση της λειτουργίας του ...

Διακοπή του καπνίσματος. Η «υποστήριξη στη διακοπή του καπνίσματος» ήταν ο τρίτος στόχος της εθνικής στρατηγικής. Μια απλή επίσκεψη στον σχετικό κατάλογο των ανά την Ελλάδα δημόσιων ιατρείων διακοπής καπνίσματος που δημοσιεύονται στις ιστοσελίδες του Υπουργείου Υγείας προκαλεί αισθήματα κατάθλιψης. Ορισμένα από αυτά είναι ανοικτά στην χειρότερη περίπτωση μια μέρα το μήνα και στην καλύτερη μία ή δύο μέρες την εβδομάδα και για λίγες μόνο ώρες. Άσε που για να κλείσεις ραντεβού από το στρες ίσως … καπνίσεις μερικά πακέτα παραπάνω …

Αν πράγματι θέλει κάποιος να κόψει το κάπνισμα θα πρέπει να απευθυνθεί σε ιδιωτικό ιατρείο διακοπής καπνίσματος. Θα διαπιστώσει βέβαια ότι μακροπρόθεσμα τον συμφέρει παρόλο που εκτός από τον γιατρό θα πρέπει να πληρώσει και τα σχετικά φάρμακα. Κι εδώ φαίνεται η υποκρισία του Υπουργείου αφού για τα φάρμακα αυτά δεν προβλέπεται κάποια επιστροφή χρημάτων από τα ασφαλιστικά ταμεία. Αυτά τα φάρμακα είχαν εξαιρεθεί από τον κατάλογο των αποζημιούμενων φαρμάκων στο πλαίσιο των μνημονίων …

Νέα καπνικά προϊόντα. Ο τελευταίος στόχος της εθνικής στρατηγικής αφορούσε «τον έλεγχο και τη ρύθμιση θεμάτων που αφορούν στα νέα προϊόντα καπνού». Αυτό φαίνεται να επιτεύχθηκε με το νόμο 4715 που ψηφίστηκε στις αρχές Αυγούστου. Με βάση το νόμο στη συσκευασία των νέων προϊόντων καπνού δεν προβλέπεται να αναγράφονται «αντενδείξεις χρήσης, προειδοποιήσεις για συγκεκριμένες ομάδες κινδύνου, τυχόν βλαβερές συνέπειες, και (κυρίως) ο κίνδυνος εθισμού και η τοξικότητα» κάτι που ισχύει για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα.

Επιπλέον, οι καπνοβιομηχανίες, μπορούν τώρα, σύμφωνα με το νόμο, να λάβουν άδεια από μια νέα «επταμελή Επιτροπή Αξιολόγησης του βαθμού βλαπτικότητας των νέων προϊόντων καπνού» προκειμένου να προχωρήσουν σε «επικοινωνία τεκμηριωμένων επιστημονικά ισχυρισμών, σύμφωνα με τους οποίους, η χρήση νέων προϊόντων καπνού, νικοτινούχων και μη ηλεκτρονικών τσιγάρων και λοιπών νικοτινούχων προϊόντων εμφανίζει σημαντικά μειωμένο κίνδυνο για την υγεία ή μείωση στις εκπομπές τοξικών ουσιών ή μειωμένη τοξικότητα σε σχέση με το συμβατικό τσιγάρο».

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ότι απλώς η καπνοβιομηχανία επαναλαμβάνει τη γνωστή τακτική της παραπλάνησης και της διασποράς αμφιβολιών για να προωθήσει τα προϊόντα της. Τακτική που εφαρμόζει από την δεκαετία του 1950 (βλ. ΧΝ 25/10/2016 και 28/04/2020) μέσω και της χρηματοδότησης επιστημονικών ερευνών, των οποίων η αξιοπιστία έχει κατ’ επανάληψη αμφισβητηθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Ήδη η καπνοβιομηχανία έχει αρχίσει να δραστηριοποιείται διεθνώς στην «επιστημονική» προώθηση των νέων – μειωμένου κινδύνου – προϊόντων καπνού.

Στις αρχές Ιουλίου , ταυτόχρονα με την ανακοίνωση της αποχώρησης των ΗΠΑ από τον ΠΟΥ, η αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε θερμαινόμενο καπνικό προϊόν (ΘΚΠ) ως «μειωμένου κινδύνου». Κάτι που καταγγέλθηκε από τον ΠΟΥ λίγες μέρες αργότερα με την επισήμανση ότι τα καπνικά προϊόντα μειωμένου κινδύνου δεν είναι «ακίνδυνα» αφού «ορισμένες τοξικές ουσίες υπάρχουν στα αερολύματα ΘΚΠ σε μεγαλύτερες ποσότητες από ό,τι στον καπνό συμβατικών τσιγάρων, ενώ υπάρχουν και επιπλέον τοξικές ουσίες η έκθεση στις οποίες έχει άγνωστες επιπτώσεις στην υγεία». Χωρίς να παραβλέπεται και ο κίνδυνος εξάρτησης από τη νικοτίνη …

Πολλοί από όσους παρακολουθούν τα τεκταινόμενα υποστηρίζουν ότι τελικά το εθνικό σχέδιο δράσης έγινε με κύριο στόχο να ευνοηθεί η καπνοβιομηχανία. Σε αυτό μάλιστα φαίνεται να συνηγορούν και η μέχρι σήμερα δημόσια υποστήριξη στις δράσεις της καπνοβιομηχανίας από τον πρώην Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Πρωθυπουργό και τους Υπουργούς Υγείας και Ανάπτυξης.

Οι οποίοι συμμετέχουν σε δημόσιες εκδηλώσεις με στόχο «ένα εκατομμύριο Έλληνες να εγκαταλείψουν το τσιγάρο» (υιοθετώντας βέβαια νέα προϊόντα πρόσληψης νικοτίνης που δημιουργούν ή διαιωνίζουν την εξάρτηση) και υποστήριξης της ρευστότητας περιπτερούχων. Ή αποδέχονται δημόσια δωρεές της καπνοβιομηχανίας (π.χ. αναπνευστήρες για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, πυροσβεστικά οχήματα) επαινώντας την για την κοινωνική της δράση (όταν παράλληλα η δράση αυτή προκαλεί χιλιάδες θανάτους και ασθένειες ετησίως).

Τέτοια σύμπραξη και υποστήριξη αποτελεί παράβαση της Σύμβασης-Πλαίσιο του ΠΟΥ για τον έλεγχο του καπνού, που έχει κυρωθεί με νόμο και στη χώρα μας και με βάση την οποία πρέπει να αποφεύγονται οι διαφημίσεις και οι χορηγίες από την καπνοβιομηχανία. Αν όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν σκάνδαλο πρώτου μεγέθους η λέξη έχει χάσει κάθε έννοια …