Πως εντοπίζονται οι εξαρτήσεις

Ποιά σημάδια θα πρέπει να «χτυπήσουν καμπανάκια» για κάθε είδους εξάρτηση και σε όλες τις ηλικίες
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 3 Απριλίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-325)

Γράψαμε την περασμένη εβδομάδα για τις εξαρτήσεις από ναρκωτικές ουσίες, μερικές από τις οποίες όπως το αλκοόλ και τα τσιγάρα κυκλοφορούν νόμιμα. Όμως, πολυάριθμοι ψυχολόγοι και επαγγελματίες της υγείας θεωρούν ότι υπάρχουν και εξαρτήσεις που δεν συνδέονται με την χρήση ουσιών. Πρόκειται για ψυχολογικές εξαρτήσεις όπως για παράδειγμα από το τζόγο, το σεξ, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και το διαδίκτυο, την εργασία (εργασιομανία), από αιρέσεις και γκουρού, από το υπερβολικό φαγητό ή τέλος από την υπερβολική άσκηση.

Θα πρέπει να ξεχωρίσουμε εδώ δύο έννοιες. Μια συνήθεια ελέγχεται και μπορούμε ανά πάσα στιγμή να την διακόψουμε χωρίς ψυχολογικές ή σωματικές επιπτώσεις. Αντίθετα, ο εθισμός δεν ελέγχεται γιατί όπως είπαμε και την προηγούμενη εβδομάδα πρόκειται για νόσο του εγκεφάλου στη δομή και τη λειτουργία του οποίου έχουν επέλθει μεταβολές. Έτσι η απεξάρτηση από τον εθισμό απαιτεί οπωσδήποτε εξωτερική βοήθεια – μόνο η θέληση δεν αρκεί αν και αποτελεί το σημαντικότατο πρώτο βήμα.

Όπως και με τις ναρκωτικές ουσίες, ορισμένες συνήθειες που προκαλούν αισθήματα ευφορίας και ανακούφισης, ή που επιβάλλονται από τον στενό κοινωνικό περίγυρο μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε εθισμό και σε εξάρτηση. Τέτοιες είναι η συμμετοχή σε τυχερά παιχνίδια (τζόγος) αλλά και η υπέρμετρη ενασχόληση με τους υπολογιστές, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και με το διαδίκτυο γενικότερα – ιδίως όταν αυτό συνδυάζεται με τη συμμετοχή σε διαδικτυακά, τυχερά ή άλλα, παιχνίδια, σε ατέρμονες συζητήσεις για θέματα άνευ ουσίας ή και σε παρακολούθηση πορνογραφικού ή άλλου παράνομου υλικού.

Όλα τα παραπάνω μπορεί να αποδειχτούν καταστρεπτικά για την σωματική και ψυχική υγεία όχι μόνο των ενήλικων αλλά – ιδίως – των παιδιών και των εφήβων. Υποστήριξη για την απεξάρτηση από τέτοιους εθισμούς παρέχει το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) το οποίο λειτουργεί και ειδική τηλεφωνική γραμμή βοήθειας για τον τζόγο (το 1114). Το ΚΕΘΕΑ αλλά και άλλοι φορείς παρέχουν υποστήριξη και για την απεξάρτηση από την υπερβολική χρήση του διαδικτύου.

Η διάγνωση ότι ένα αγαπημένο μας πρόσωπο έχει αναπτύξει κάποιον εθισμό δεν είναι πάντα εύκολη. Κι αυτό επειδή τα εξαρτημένα άτομα δεν παραδέχονται ότι έχουν πρόβλημα και τείνουν να καλύπτουν τα ίχνη τους. Υπάρχουν ωστόσο μερικά σημάδια που πρέπει να «χτυπήσουν καμπανάκια».

Μια αλλαγή στη διάθεση, στη στάση και στην προθυμία. Νέοι φίλοι και νέα στέκια. Κακές σχολικές ή εργασιακές επιδόσεις και απουσίες. Μυστικοπαθής συμπεριφορά και ψέματα. Απότομη μείωση ή αύξηση του βάρους. Απότομη ή ανεξήγητη αύξηση των δαπανών. Εγκατάλειψη αγαπημένων ενασχολήσεων και χόμπι. Αδικαιολόγητες αλλαγές στο ημερήσιο πρόγραμμα ή στις ώρες ύπνου. Κόκκινα μάτια ή διεσταλμένες κόρες. Κακοσμία του σώματος και τρεμούλα στα χέρια.

Εκρήξεις θυμού και αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά. Μυστικά τηλεφωνήματα, απόκρυψη της οθόνης του υπολογιστή ή δημιουργία νέων διαδικτυακών ή τραπεζικών λογαριασμών. Ανεξόφλητοι λογαριασμοί, δάνεια ή και κλοπές χρημάτων. Τέλος κάποια ανεξήγητη μελαγχολία ή κατάθλιψη. Αυτά σε συνδυασμό με σωματικά συμπτώματα όπως μυαλγία, εμετός, εφίδρωση, τρέμουλο, πυρετός, αϋπνία ή και διάρροια ίσως δείχνουν προσπάθεια απεξάρτησης

Πριν την ανάληψη δράσης πάντως θα πρέπει να προηγηθεί επαλήθευση ότι υπάρχει πράγματι πρόβλημα. Με έλεγχο και επαλήθευση λογαριασμών, τηλεφωνικών κλήσεων και απουσιών. Χρήσιμη είναι η τήρηση ημερολογίου όπου καταγράφονται απουσίες και καθυστερήσεις αλλά και το διαδικτυακό ιστορικό σε οικογενειακούς υπολογιστές – κάτι που είναι βέβαια δυσκολότερο, γιατί οι εξαρτημένοι συνήθως φροντίζουν να καλύψουν τα ίχνη τους.

Όταν συγκεντρωθούν αρκετά στοιχεία είναι ώρα να αντιμετωπίσετε το αγαπημένο πρόσωπο με ψυχραιμία και χωρίς θυμό. Είναι σίγουρο ότι θα υπάρξουν από τη μεριά του άρνηση, ψέματα ακόμη και δόλος. Γι’ αυτό θα πρέπει προηγουμένως να σκεφτείτε καλά τι θέλετε να πείτε και πως αισθάνεστε. Υπάρχει επίσης περίπτωση να διαπιστώσετε ότι έχει τάσεις αυτοκτονίας. Σε αυτή την περίπτωση μην τον αφήσετε μόνο του και ζητήσετε άμεσα βοήθεια τηλεφωνώντας στο 1018 ή στο ΕΚΑΒ – ιδίως αν πρόκειται για συμπτώματα στερητικού συνδρόμου.

Σε κάθε περίπτωση πάντως θα πρέπει να ζητηθεί η βοήθεια γιατρού ή ψυχολόγου. Μόνον έτσι είναι δυνατόν το εξαρτημένο άτομο να έλθει αντιμέτωπο με το πρόβλημα της εξάρτησής του και να ξεκινήσει το ταχύτερο δυνατόν η, συχνά μακρόχρονη και επίπονη, διαδικασία της απεξάρτησης. Η οποία προϋποθέτει πάνω απ’ όλα την στερεά επιθυμία του ίδιου του εξαρτημένου ατόμου να απαλλαγεί από το πρόβλημα του.

Τη επόμενη εβδομάδα, στο τρίτο και τελευταίο άρθρο αυτής της σειράς θα μιλήσουμε για τα μέτρα πρόληψης που πρέπει να ληφθούν από την παιδική ηλικία προκειμένου να περιοριστούν οι εξαρτήσεις σε εφήβους και ενήλικες.