(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 11 Αυγούστου 2015 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-210)
Καλοκαίρι. Ζέστη. Τα τζιτζίκια οργιάζουν. Αλλά στο σπίτι εμφανίστηκαν και μυρμήγκια. Όλα μαζί ξυπνούν αναμνήσεις. Βάζουν σε σκέψεις. Γίνονται και συνδυασμοί με την επικαιρότητα. Θυμίζουν μύθους αλλά και τις επιστημονικές αλήθειες που τους καταρρίπτουν.
Γνωστός ο μύθος του Αισώπου για τα εργατικά μυρμήγκια που όλο το καλοκαίρι μαζεύουν τροφές ενώ ο ανέμελος τζίτζικας τραγουδά και χαίρεται. Όμως, όταν έλθει ο χειμώνας τα μυρμήγκια έχουν γεμάτες τις αποθήκες με τρόφιμα. Κι όταν ο καημένος ο τζίτζικας, τους ζητάει λίγη τροφή τις δύσκολες μέρες του χειμώνα, τα μυρμήγκια τον ειρωνεύονται λέγοντας πως «αν τραγούδαγες όλο το καλοκαίρι, τώρα χόρευε …».
Ας ξαναδιαβάσουμε προσεκτικά το ηθικό δίδαγμα του αισώπειου μύθου: «οὐ δεῖ τινα ἀμελεῖν ἢ ὀκνεῖν ἐπί τινος πράγματος, ἀλλὰ τὰ δέοντα ποιεῖν, μή πως ὀκνήσας κινδύνῳ περιπέσῃ». Ή με άλλα λόγια, «γενικά δεν θα πρέπει να αμελούμε ούτε να τεμπελιάζουμε αλλά να κάνουμε ό,τι πρέπει ώστε να μην περιπέσουμε σε κινδύνους εξ αιτίας της τεμπελιάς μας». Η εικόνα που έχουμε όμως στο λαϊκό μας υποσυνείδητο για τον συγκεκριμένο μύθο δεν σχετίζεται απόλυτα με το σημαντικό αυτό δίδαγμα.
Θεωρούμε πως τα τζιτζίκια το μόνο που ξέρουν είναι να τραγουδούν όλο το καλοκαίρι, ενώ τα μυρμήγκια εργάζονται υπομονετικά και αθόρυβα αποθηκεύοντας τρόφιμα για τις δύσκολες μέρες. Από τη μια η (μεσογειακή) ανεμελιά κι από την άλλη η συστηματικά οργανωμένη (βορειοευρωπαϊκή) ομαδική εργασία. Κι όμως, η προσεκτική μελέτη της ζωής των δύο αυτών εντόμων μας αποκαλύπτει μιαν εντελώς άλλη εικόνα!
Όπως ανέφερα και παλαιότερα σε μια ανάρτηση που φιλοξένησε ο Νίκος Δήμου στο ιστολόγιό του (http://goo.gl/MyM8ax), σύμφωνα με τους ειδικούς, ο τζίτζικας προέρχεται από τη μεταμόρφωση μιας προνύμφης ηλικίας ενός ως έξη ετών. Η ένταση του τραγουδιού του μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 160 db, όσο περίπου είναι ο θόρυβος δίπλα σε ένα κινητήρα αεροπλάνου σε λειτουργία! Κάθε είδος τζιτζικιού διαθέτει τρεις τουλάχιστον μελωδίες, αλλά η κυριότερη είναι το ερωτικό κάλεσμα του αρσενικού προς το θηλυκό. Ενός αρσενικού, που είναι στην πραγματικότητα κουφό και διαθέτει ένα σύστημα «τύμπανων» (τα οποία πάλλονται 300 ως 900 φορές το λεπτό) καθώς και ευρείς θαλάμους (αντηχεία). Το σύστημα επηρεάζεται από την υγρασία του αέρα – εξ ου και οι παράξενες διακοπές το πρωί και το βράδυ.
Αντίθετα το θηλυκό δεν διαθέτει τέτοιο σύστημα παραγωγής ήχων κι έτσι παραμένει σιωπηλό. Αφουγκράζεται όμως, σμίγει με το αρσενικό που τραγουδά καλύτερα και τελικά εναποθέτει τα αυγά της σε κάποιο ξερό κλαδί το οποίο τρυπά ειδικά για την περίσταση. Τον Οκτώβριο θα βγουν οι νύμφες και θ’ αρχίσουν να σκάβουν το έδαφος για να βρουν ρίζες να ρουφήξουν. Μέχρι να βγουν στην επιφάνεια ύστερα από μερικά χρόνια και να μεταμορφωθούν σε τζίτζικες και να ξαναρχίσουν τον κύκλο.
Ο τζίτζικας τρέφεται βυθίζοντας μια κεραία στο κλαδί πάνω στο οποίο κάθεται και από εκεί απομυζά το χυμό. Γύρω του συγκεντρώνονται διάφορα έντομα κυρίως πεινασμένα μυρμήγκια (για φαντάσου!), που προσπαθούν να υποκλέψουν καμιά γουλιά χυμό. Όταν αυτό γίνει πολύ ενοχλητικό, ο τζίτζικάς μας, αλλάζει θέση πετώντας, αφού κατουρήσει στην κυριολεξία τους ενοχλητικούς!
Η ιεραρχικά οργανωμένη κοινωνία των μυρμηγκιών είναι καλύτερα γνωστή. Όλοι γνωρίζουν για τις δαιδαλώδεις, οργανωμένες φωλιές με την γόνιμη βασίλισσα, τις στείρες εργάτριες και πολεμίστριες και τους αρσενικούς κηφήνες. Η εξειδίκευση της εργασίας, η εκμετάλλευση μελιτοφόρων ειδών, οι πόλεμοι με τις γειτονικές φωλιές είναι θέματα που συγκινούν τους θεωρητικούς όλων των «αριστοκρατικών» καθεστώτων. Χιλιάδες εξειδικευμένα και εκλαϊκευμένα βιβλία και ιστοσελίδες είναι αφιερωμένα στην Μυρμηγκολογία. Δεν θα επεκταθώ λοιπόν – παρά μόνο προτείνοντας την ανάγνωση των υπέροχων βιβλίων του Bernard Werber του οποίου «H επανάσταση των μυρμηγκιών» κυκλοφορεί και στα ελληνικά.
Μονάχος του λοιπόν ο τζίτζικας. Σκάβει για χρόνια τη γη για να τραφεί χωρίς την κοινωνική προστασία μιας οργανωμένης φωλιάς να τον υποστηρίζει. Κι όταν βγει στη σύνταξη, ή αν θέλετε, όταν πάει διακοπές, ύστερα από χρόνια σκληρής δουλειάς στα έγκατα της γης, αρχίζει να τραγουδά με όλη του τη δύναμη για τέσσερις-πέντε εβδομάδες. Μέχρι που να ζευγαρώσει – αλήθεια πόση ώρα κρατά η ηδονή του; – και μετά να πέσει στο έδαφος όπου πεθαίνει εξαντλημένος.
Και ενώ τραγουδά, υποφέρει κι από την εκμετάλλευση των άλλων χωρίς πάλι να έχει οργανωμένο στρατό ούτε και θανατηφόρο κεντρί για να προστατευθεί. Απλώς θ’ αλλάξει θέση κατουρώντας τους ενοχλητικούς εκμεταλλευτές του. Και θα συνεχίσει να τραγουδά, καλώντας την όμορφη τζιτζικίνα και σημαδεύοντας ηχητικά τα καλοκαίρια μας, αυτός ο μοναχικός, αναρχικός και επίμονος τροβαδούρος του καλοκαιριού, αυτός ο παρεξηγημένος ήρωας.
Δυο λοιπόν οι όψεις του μύθου. Η επίσημη και πλέον διαδεδομένη, αφορά το εργατικό μυρμήγκι και το ανέμελο τζιτζίκι. Ο Γάλλος Lafontaine που οικειοποιήθηκε τους μύθους του Αισώπου, παρέλειψε το αισώπειο ηθικό δίδαγμα. Την εποχή της πεφωτισμένης δεσποτείας του Λουδοβίκου ΙΔ’ η πρόληψη ήταν θέμα του κράτους. Και όλοι έπρεπε να εντάσσονται στα σχέδια του βασιλιά. Τα μυρμήγκια έπρεπε να δουλεύουν για τη φωλιά, για την ιθύνουσα τάξη, για τον ηγεμόνα …
Η επιστημονική παρατήρηση μας αποκάλυψε όμως ότι ο τζίτζικας δεν τεμπελιάζει. Αντίθετα! Δουλεύει μόνος επί χρόνια και μάλιστα σκληρά. Φέρνοντας τον στα μέτρα μας θα τον χαρακτηρίζαμε μάλλον έναν φιλελεύθερο ελεύθερο επαγγελματία. Κάνει τη δουλειά του και στο τέλος φροντίζει για τη διαιώνιση του είδους, γεμίζοντας ηχητικά τα καλοκαίρια μας.
Όλοι όμως έχουμε ξεχάσει το αρχικό δίδαγμα του αισώπειου μύθου. ΠΡΟΛΗΨΗ! Πριν κινδυνεύσουμε, από ένδεια, ατύχημα, καταστροφή καλόν είναι να λάβουμε τα μέτρα μας. Με εργασία. Με εκπαίδευση. Με οργάνωση. Με σχεδιασμό. Πέρα από μύθους και προπαγάνδες! Σε ατομικό αλλά και σε ομαδικό επίπεδο. Ως πολίτες και ως πολιτεία.
Καλές βουτιές!
