(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 30 Δεκεμβρίου 2014 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-182)
Τη στιγμή που γράφω αυτές τις γραμμές βρίσκεται σε εξέλιξη η επιχείρηση διάσωσης των επιβατών του Norman Atlantic στα παγωμένα νερά της Νότιας Αδριατικής. Ελπίζω ότι όταν θα τις διαβάζετε, όλοι οι επιβάτες θα έχουν διασωθεί. Και δεν θα έχουμε θρηνήσει παρά μόνο έναν νεκρό.
Στις αρχές του 2012, με αφορμή το ναυάγιο του κρουαζιερόπλοιου Costa Concordia στην Ιταλία είχα δημοσιεύσει στη στήλη αυτή ένα άρθρο με τίτλο «Κρουαζιερόπλοια και ασφάλεια». Αναφερόμουν στις αναμνήσεις μου από μιαν άσκηση διάσωσης στη θάλασσα και ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης ναυτικών καταστροφών που είχε χρηματοδοτήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πριν από 14 χρόνια. Νομίζω ότι η επικαιρότητα δικαιολογεί την αναδημοσίευση μιας επικαιροποιημένης έκδοσης του εν λόγω άρθρου, μιας και προσωπικά δεν έχω το ψυχικό σθένος να αναπτύξω άλλο θέμα όταν σκέπτομαι τις ζωές που κινδυνεύουν.
Η άσκηση, είχε διεξαχθεί στη νότια Γαλλία και αφορούσε τη συνεργασία των υπηρεσιών διάσωσης στη θάλασσα (Ακτοφυλακή, Πολεμικό Ναυτικό) με τις υπηρεσίες υποδοχής στην ξηρά (πυροσβέστες, ασθενοφόρα και νοσοκομεία, εθελοντικές οργανώσεις, νομαρχίες). Είχαν κινητοποιηθεί 800 περίπου άτομα και το σενάριο προέβλεπε την εμπλοκή όσο το δυνατόν περισσότερων υπηρεσιών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδότησε τα έξοδα συμμετοχής παρατηρητών από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μάλιστα, οι γαλλικές αρχές όχι μόνο δέχτηκαν την παρουσία τους αλλά και στο τέλος της άσκησης τους έδωσαν την ευκαιρία να διατυπώσουν τις παρατηρήσεις τους και τις κριτικές τους. Οι οποίες ελήφθησαν σοβαρά υπόψη κατά την διατύπωση των συμπερασμάτων με στόχο την προσαρμογή των σχεδίων αντιμετώπισης παρόμοιων καταστροφών στο μέλλον. Προσωπικά, θυμάμαι πάντα την τραγική στιγμή κατά τη διάρκεια της όταν πληροφορηθήκαμε το ναυάγιο του Εξπρές Σάμινα στην Πάρο. Ήταν 26 Σεπτεμβρίου του 2000!
Την ίδια χρονιά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε επίσης συγχρηματοδοτήσει σειρά δραστηριοτήτων για την ενίσχυση της συνεργασίας των κρατών μελών και της εκπαίδευσης των υπηρεσιών αντιμετώπισης ναυτικών καταστροφών. Τις εργασίες συντόνισε η Βρετανία και το κυριότερο προϊόν ήταν ένα εκπαιδευτικό βίντεο και μια σειρά συστάσεων. Να υπενθυμίσουμε εδώ ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει αποκλειστική ή συντρέχουσα αρμοδιότητα στον τομέα της πολιτικής προστασίας που υπάγεται στην αποκλειστική ευθύνη των κρατών μελών. Αυτό σημαίνει ότι η Ένωση μπορεί μόνο να υποστηρίζει, να συντονίζει ή να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών. Γι’ αυτό και οι όποιες συστάσεις δεν εφαρμόζονται υποχρεωτικά σε εθνικό επίπεδο, εκτός και αν κάτι τέτοιο συμφωνηθεί ομόφωνα από όλα τα κράτη μέλη.
Σε περίπτωση ατυχήματος, ιδίως σε πλοία που μεταφέρουν πολλούς επιβάτες πρωταρχική σημασία έχει η διάσωση και περίθαλψη των ναυαγών. Στη γαλλική άσκηση που προανέφερα οι υπηρεσίες έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα ανακάλυψαν την έκταση των επιχειρήσεων που αναλαμβάνουν οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης στην ξηρά και αντίστροφα. Χωρίς να θίξουν καν το ζήτημα της συνεργασίας στρατιωτικών και πολιτικών αρχών, έθεσαν ξεκάθαρα το ζήτημα του ποιος είναι αρμόδιος για κάθε ενέργεια. Η συμμετοχή αρχών από πολλές περιφερειακές διοικήσεις δυσκόλεψε ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Να σημειωθεί ότι, όπως και σε άλλες ασκήσεις, τέθηκε το αιώνιο πρόβλημα της επικοινωνίας μεταξύ των φορέων και των υπηρεσιών αλλά και το ζήτημα της ενημέρωσης των πολιτικών αρχών σε ανώτατο επίπεδο. Όπως σε πολλές πραγματικές καταστροφές, τα υπουργεία ενημερώνονται συχνά ελλιπώς και με μεγάλη καθυστέρηση.
Ακόμη και σε ζητήματα που σε άλλες περιπτώσεις είναι σχετικά απλά, ιδίως για υπηρεσίες που έχουν σαφή σχέδια αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών και καταστροφών, το ναυτικό ατύχημα σε πλοίο που μεταφέρει επιβάτες προσθέτει πολύπλοκες διαστάσεις. Η ταυτοποίηση των διασωθέντων και η αναγνώριση των θυμάτων που προέρχονται από πολλές χώρες διευκολύνεται με την τήρηση ηλεκτρονικών αρχείων για τους επιβάτες αλλά δεν παύει να αποτελεί πρόβλημα τουλάχιστον λόγω της πολυγλωσσίας. Η πολυγλωσσία αποτελεί επίσης πρόβλημα για την παροχή της αναγκαίας ψυχολογικής στήριξης των θυμάτων αλλά και των οικογενειών τους. Η ύπαρξη σε λογική απόσταση από το χώρο αποβίβασης νοσοκομειακών υποδομών αλλά και χώρων φιλοξενίας, έτοιμων να δεχτούν και να περιθάλψουν χιλιάδες άτομα δεν είναι πάντα προφανής. Απαιτεί εκ των προτέρων σχεδιασμό και εκπαίδευση.
Κατά τη διάρκεια της άσκησης οι υπηρεσίες ανακάλυψαν ότι υπό πραγματικές συνθήκες τα προβλήματα που εμφανίζονται είναι πολύ διαφορετικά από εκείνα που είχαν διαπιστωθεί σε προηγούμενες ασκήσεις επί χάρτου. Οι συμμετέχοντες διαπίστωσαν επίσης ότι η ασφάλεια των κρουαζιερόπλοιων που διαπλέουν τη Μεσόγειο θα έπρεπε (μιλάμε για δεκατέσσερα χρόνια πριν) να αποτελέσει κύριο ζήτημα προβληματισμού για τις αρχές αλλά και για τις εμπλεκόμενες επιχειρήσεις, δεδομένου ότι ο συγκεκριμένος τομέας αποτελεί σημαντικό κλάδο της οικονομίας για πολλές περιοχές.
Γενικά, η ασφάλεια των πλοίων διέπεται από τη Διεθνή Σύμβαση για την ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα (SOLAS). Ορισμένα θέματα καλύπτονται και από τη Διεθνή Σύμβαση για πρότυπα εκπαίδευσης, έκδοσης πιστοποιητικών και τήρησης φυλακών των ναυτικών (STCW) αλλά και από την Διεθνή Σύμβαση για τη ναυτική έρευνα και διάσωση (SAR). Οι συμβάσεις αυτές στο πλαίσιο του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO) συμπληρώνονται και από νομοθετικές πράξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφάλεια των επιβατών και των πλοίων, ιδίως την ενωσιακή νομοθεσία σχετικά με τον έλεγχο των πλοίων από το κράτος λιμένα που ενσωματώνει πολλές διατάξεις του σχετικού Μνημονίου συνεννόησης των Παρισίων.
Στον ιστότοπο του εν λόγω Μνημονίου (www.parismou.org) περιλαμβάνονται οι επιθεωρήσεις των πλοίων από τις αρχές των χωρών που συμμετέχουν στο Μνημόνιο. Εκεί βλέπουμε ότι το Norman Atlantic (αριθμός ΙΜΟ 5293699) είχε επιθεωρηθεί στις 19/12/2014 στην Πάτρα όπου είχαν διαπιστωθεί: δυσλειτουργία των θυρών πυρασφαλείας, μη εγκεκριμένο πιστοποιητικό σχεδίου έρευνας και διάσωσης, ελλείψεις φωτισμού, μπαταριών και διακοπτών έκτακτης ανάγκης, ελλείψεις συμμόρφωσης των υδατοστεγών θυρών, προβληματικός εξοπλισμός σωστικών μέσων. Ωστόσο, με βάση τις εν λόγω διαπιστώσεις δεν επιβλήθηκε απαγόρευση απόπλου.
Κλείνοντας ας θυμηθούμε κατ' αρχάς τα λόγια του Πλάτωνα στην Πολιτεία (Ε΄ 467 D) «και παρά δόξαν πολλά πολλοίς δη εγένετο», δηλαδή, ότι «σε πολλούς συμβαίνουν και πολλά ανεπάντεχα» αλλά και τα λόγια του Ιπποκράτη «κάλλιον του θεραπεύειν το προλαµβάνειν». Ευχόμενοι να γυρίσουν με το καλό όλοι οι επιβάτες στα σπίτια τους!
Υ.Γ. Δυστυχώς, με βάση την πρόσφατη ειδησεογραφία επαληθεύτηκαν οι χειρότερες δυνατές προβλέψεις: έλλειψη συντονισμού ελληνικών και ιταλικών αρχών, προφανής έλλειψη σχεδίου έρευνας και διάσωσης, παραβίαση βασικών κανόνων ασφαλείας, ανεπαρκής έλεγχος στον χώρο των οχημάτων και πολλά άλλα.
