Πολιτική προστασία και εθελοντισμός

Οι εθελοντές μπορούν να συμβάλουν στην προστασία των πολιτών βοηθώντας τους να προστατευθούν καλύτερα παρά τις ελλείψεις σε όλα τα επίπεδα …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 25 Σεπτεμβρίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-345)

Παρακολούθησα με ενδιαφέρον τις ομιλίες στην ημερίδα «Πολιτική Προστασία, Εθελοντισμός, Μέτρα Αυτοπροστασίας» που οργάνωσε η Επίλεκτη Ομάδα Ειδικών Αποστολών Δήμου Χανίων το Σάββατο 22 Σεπτεμβρίου στο Δημαρχείο Χανίων. Μίλησαν η Μαρία Δασκαλάκη, από το γραφείο Πολιτικής Προστασίας του Δήμου Χανίων. Ο Γιάννης Βερυκοκίδης, προϊστάμενος του τμήματος Πολιτικής Προστασίας της Π.E. Χανίων.

Και ο παλαιός φίλος Κώστας Κοκολάκης, πρώην διευθυντής Πολιτικής Προστασίας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας- Θράκης. Μερικά συμπεράσματα που εξηγούν, εν μέρει, και πολλές από τις καταστροφές που ταλανίζουν τον τόπο μας.

Ατελής και πολύπλοκη νομοθεσία. Η ισχύουσα ελληνική νομοθεσία για την πολιτική προστασία έχει μερικά πολύ καλά χαρακτηριστικά, δυστυχώς όμως και πολλά κενά και αλληλοσυγκρουόμενες διατάξεις. Υπάρχει συχνά αλληλοεπικάλυψη των αρμοδιοτήτων των δήμων, της εκλεγμένης περιφέρειας, της αποκεντρωμένης περιφερειακής διοίκησης και των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης.

Το αποτέλεσμα είναι πως αν δεν έχουν προηγηθεί πολυάριθμες ασκήσεις και συνεργασίες σε συνθήκες καθημερινότητας να παρουσιάζονται σοβαρά προβλήματα σε περιόδους κρίσεων. Μερικές υπηρεσίες και αρμοδιότητες που προβλέπει η νομοθεσία (π.χ. υπηρεσίες πολιτικής προστασίας των υπουργείων) δεν έχουν καν συσταθεί.

Μάλιστα, πολλές από τις διαδικασίες στηρίζονται σε παλαιά νομοθετήματα περί Πολιτικής Σχεδίασης Εκτάκτου Ανάγκης (ΠΣΕΑ) που αφορούν την προστασία σε περίπτωση πολέμου. Για να μην μιλήσουμε για την έλλειψη ανθρώπινων και υλικών πόρων με αποτέλεσμα πολλές από τις πετυχημένες επεμβάσεις να οφείλονται κυριολεκτικά στον «πατριωτισμό» στελεχών και εθελοντών.

Άγνοια από τους προϊσταμένους. Οι περισσότεροι πολιτικοί προϊστάμενοι των υπηρεσιών πολιτικής προστασίας αγνοούν το πολύπλοκο σύστημα της προστασίας των πολιτών από ατυχήματα και καταστροφές. Επιπλέον, δεν υπάρχει και καμία σχετική εκπαίδευση για όσους θα ήθελαν να μάθουν κάτι παραπάνω … Μερικές φορές και οι επικεφαλείς των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης ενώ γνωρίζουν πολύ καλά το δικό τους αντικείμενο, αγνοούν το αντικείμενο των συναδέλφων τους. Το αποτέλεσμα είναι κακή συνεννόηση, εγωισμοί, συγκρούσεις.

Η άγνοια από τους πολιτικούς προϊσταμένους οδηγεί συχνά σε υποβάθμιση των υπηρεσιών πολιτικής προστασίας. Οι οποίες υποστελεχώνονται ή αποτελούν τόπο μετάθεσης υπαλλήλων που εκφράζουν (ή εικάζεται ότι θα εκφράσουν) αντίθετες πολιτικές απόψεις … Κάτι που είναι γνωστό και ως «ψυγείο» ή και «κατάψυξη» …

Λόγω της άγνοιας ή της ελλιπούς γνώσης σε περίπτωση καταστροφής η διαχείριση είναι συχνά ανεπαρκής. Το αποδεικνύει η τραγική κατάληξη που είχαν οι πρόσφατες αλλά και παλαιότερες καταστροφές. Όπως έχουμε γράψει, η πολιτική προστασία είναι ο κατ’ εξοχήν τομέας που αποδεικνύει στην πράξη τις διοικητικές ικανότητες των υπεύθυνων. Ή την έλλειψη τους …

Έλλειψη επικοινωνίας. Η Ελλάδα εξακολουθεί να μην διαθέτει ένα ενοποιημένο σύστημα διοίκησης, ελέγχου, επικοινωνιών, συντονισμού και πληροφόρησης (C⁴I) όπως οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Το έργο της αναβάθμισης του συστήματος επικοινωνίας των πολιτών με τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης μέσω του ενιαίου αριθμού 112 βρίσκεται σε εξέλιξη από το 2011.

Παράλληλα, δεν υπάρχει ενοποιημένο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης των πολιτών για επικείμενες ή εξελισσόμενες καταστροφές. Ακούσαμε στην εκδήλωση αλλά διαβάζουμε και στον τύπο ότι ακόμη και οι επικοινωνίες μεταξύ των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης σε τοπικό επίπεδο είναι προβληματικές.

Ωστόσο, η σπουδαιότερη έλλειψη αφορά την ενημέρωση και την εκπαίδευση των πολιτών για τις ενέργειες που πρέπει να κάνουν για να αυτοπροστατευθούν. Γίνονται βέβαια αξιέπαινες προσπάθειες στα σχολεία, ιδίως για την προστασία από σεισμούς. Όμως δυστυχώς δεν αρκούν …

Ο σημαντικός ρόλος των εθελοντών. Δεν μπορούμε να τα περιμένουμε όλα από το κράτος. Γι αυτό και χρειαζόμαστε εκπαιδευμένους νέους και νέες στην αντιμετώπιση των ατυχημάτων και των καταστροφών. Χάρηκα που διάβασα στην παρουσίαση της Επίλεκτης Ομάδας Ειδικών Αποστολών του Δήμου Χανίων (βλ. ΧΝ 17/9/2018) τη δήλωση του εθελοντή Γιώργου Τωμαδάκη. «Το ενδιαφέρον είναι ότι συνέχεια μαθαίνουμε, συνέχεια γνωρίζουμε περισσότερα πράγματα».

Γιατί η προστασία από ατυχήματα και καταστροφές είναι εξαιρετικά πολύπλοκη υπόθεση. Η πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει τις κοινωνίες μας τις κάνει ευάλωτες. Έτσι, σήμερα δεν μιλούμε πια για προστασία αλλά για «ανθεκτικότητα» (resilience). Πως δηλαδή μια κοινωνία θα αντιμετωπίσει με επιτυχία τις διάφορες απειλές και θα βγει αλώβητη.

Από τις καθημερινές απειλές κατά της υγείας και της ζωής - κάπνισμα, κακή διατροφή, έλλειψη άσκησης, κατανάλωση οινοπνευματωδών, κακή οδηγική συμπεριφορά, κακή καθημερινή υγιεινή. Μέχρι τις μεγάλες φυσικές καταστροφές που απειλούν τη ζωή και τις περιουσίες μας - σεισμοί και κατολισθήσεις, πλημμύρες και έντονα καιρικά φαινόμενα, δασικές και αστικές πυρκαγιές, επιδημίες. Ή και τις ανθρωπογενείς απειλές όπως η κλιματική αλλαγή, τα δυστυχήματα σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις, οι βλάβες σε δίκτυα κοινής ωφέλειας ακόμη και οι απάτες.

Η ανθεκτικότητά μας θα κριθεί από τη γνώση και τις δεξιότητες προστασίας. Και εκεί οι εθελοντές έχουν να προσφέρουν πολλά!