29 Δεκεμβρίου 2020
Μερικά διδάγματα του 2020
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 29 Δεκεμβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-449)
Θεωρώ το 2020 μια χρονιά γεμάτη διδάγματα. Επίπονα διδάγματα, τα οποία δυστυχώς κόστισαν πολλές ανθρώπινες ζωές (περίπου 1,8 εκατομμύρια παγκοσμίως και πάνω από 4,5 χιλιάδες στην Ελλάδα). Θα τα αξιοποιήσουμε άραγε στο μέλλον ή θα επιστρέψουμε στις παλιές μας συνήθειες του ωχαδερφισμού και της απαξίωσης;
Πολιτική προστασία και εμπειρογνώμονες. Κατά τη γνώμη μου, η αντιμετώπιση της καταστροφικής επέλασης της πανδημίας έδειξε τη μεγάλη σημασία που έχουν δύο στοιχεία. Η λήψη των πολιτικών αποφάσεων με βάση τις εισηγήσεις των ειδικών. Κι ο κεντρικός ρόλος της Πολιτικής Προστασίας για τον συντονισμό και την εποπτεία της αντίδρασης της Πολιτείας.
Η εμπλοκή του ίδιου του Πρωθυπουργού στην καθημερινή λήψη των αποφάσεων έδειξε και κάτι ακόμη. Ότι η Πολιτική Προστασία αποτελεί θεμελιώδη και επιτελική λειτουργία της Πολιτείας. Η οποία θα πρέπει να υπάγεται απευθείας στον Πρωθυπουργό και στην οποία θα πρέπει να ανατεθεί και ο σχεδιασμός την πρόληψης και της αντιμετώπισης και άλλων μεγάλων «πληγών» της χώρας όπως τα τροχαία, οι πλημμύρες, οι δασικές πυρκαγιές αλλά και θανατηφόρων επιδημιών όπως το κάπνισμα.
Ανθρώπινη αδυναμία και η δύναμη της επιστήμης. Ο νέος κορωνοϊός μας έδειξε ότι αν και παντοδύναμοι «άρχοντες του κόσμου» αρκεί ένα διαβολάκι με μέγεθος μόλις 50 νανόμετρα (50 εκατομμυριοστά του χιλιοστού) για να μας υπενθυμίσει ότι είμαστε ευάλωτες σακούλες κρέας με λίγους νευρώνες που βαυκαλιζόμαστε μέσα στις αυταπάτες μας. Μάλιστα, μέσα σε λίγες εβδομάδες πέτυχε να μειώσει τη ρύπανση λόγω περιορισμού των μετακινήσεων, να αποσταθεροποιήσει την παγκόσμια οικονομία και να μας κλείσει στα σπίτια μας.
Ευτυχώς, η ανθρωπότητα κινητοποιήθηκε άμεσα για να αντιμετωπίσει αυτήν την πρωτόγνωρη απειλή. Η επιστημονική κοινότητα αξιοποίησε τα καταπληκτικά σύγχρονα εργαλεία ανάλυσης και ανασύνθεσης του γονιδιώματος που διαθέτει. Κυβερνήσεις και υπερεθνικοί οργανισμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, διέθεσαν κονδύλια αρκετών δισεκατομμυρίων σε μια προσπάθεια που θύμιζε τα προγράμματα Μανχάταν (κατασκευή ατομικής βόμβας) και Απόλλων (αποστολή ανθρώπων στο φεγγάρι).
Το αποτέλεσμα είναι να επιτευχθεί κάτι, το οποίο φάνταζε ακατόρθωτο πριν λίγους μήνες. Σήμερα πια, διαθέτουμε – χάρις σε ένα ζευγάρι μεταναστών τουρκικής καταγωγής και έναν θεσσαλονικιό – ένα αποτελεσματικό εμβόλιο που σε άλλες εποχές θα απαιτούσε κατά μέσον όρο μια δεκαετία! Γιατί, όπως είπε κι ο Νίκος Καζαντζάκης, «Υπάρχει στον κόσμο τούτον ένας μυστικός νόμος — αν δεν υπήρχε, ο κόσμος θα ’ταν από χιλιάδες χρόνια χαμένος — σκληρός κι απαραβίαστος: το κακό πάντα στην αρχή θριαμβεύει και πάντα στο τέλος νικάται».
Άφεριμ εφέντη μ’. Όσο κι αν φανεί παράξενο πιστεύω ότι οι ενέργειες της Τουρκίας την χρονιά που πέρασε αποδείχτηκαν εξαιρετικά θετικές όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Δύση γενικότερα. Η Ελλάδα άρχισε να κατανοεί ότι μόνο με την διαμόρφωση ευρύτερων συμμαχιών στην περιοχή μας και πέρα από αυτήν είναι δυνατόν να ελεγχθεί η νεοοθωμανική επεκτατική πολιτική της Άγκυρας.
Η επιταχυνόμενη ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο, σε συνδυασμό με την επιβολή σημαντικών κυρώσεων στην τουρκική πολεμική βιομηχανία, δείχνουν ότι η Ελλάδα αποκτά πρωτεύοντα ρόλο στην περιοχή. Παράλληλα, το γεγονός ότι και η Ευρωπαϊκή Ένωση αρχίζει να ασχολείται όλο και περισσότερο με το νέο «ανατολικό ζήτημα», θα οδηγήσει κατά τη γνώμη μου, αργά ή γρήγορα, στη διαμόρφωση μιας πραγματικής ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας.
Παρόλο που τα βραχυπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντα ορισμένων Ευρωπαϊκών χωρών βάζουν τροχοπέδη σε μιάν αυστηρότερη πολιτική έναντι του ανατολικού μας γείτονα, πιστεύω ότι όσοι μελετήσουν σοβαρά την ιστορία (ιδίως εκείνη της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας), θα καταλάβουν το βαθύτερο νόημα της παροιμίας «Έκανες τον τούρκο φίλο; Κράτα ένα κομμάτι ξύλο!». Στην περίπτωσή μας αυτό σημαίνει ενίσχυση των εξοπλισμών μας με αγορά νέων υπερσύγχρονων οπλικών συστημάτων.
Λαϊκιστές και αντικοινωνικές συμπεριφορές. Η χρονιά που τελειώνει μας έδειξε τους κινδύνους που εγκυμονεί η άνοδος στην εξουσία αδίστακτων και αμόρφωτων λαϊκιστών. Ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ, ο αλλοπρόσαλλος πρωθυπουργός της Βρετανίας, ο ανεκδιήγητος πρόεδρος της Βραζιλίας αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Οι αποφάσεις τους είχαν καταστρεπτικά αποτελέσματα για τους λαούς, που τους πίστεψαν και τους ανέθεσαν την διακυβέρνηση.
Ωστόσο, παράλληλα με κάποιους ηγέτες κατώτερους των περιστάσεων, δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε και ένα μικρό αλλά σημαντικό ποσοστό απερίσκεπτων πολιτών, οι οποίοι με την στάση τους συνέβαλαν στην εξάπλωση της πανδημίας και στον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.
Δυστυχώς, τέτοιοι ανεπίδεκτοι μαθήσεως άνθρωποι υπάρχουν σε όλες τις χώρες του πλανήτη. Αγνοώντας τις συστάσεις των ειδικών δεν φορούν μάσκα, οργανώνουν πάρτι στα κρυφά, αντιμετωπίζουν βίαια τους συμπολίτες τους που έχουν άλλο χρώμα, σεξουαλικό προσανατολισμό ή θρησκεία. Και πιστεύοντας στα ψέματα κάποιων λαϊκιστών ψηφίζουν χωρίς επίγνωση των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων των επιλογών τους.
Ευχές για το 2021. Αγαπητοί αναγνώστες εύχομαι το 2021 να αξιοποιήσουμε τα διδάγματα της χρονιάς που πέρασε. Ο Νέος Χρόνος να φέρει σε όλους, περισσότερη Υγεία, Αλυπία και Όμορφα Αισθήματα. Μαζί με φώτιση για να κατανοούμε τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των επιλογών και των καθημερινών μας πράξεων.
22 Δεκεμβρίου 2020
Λίγα περί εμβολίων
Τα νέα εμβόλια για τον κορωνοϊό, η διαδικασία αναφοράς τυχόν παρενεργειών και γιατί ο κίνδυνος από τον εμβολιασμό είναι σαφώς μικρότερος από τους κινδύνους ορισμένων καθημερινών μας συνηθειών
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 22 Δεκεμβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-448)
Μεγάλο μέρος της αρθρογραφίας αυτές τις μέρες αφορά τον επικείμενο εμβολιασμό. Το ίδιο θέμα κυριαρχεί και σε πολλές από τις συζητήσεις που έχω με φίλους και συγγενείς. Με επίκεντρο την ασφάλεια των εμβολίων.
Τα νέα εμβόλια. Προ μηνός έγραφα (βλ. ΧΝ 24/11/2020) για την διαδικασία ενδελεχούς ελέγχου της ασφάλειας των εμβολίων. Η οποία για τα κλασσικά εμβόλια διαρκεί κατά μέσο όρο μία δεκαετία. Όμως στην περίπτωση του νέου κορωνοϊού τα πρώτα εμβόλια άρχισαν να κυκλοφορούν σε λιγότερο από έναν χρόνο από τον εντοπισμό του ιού. Πώς ήταν αυτό δυνατόν;
Κατ’ αρχήν υπάρχουν σήμερα περισσότεροι ερευνητές στον τομέα της βιολογίας και της ιατρικής σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες. Κυβερνήσεις και υπερεθνικοί οργανισμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, κινητοποίησαν δισεκατομμύρια ευρώ για να ερευνηθεί ο νέος ιός και να κατασκευαστούν θεραπείες και εμβόλια. Η προσπάθεια θύμισε τα προγράμματα Μανχάταν για την κατασκευή της ατομικής βόμβας και Απόλλων για την αποστολή ανθρώπων στο φεγγάρι.
Διαθέτουμε επίσης μια σειρά καταπληκτικά σύγχρονα εργαλεία ανάλυσης και ανασύνθεσης του γονιδιώματος ζώων, φυτών και μικροοργανισμών. Το σημαντικότερο, το «γενετικό ψαλίδι CRISPR/Cas9», χάρισε το 2020 το βραβείο Νόμπελ Χημείας στη Γαλλίδα Εμμανουέλ Σαρπαντιέ και την Αμερικανίδα Τζένιφερ Ντάουντνα. Με αυτά τα εργαλεία, ήδη τον Ιανουάριο του 2020 είχε αναλυθεί η γενετική αλληλουχία του κορωνοϊού, με αποτέλεσμα να επιταχυνθούν άμεσα οι εργασίες ανάπτυξης διαγνωστικών εργαλείων.
Στη συνέχεια η προσπάθεια επικεντρώθηκε στα εμβόλια. Στόχος των εμβολίων είναι η ανάπτυξη αντισωμάτων από το ανθρώπινο σώμα. Στα κλασσικά εμβόλια αυτό επιτυγχάνεται εισάγοντας στον οργανισμό εξασθενημένους ιούς. Στα σύγχρονα εμβόλια χρησιμοποιήθηκε μια άλλη τεχνική. Εισάγονται στον οργανισμό μόνο οι οδηγίες για την κατασκευή των πρωτεϊνών που βρίσκονται στο εξωτερικό περίβλημα του ιού.
Αυτό επιτυγχάνεται με ένα μόριο (το mRNA - αγγελιοφόρο ριβοζονουκλεϊκό οξύ), το οποίο αυτοκαταστρέφεται αφού μεταφέρει την πληροφορία για την παραγωγή των πρωτεϊνών. Οι εν λόγω πρωτεΐνες του εξωτερικού περιβλήματος του ιού ενεργοποιούν στη συνέχεια την παραγωγή αντισωμάτων από τον οργανισμό και έτσι επιτυγχάνεται η πολυπόθητη ανοσία.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το νέο εμβόλιο είναι πολύ πιο ασφαλές από εκείνα της προηγούμενης γενιάς αφού στον οργανισμό εισάγονται μόνον οι οδηγίες για την παραγωγή των πρωτεϊνών του εξωτερικού περιβλήματος και όχι όλο το γενετικό υλικό του ιού.
Η κίτρινη κάρτα. Βρισκόμαστε τώρα στην τέταρτη φάση της παραγωγής του εμβολίου, που περιλαμβάνει την χορήγησή του σε μεγάλους πληθυσμούς, αλλά με στενή επιτήρηση. Ήδη ανακοινώθηκε ότι δεν ενδείκνυται ο εμβολιασμός εγκύων, ατόμων ηλικίας κάτω των 16 ετών και ατόμων με πολλές αλλεργίες. Ο λόγος είναι ότι στις δοκιμές των προηγούμενων φάσεων δεν συμμετείχαν αρκετά άτομα αυτών των κατηγοριών ώστε να εξαχθούν ασφαλή αποτελέσματα.
Γι’ αυτό, όσοι εμβολιαστούν και στη συνέχεια παρατηρήσουν κάποιες παρενέργειες θα πρέπει να ενημερώσουν τον γιατρό τους ή απευθείας τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ). Αυτό γίνεται μέσα από το σύστημα «Κίτρινη κάρτα» στο οποίο καταγράφονται οι παρενέργειες των φαρμάκων που κυκλοφορούν συμπεριλαμβανομένων και των εμβολίων.
Το σύστημα «Κίτρινη κάρτα» μπορούν να το τροφοδοτήσουν οι επαγγελματίες υγείας (ιατροί, φαρμακοποιοί, νοσηλευτές κλπ.) αλλά και οι ασθενείς. Αντίστοιχο σύστημα διαθέτει και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων – το EudraVigilance – στο οποίο συγκεντρώνονται οι παρενέργειες από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πόσοι δεν θα εμβολιαστούν. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις, υπάρχει ακόμη ένα ποσοστό 27,4% των Ελλήνων που δηλώνει ότι δεν θα κάνει το εμβόλιο κι αυτό σε αντίθεση με την προηγούμενη έρευνα τον Σεπτέμβριο που το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 42%. Από αυτούς ποσοστό 68,6% φοβάται πως το εμβόλιο μπορεί να μην είναι ασφαλές ή να έχει παρενέργειες. Επίσης, ένα ποσοστό 20,5% δεν πιστεύει στην αποτελεσματικότητά του.
Ωστόσο, όπως τονίζει σε άρθρο του στην Καθημερινή ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος, Διευθυντής Περιεχομένου της διαΝΕΟσις, παρόλο που «δεν κάνουμε πάντα τις πιο σωστές και τις πιο ορθολογικές επιλογές … οφείλουμε, τουλάχιστο, να είμαστε συνεπείς στον ανορθολογισμό μας. Εσύ, κύριε, … επιλέγεις να φας ένα πιάτο που λέγεται “mix grill” (κρεατοποικιλία) με αδιευκρίνιστης προέλευσης καρβουνιασμένα κρέατα σε τυχαία τουριστική ταβέρνα που έχει φωτογραφίες των φαγητών στο μενού; Αν ναι, άκου: δεν δικαιούσαι να φοβάσαι το εμβόλιο για Covid.
Παίρνεις χαπάκια για να κάνεις περισσότερη ώρα σεξ; Δεν δικαιούσαι να φοβάσαι το εμβόλιο για Covid. Καπνίζεις ή πίνεις αλκοόλ; Δεν δικαιούσαι να φοβάσαι το εμβόλιο για Covid». Επιπλέον, οι Έλληνες βρίσκονται για άλλη μια χρονιά στην πρώτη θέση όσον αφορά την ημερήσια κατανάλωση αντιβακτηριακών φαρμάκων (κυρίως αντιβιοτικών). Με καθορισμένη ημερήσια δόση (DDD) 34,1 ανά 1.000 κατοίκους, αριθμό διπλάσιο σχεδόν από τον μέσον όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (19,4) και σχεδόν τετραπλάσιο από εκείνον της Ολλανδίας (9,5)!
Και αυτό παρόλη την υποχρεωτική, με βάση το νόμο, χορήγηση αντιβιοτικών από τα φαρμακεία ΜΟΝΟ με ιατρική συνταγή. Ωστόσο, φαίνεται ότι ο κανόνας καταστρατηγείται συστηματικά ενώ παράλληλα πολλοί συμπολίτες μας στηρίζονται στις συμβουλές φίλων και γνωστών για την φαρμακευτική τους αγωγή. Ή ακόμη χρησιμοποιούν τα φάρμακα που έχουν πάρει συγγενείς και γείτονες …
Με αποτέλεσμα να αναπτύσσουν αντιμικροβιακή αντοχή, την οποία ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε πρόσφατα ως εξίσου επικίνδυνη με την πανδημία. Νομίζω λοιπόν πως και όσοι ακολουθούν τέτοιες φαρμακευτικές αγωγές, δεν δικαιούνται να φοβούνται το εμβόλιο για Covid.
Οι επιστήμονες, κάτω από πρωτόγνωρες συνθήκες πίεσης κατόρθωσαν να μας δώσουν τα όπλα για να νικήσουμε τον κορωνοϊό. Πρόκειται για έναν πόλεμο, τον οποίο είναι σίγουρο ότι θα νικήσουμε αφού όπως γράψαμε τον περασμένο Μάρτιο «στον ακατάπαυστο παγκόσμιο πόλεμο εναντίον των μικροβίων η ανθρωπότητα πάντα νικάει …» (βλ. ΧΝ 17/3/2020). Φυσικά, μόνο αν όλοι συμμετάσχουμε στην κοινή προσπάθεια … εναντίον ενός εχθρού που έχει ήδη προκαλέσει εκατομμύρια θύματα παγκοσμίως.
15 Δεκεμβρίου 2020
Για καλές και ακίνδυνες γιορτές
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 15 Δεκεμβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-447)
Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα. Οι γιορτές του Δωδεκαήμερου, όπως είναι γνωστές, πλησιάζουν. Είναι δώδεκα μέρες χωρίς νηστεία, με παραδοσιακά φαγητά και γλυκά, με στολισμούς, κάλαντα, δώρα για παιδιά και μεγάλους. Αλλά δυστυχώς είναι και μια περίοδος με αρκετά ατυχήματα από απροσεξία ή απρονοησία. Η οποία φέτος θα περάσει πολύ διαφορετικά εξαιτίας μιας επιπλέον απειλής που ονομάζεται κορωνοϊός …
Χωρίς επισκέπτες. Με βάση τα όσα ισχύουν σήμερα, απαγορεύεται η μετακίνηση ατόμων για να επισκεφτούν συγγενείς π.χ. για να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα ή την Πρωτοχρονιά. Επιτρέπονται μόνο οι μετακινήσεις για την «παροχή βοήθειας σε ανθρώπους που βρίσκονται σε ανάγκη» (κωδικός 4). Κι αυτό μόνο κατά τις ώρες που επιτρέπεται η κυκλοφορία, δηλαδή από τις 5 το πρωί έως τις 10 το βράδυ.
Αποφύγετε να βρεθείτε μαζί με κάποιους της στενής σας οικογένειας, αν, είτε αυτοί είτε εσείς, έρχεστε σε συχνή επαφή με άλλους ανθρώπους π.χ. λόγω επαγγέλματος. Θυμηθείτε ότι οι περισσότερες μεγάλες εστίες διασποράς του κορωνοϊού ήταν οικογενειακές συγκεντρώσεις όπως γάμοι ή βαφτίσια αλλά και γλέντια ή θρησκευτικές τελετές.
Σημείωση: την μέρα δημοσίευσης του άρθρου, ανακοινώθηκε ότι ειδικά για τις ημέρες 24-25/12/2020 και 1/1/2021 επιτρέπονται συναθροίσεις το πολύ 9 ατόμων που προέρχονται από 2 οικογένειες. Για τη σχετική μετακίνηση χρησιμοποιείται ο κωδικός 6 σε γραπτά μηνύματα (SMS) στο 13033 ή στο σχετικό έντυπο τύπου Β (βεβαίωση κίνησης για κάθε μεμονωμένη κίνηση)
Μέσα στο σπίτι. Τα κεριά και τα φωτάκια του δένδρου αποτελούν συχνά αιτίες πυρκαγιάς. Πριν πάτε για ύπνο φροντίστε να τα σβήσετε μαζί με το τζάκι. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην κουζίνα, η οποία είναι το πιο επικίνδυνο δωμάτιο του σπιτιού. Αν ξεχάσετε ένα μάτι αναμμένο μπορεί πολύ εύκολα να προκληθεί πυρκαγιά. Με απρόβλεπτα αποτελέσματα, ιδίως αν για το μαγείρεμα χρησιμοποιείτε υγραέριο.
Αν συγκατοικείτε με καπνιστές, φροντίστε να τους υποδείξετε να καπνίσουν σε εξωτερικό χώρο, ιδίως αν στο σπίτι υπάρχουν και παιδιά. Το τσιγάρο εκπέμπει χιλιάδες δηλητηριώδεις και καρκινογόνες ουσίες. Είναι επικίνδυνες αν τις εισπνεύσουμε – ιδίως τα παιδιά – αλλά έχουν την ιδιότητα να κολλάνε και στα ρούχα και τα μαλλιά των παρευρισκόμενων καθώς και στους τοίχους, τις κουρτίνες, τα έπιπλα και τα χαλιά.
Τα μικρά παιδιά, που έχουν τη συνήθεια να βάζουν συχνά τα χέρια στο στόμα, κινδυνεύουν ιδιαίτερα όπως κινδυνεύουν και τα κατοικίδια (σκυλάκια, γατάκια, πουλάκια, ακόμη και ψαράκια), τα οποία έχουν 50% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο ή αναπνευστικά προβλήματα. Η ζωή βρεφών και νηπίων κινδυνεύει αν καταπιούν τσιγάρα, αποτσίγαρα ή υγρά πλήρωσης ηλεκτρονικών τσιγάρων. Σε μια τέτοια περίπτωση πρέπει να πάνε επειγόντως στις πρώτες βοήθειες για πλύση στομάχου.
Παιχνίδια. Η Ένωση Προστασίας Καταναλωτών Κρήτης εξέδωσε πέρσι έξι χρησιμότατες συμβουλές για την αγορά παιχνιδιών (ΧΝ 21/12/2019). Να αντιστοιχούν στην ηλικία του παιδιού. Να τα αγοράζουμε από αξιόπιστες πηγές. Να είναι ασφαλή και να έχουν οδηγίες χρήσης. Να μην αγοράζουμε βιαστικά ακατάλληλα παιχνίδια αλλά να προτιμούμε τοπικές επιχειρήσεις.
Τα παιχνίδια μπορεί επίσης να αποτελέσουν πηγή ατυχημάτων. Τα μικρά παιδιά κινδυνεύουν να πνιγούν καταπίνοντας μικροαντικείμενα (π.χ. εξαρτήματα παιχνιδιών, μικρές μπαταρίες, ξεφούσκωτα μπαλόνια, πλαστικές σακούλες) ή και τρόφιμα (π.χ. ξηρούς καρπούς,). Να θυμίσουμε ότι τα στολίδια του χριστουγεννιάτικου δέντρου δεν είναι παιχνίδια και γι’ αυτό δεν υπόκεινται στους κανονισμούς που διέπουν την ασφάλεια των παιχνιδιών.
Τα παιδιά χρειάζονται χώρο για να παίξουν. Προσέχουμε τους ηλικιωμένους να μην κυκλοφορούν ανάμεσα στα παιχνίδια γιατί υπάρχει κίνδυνος να σκοντάψουν με καταστροφικά πολλές φορές αποτελέσματα.
Καρδιακά. Το φαγητό και το ποτό που απολαμβάνουμε άφθονα στις γιορτές μπορούν να αποδειχτούν μοιραία. Ιδίως για όσους έχουν ήδη βουλωμένες αρτηρίες επειδή όλο το χρόνο δεν πρόσεξαν τη διατροφή τους, επειδή έχουν κάποια κληρονομική προδιάθεση ή επειδή ποτέ δεν σκέφτηκαν να επισκεφτούν τον γιατρό για να εξετάσουν πού οφείλεται ένα λαχάνιασμα ή ένας έντονος πόνος στο στήθος.
Πόσοι θα πάνε από το γιορτινό τραπέζι στο τμήμα επειγόντων περιστατικών του νοσοκομείου με οξύ έμφραγμα ή και με εγκεφαλικό; Πόσοι θα εγκαταλείψουν τα εγκόσμια ενώ θα κοιμούνται ευτυχισμένοι μετά το φαγοπότι; Πριν λίγα χρόνια χάσαμε έναν καλό φίλο που ανέβαλε τις καρδιολογικές εξετάσεις τις οποίες του είχε συστήσει ο γιατρός «για να γιορτάσει την Πρωτοχρονιά με τα παιδιά και τα εγγόνια του». Κοιμήθηκε και δεν ξύπνησε ποτέ …
Μπαλωθιές. Την πρώτη φορά που έκανα Πρωτοχρονιά στην Κρήτη όταν άλλαζε ο χρόνος νόμισα ξαφνικά ότι βρισκόμουν στην πρώτη γραμμή του μετώπου … Οι πυροβολισμοί έδιναν κι έπαιρναν! Μερικοί νομίζουν ότι ο πυροβολισμός στον αέρα είναι ακίνδυνος. Ας ρωτήσουν έναν μαθητή του Λυκείου που είναι καλός στη Φυσική να τους εξηγήσει ότι μια σφαίρα επιστρέφει στη γη με την ίδια περίπου ταχύτητα με την οποία έφυγε από την κάνη του όπλου αφού έχει διαγράψει μια παραβολική τροχιά στον αέρα …
Πριν από λίγους μήνες αντικαταστήσαμε έναν ηλιακό θερμοσίφωνα στην ταράτσα που είχε καταστραφεί από μια τέτοια «αδέσποτη» σφαίρα. Από μια ακίνδυνη μπαλωθιά που έριξε κάποιος σε κατοικημένη περιοχή χωρίς να σκεφτεί τις συνέπειες … Θυμηθείτε ότι όσο επικίνδυνος είναι ο μεθυσμένος οδηγός, άλλο τόσο επικίνδυνος είναι και ο μεθυσμένος Κρητικός που τραβάει πιστόλι για να «γιορτάσει» πυροβολώντας στον αέρα …
Δεν είναι μόνο οι ζωές που έχουν χαθεί από τέτοιες «παλικαριές». Είναι και οι κατεστραμμένες ζωές των «παλικαράδων» που τράβηξαν το πιστόλι και που θα πρέπει να περάσουν ένα μέρος της ζωής τους στις φυλακές. Για να μη μιλήσουμε για τους κύκλους αίματος που ανοίγουν με τις συνεπακόλουθες βεντέτες.
Αγαπητέ αναγνώστη, αγαπητή αναγνώστρια. Αν τα παραπάνω σε έκαναν να σκεφτείς λίγο παραπάνω πώς θα αποφύγεις μερικές δυσάρεστες καταστάσεις, το άρθρο αυτό θα έχει πετύχει το σκοπό του. Αν σε βοηθήσει να αλλάξεις κάποιες συμπεριφορές το άρθρο αυτό θα έχει αποδειχτεί χρήσιμο. Αν τέλος, το διαδώσεις και σε φίλους και συγγενείς και πετύχεις να επηρεάσεις και άλλους να σκεφτούν λογικά, θα έχεις αναδείξει το πνεύμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς – πνεύμα ελπίδας, αποφάσεων για αλλαγή και για μια νέα αρχή.
Καλές Γιορτές για όλους και όλες!
01 Δεκεμβρίου 2020
Επαληθευμένες προφητείες
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα την 1η Δεκεμβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-446)
Υπάρχουν δύο ειδών προφήτες. Αυτοί που προβλέπουν καταστροφές, θανάτους και το τέλος του κόσμου. Κι αυτοί που προβλέπουν πως το μέλλον της ανθρωπότητας θα είναι καλύτερο χάρις στην πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Κανείς από τους δύο δεν παραβλέπει την ανθρώπινη φύση. Οι προσωπικοί εγωισμοί, οι εθνικισμοί, τα φυλετικά και τα θρησκευτικά μίση αποτελούν για τους πρώτους τις αιτίες του Αρμαγεδδώνα. Οι δεύτεροι θεωρούν πως η ανθρωπότητα ωριμάζοντας θα κατορθώσει να ελέγξει όλα τα παραπάνω χωρίς βέβαια να τα εξαλείψει.
Από μικρός μου άρεσαν οι προφήτες της δεύτερης κατηγορίας. Είναι οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας. Όπως ο Ιούλιος Βερν με τις πολυάριθμες, επαληθευμένες σήμερα, προφητείες. Ο Ισαάκ Ασίμοφ με τις προφητείες του που αρχίζουν να επαληθεύονται. Αλλά και οι δημιουργοί κινηματογραφικών έργων και τηλεοπτικών σειρών. Όπως το «2001: Η Οδύσσεια του διαστήματος» στην προβολή του οποίου με συνόδευσε η γιαγιά μου. Και η σειρά «Ταξίδι στ’ αστέρια» που άρχιζε να παίζεται την δεκαετία του 1970 στην ΥΕΝΕΔ, τον τηλεοπτικό σταθμό των ενόπλων δυνάμεων.
Ο θαυμαστός κόσμος του Βερν. Την εποχή του ατμού (19ος αιώνας) ο Βερν έγραφε για υπέροχες μηχανές που κινούνταν αποκλειστικά με ηλεκτρισμό. Όπως το υποβρύχιο «Ναυτίλος» του πλοιάρχου Νέμο και το ελικοφόρο αεροσκάφος «Άλμπατρος» του Ροβήρου του κατακτητή.
Έγραψε ακόμη για πόλεις με ηλεκτρικά φωτισμένους δρόμους, ηλεκτρικά τραίνα που κινούνται με πεπιεσμένο αέρα και αυτοκίνητα που κινούνται με αέριο. Για βιντεοσυσκέψεις, κατ’ οίκον παραδόσεις αποστειρωμένων εμπορευμάτων, διαστημικά λεωφορεία, αριθμομηχανές, βιολογικούς πολέμους και τον έλεγχο των γεννήσεων στην Κίνα.
Και φυσικά για την κατάκτηση του διαστήματος. Όσοι αντιπαρέβαλλαν το επικό ταξίδι του Απόλλων 11 στη Σελήνη με τα μυθιστορήματα του Βερν, διαπίστωσαν πόσο κοντά είχε πέσει στις προβλέψεις του. Και οι πιστοί του αναγνώστες διαπιστώνουν καθημερινά πως οι περισσότερες από τις εφευρέσεις που οραματίστηκε ο πατέρας της επιστημονικής φαντασίας, αποτελούν σήμερα πραγματικότητα. Όσο κι αν έμοιαζαν εξωτικές όταν κυκλοφορούσαν τα μυθιστορήματα του.
Τεχνητή νοημοσύνη και μικρόβια. Άλλος αγαπημένος μου συγγραφέας, ο Ασίμοφ, θέσπισε το 1942 τους περίφημους τρεις νόμους της ρομποτικής – που έχουν χαρακτηριστεί ως οι διασημότερες προτάσεις επιστημονικής φαντασίας που έχουν γραφτεί ποτέ ασκώντας τη μεγαλύτερη επιρροή στην τεχνολογική πολιτική. Φυσικά, πρόκειται στην ουσία για νόμους που αφορούν γενικότερα την τεχνητή νοημοσύνη.
Πρώτος νόμος: το ρομπότ δεν επιτρέπεται να τραυματίσει άνθρωπο, ούτε να επιτρέψει αδρανώντας να επέλθει βλάβη σε άνθρωπο. Δεύτερος νόμος: το ρομπότ πρέπει να υπακούει τις διαταγές των ανθρώπων εκτός αν αυτές οι διαταγές έρχονται σε αντίθεση με τον πρώτο νόμο. Τρίτος νόμος: το ρομπότ οφείλει να προστατεύει την ύπαρξή του, εφόσον αυτό δεν έρχεται σε αντίθεση με τον πρώτο και τον δεύτερο νόμο.
Σήμερα, που η τεχνητή νοημοσύνη μπαίνει όλο και περισσότερο στη ζωή μας, ο καθηγητής νομικής Φρανκ Πασκουάλε πρότεινε τέσσερις συμπληρωματικούς νόμους. Σύμφωνα με αυτούς η τεχνητή νοημοσύνη και τα ρομπότ «οφείλουν να συμπληρώνουν τους επαγγελματίες και όχι να τους αντικαθιστούν». «Δεν πρέπει να πλαστογραφούν την ανθρωπότητα». Δεν πρέπει να ενισχύουν τους «ανταγωνισμούς των εξοπλισμών». Και θα πρέπει «να αναφέρουν την ταυτότητα των δημιουργών, των ελεγκτών και των ιδιοκτητών τους».
Στο σύμπαν που φαντάστηκε ο Ασίμοφ δεν κυριαρχούν μόνο τα ρομπότ. Στις γήινες αποικίες σε πλανήτες ανά τον Γαλαξία έχουν αναπτυχθεί οι «διαστημικοί» που ζουν απομονωμένοι σε τεράστιες φάρμες. Και όταν χρειαστεί να έλθουν σε επαφή με άλλους ανθρώπους φορούν (αντί για μάσκες) φίλτρα στις ρινικές κοιλότητες για να μην μολυνθούν από μικρόβια.
Τα οχήματα και οι συσκευές λειτουργούν με μικροσκοπικούς αντιδραστήρες πυρηνικής ενέργειας. Πρόσφατα, διάβασα για την δημιουργία μιας μπαταρίας που θα λειτουργεί για χιλιάδες χρόνια με ένα ισότοπο του άνθρακα (C-14) το οποίο θα προέρχεται από τα απόβλητα πυρηνικών αντιδραστήρων ισχύος. Μπαταρία ακίνδυνη γιατί το ραδιενεργό υλικό διασπάται κλεισμένο σε ένα περίβλημα από τεχνητό διαμάντι.
Παράλληλα, ενισχύεται ο ανταγωνισμός για την κατασκευή αποδοτικότερων μπαταριών από συμβατικά υλικά, κάτι που θα εντείνει τις ελλείψεις στρατηγικών μετάλλων (π.χ. λιθίου, κοβαλτίου, νικελίου). Και δεν μιλάμε για τις μικρές μπαταρίες κινητών τηλεφώνων και μικροσυσκευών αλλά μπαταρίες για αυτοκίνητα, φορτηγά ακόμη και αεροπλάνα. Επειδή το μέλλον των μεταφορών δεν θα στηρίζεται στα παράγωγα του πετρελαίου αλλά στην τροφοδοσία με αποδοτικές και φθηνές πηγές ηλεκτρικής ενέργειας.
Ο Ασίμοφ πρόβλεψε επίσης τους δορυφόρους που θα συλλέγουν ηλιακή ενέργεια και θα την διοχετεύουν στην επιφάνεια της Γης καθώς και την εξόρυξη ορυκτών σε άλλους πλανήτες. Μάλιστα, οι προβλέψεις αυτές αρχίζουν να συζητούνται σοβαρά ακόμη κι αν η υλοποίησή τους δεν θα επιτευχθεί πριν περάσουν αρκετά χρόνια.
Άλλη μια πρόβλεψη του Ασίμοφ, η «Ψυχοϊστορία», δηλαδή η δυνατότητα πρόβλεψης των ιστορικών εξελίξεων σε μεγάλο βάθος χρόνου, φαίνεται πως υλοποιείται στο πλαίσιο ενός νέου επιστημονικού κλάδου της «Κλειω-δυναμικής» (από το όνομα της Μούσας της Ιστορίας). Η κλειωδυναμική περιλαμβάνει έρευνες που ενσωματώνουν πολιτιστική εξέλιξη, οικονομική ιστορία, μακροκοινωνιολογία, μαθηματική μοντελοποίηση μακροπρόθεσμων ιστορικών διεργασιών, καθώς και την κατασκευή και ανάλυση ιστορικών βάσεων δεδομένων.
Τέλος δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε τον Άρθουρ Κλάρκ. Ο συγγραφέας της Οδύσσειας του διαστήματος μεταξύ άλλων, εκλαΐκευσε την έννοια των γεωστατικών δορυφόρων. Πρόβλεψε τα μικροκυκλώματα αναγνώρισης ταυτότητας και ιατρικού ιστορικού που εμφυτεύονται στο ανθρώπινο σώμα καθώς και τη διασύνδεση των υπολογιστών με τον ανθρώπινο εγκέφαλο για την επιτάχυνση της απόκτησης γνώσεων χωρίς μελέτη …
Το συμπέρασμα μου είναι ότι το μέλλον που οραματίστηκαν οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας καταφθάνει καλπάζοντας. Στο χέρι μας είναι να μην το μετατρέψουμε στο τελευταίο κεφάλαιο της ανθρωπότητας αλλά σε σταθμό για κάτι καλύτερο …
24 Νοεμβρίου 2020
Καταστροφές και εμβόλια
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 24 Νοεμβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-445)
Την άνοιξη η επιδημία του κορωνοϊού αντιμετωπίστηκε ως μείζον περιστατικό. Δυστυχώς, εδώ και λίγες μέρες βρισκόμαστε μπροστά σε μια καταστροφή αφού οι διαθέσιμοι πόροι αρχίζουν να μην επαρκούν. Που είναι ταυτόχρονα και κρίση, αφού οι αρμόδιες αρχές δέχονται όλο και περισσότερη κριτική.
Ιατρική καταστροφών. Όταν υπηρετούσα στη Μονάδα Πολιτικής Προστασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχαμε οργανώσει μια σειρά από ημερίδες εργασίας για την Ιατρική των Καταστροφών. Είναι η φάση κατά την οποία ο γιατρός αρχίζει να ενεργεί με βάση εξειδικευμένες επιστημονικές αρχές, οι οποίες φαίνεται ακόμη και να αντιστρατεύονται την κλασική ιατρική δεοντολογία.
Φανταστείτε, για παράδειγμα, έναν γιατρό που πρέπει να περιθάλψει τρεις τραυματίες στον τόπο ενός ατυχήματος. Ο ένας έχει εγκαύματα σε πάνω από το 90% του σώματός του, ο δεύτερος ένα σοβαρό τραύμα στο πρόσωπο και ο τρίτος κατάγματα σε χέρια και πόδια. Μάλιστα, ο τρίτος έχει τις αισθήσεις του και χαλάει τον κόσμο από τις φωνές.
Αν ο γιατρός ασχοληθεί με τον τρίτο θα χάσει τους άλλους δύο. Τον εγκαυματία, επειδή (με βάση την ιατρική βιβλιογραφία) έχει ελάχιστες πιθανότητες να επιζήσει. Και τον τραυματισμένο στο πρόσωπο επειδή λόγω φραγμένων αεραγωγών δεν θα μπορεί να αναπνεύσει. Ποσοστό απωλειών 66%.
Αντίθετα, αν ασχοληθεί πρώτα με την ελευθέρωση των αεραγωγών του τραυματισμένου στο πρόσωπο και μετά με τον τρίτο τραυματία, που έχει τα κατάγματα και φωνάζει, θα χάσει μόνο τον εγκαυματία. Δηλαδή απώλειες μόνο 33%.
Παρόμοιες αποφάσεις παίρνουν οι γιατροί με ειδικότητα στην επείγουσα ιατρική (βλ. ΧΝ 30/10/2018) σε περιπτώσεις καταστροφών. Μάλιστα, σε περιπτώσεις πολυάριθμων θυμάτων, χρησιμοποιούνται για τον διαχωρισμό των θυμάτων (triage ή διαλογή) ειδικές καρτέλες με χρώματα. Μαύρο (νεκροί), Κόκκινο (άμεση περίθαλψη για βαριά τραυματισμένο), Πορτοκαλί (περίθαλψη δεύτερης προτεραιότητας όταν δεν απειλείται η ζωή) και Πράσινο (ελαφρά τραύματα, μπορεί να περπατήσει).
Η διαλογή στηρίζεται σε πολύχρονες επιστημονικές έρευνες για την εκτίμηση της θνησιμότητας των θυμάτων, έτσι ώστε οι αποφάσεις που παίρνουν οι γιατροί για ποιόν θα περιθάλψουν και ποιόν όχι να μην είναι αυθαίρετες. Στην περίπτωση του κορωνοϊού, υπάρχουν ήδη σχετικές μελέτες σύμφωνα με τις οποίες, οι πάσχοντες από υποκείμενα νοσήματα και οι ηλικιωμένοι παρουσιάζουν μεγαλύτερη θνησιμότητα από υγιείς μικρότερης ηλικίας.
Ωστόσο, θα χρειαστούν σαφείς οδηγίες από τους επιδημιολόγους προς τους νοσοκομειακούς γιατρούς, αν τελικά λόγω έλλειψης πόρων, χρειαστεί να εφαρμοστούν μέθοδοι της ιατρικής καταστροφών για την διαλογή όσων νοσούν βαριά από το νέο κορωνοϊό.
Ασφάλεια των εμβολίων. Σύντομα θα εγκριθεί η χρήση τουλάχιστον δύο εμβολίων κατά της ασθένειας που προκαλεί ο νέος κορωνοϊός. Η Pfizer/BioNTech έχει ήδη καταθέσει τον σχετικό φάκελο στην Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ και σύντομα θα καταθέσει την σχετική αίτηση και στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA). Θα ακολουθήσουν οι αιτήσεις για το εμβόλιο της Moderna, το ρωσικό Sputnik V και το εμβόλιο της Οξφόρδης.
Πολλοί εκφράζουν βέβαια ανησυχίες για την ασφάλεια των πρώτων αυτών εμβολίων που αναπτύχθηκαν πριν περάσει καλά-καλά ένας χρόνος από το ξέσπασμα της πανδημίας. Κι αυτό γιατί μέχρι τώρα η ανάπτυξη των εμβολίων διαρκούσε κατά μέσον όρο 10 χρόνια!
Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο στο περιοδικό Science, η ασφάλεια των εμβολίων ελέγχεται εξονυχιστικά σε όλες τις φάσεις της ανακάλυψης και της ανάπτυξης. Κατ’ αρχάς στην προκλινική φάση, με ελέγχους σε συνθήκες εργαστηρίου σε ανθρώπινα κύτταρα, καθώς και σε πειραματόζωα.
Μετά την αδειοδότηση για δοκιμές σε ανθρώπους, ξεκινά η πρώτη φάση των δοκιμών σε ομάδες μερικών δεκάδων εθελοντών και η δεύτερη φάση με τη συμμετοχή μερικών εκατοντάδων. Ελέγχονται η ασφάλεια και η ανοσογονικότητα, δηλαδή η ικανότητα του εμβολίου να προκαλεί ανοσολογική απόκριση σε επίπεδο οργανισμού ή κυττάρου. Ακολουθεί η τρίτη φάση με χιλιάδες εθελοντές όπου πλέον ελέγχονται εκτός από την ανοσογονικότητα και η δραστικότητα.
Εάν οι δοκιμές αποδειχτούν θετικές, ο φάκελος με τα αποτελέσματα των ερευνών υποβάλλεται για έγκριση στις αρμόδιες αρχές. Η άδεια χορηγείται αφού αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα και καθοριστεί ο βαθμός ασφαλείας του εμβολίου. Αρχίζει τότε η 4η φάση, δηλαδή η χορήγηση του εμβολίου σε μεγάλους πληθυσμούς.
Και σε αυτή τη φάση όμως, η επιτήρηση συνεχίζεται από τις αρμόδιες αρχές προκειμένου να εντοπιστούν ενδεχόμενες παρενέργειες. Η προηγούμενη εμπειρία με εμβόλια δείχνει ότι στη φάση αυτή μπορούν να εμφανιστούν προβλήματα που να οδηγήσουν ακόμη και σε απόσυρση του εμβολίου. Μάλιστα, οι εταιρείες που διαθέτουν εμπορικά τα εμβόλια αλλά και οι αρμόδιες εποπτικές αρχές φροντίζουν να βελτιώνουν τα συστήματα επαγρύπνησης και έγκαιρης προειδοποίησης ώστε να εξασφαλίζουν την βέλτιστη προστασία του πληθυσμού που εμβολιάζεται.
Έτσι, όταν αρχίσει ο εμβολιασμός κατά του νέου κορωνοϊού, πιθανότατα και πριν το τέλος του χρόνου, κάθε ενδεχόμενη παρενέργεια θα πρέπει να αναφέρεται αμέσως στον θεράποντα ιατρό, ο οποίος με τη σειρά του θα πρέπει να ενημερώνει άμεσα την αρμόδια εποπτική αρχή. Γι’ αυτό η πολιτεία θα πρέπει να δημιουργήσει εγκαίρως ένα αποτελεσματικό σύστημα επιτήρησης και έγκαιρης προειδοποίησης υψηλών προδιαγραφών, το οποίο να ενεργοποιείται άμεσα σε κάθε περίπτωση.
Μόνον έτσι θα εξασφαλιστεί η εμπιστοσύνη του κόσμου, που συχνά παρασύρεται από τους αδαείς του αντιεμβολιαστικού κινήματος. Οι οποίοι συχνά επικαλούνται τα αναπόφευκτα προβλήματα που παρουσίασαν στο παρελθόν συγκεκριμένα εμβόλια, προβλήματα τα οποία ξεπεράστηκαν στην εποχή τους και χρησίμευσαν για την γενικότερη βελτίωση των διαδικασιών ελέγχου της ποιότητας και της ασφάλειας των εμβολίων.
18 Νοεμβρίου 2020
Αρνητές και συνωμοσιολόγοι
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 18 Νοεμβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-444)
Η Γη είναι επίπεδη. Τα αεροπλάνα μας ψεκάζουν. Δεν υπάρχει κορωνοϊός. Τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό και διάφορες άλλες αρρώστιες. Με το νέο εμβόλιο για τον κορωνοϊό θα μας εμφυτέψουν και ένα τσιπάκι για να μας παρακολουθούν και να μας ελέγχουν. Η τεχνολογία 5G είναι καρκινογόνος. Δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή. Το κάπνισμα δεν προκαλεί καρκίνους. Η θεωρία της εξέλιξης των ειδών είναι απάτη. Δεν έγινε το Ολοκαύτωμα. Για όλα φταίνε οι [συμπληρώστε ελεύθερα – Εβραίοι, Μασόνοι, μετανάστες, καπιταλιστές …]. Ο Έλβις ζει …
Όλοι έχουμε ακούσει θεωρίες συνωμοσίας και έχουμε συναναστραφεί άτομα που αρνούνται να δεχτούν μερικές προφανείς αλήθειες. Κάτι που πιστοποιείται και από τις έρευνες της ΔιαΝΕΟσις. Το 2018 το 79,3% των ερωτηθέντων πίστευαν ότι υπάρχουν οργανώσεις που κινούν τα νήματα στο παρασκήνιο και το 28,7% απάντησε ότι μας ψεκάζουν. Το 2020 το 54,2% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι πιστεύουν στο μάτι.
Σε ένα πρόσφατο άρθρο του ο Σον Κάρολ, διακεκριμένος καθηγητής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ, ανέλυσε τα 6 στάδια της επιχειρηματολογίας των αρνητών και των συνωμοσιολόγων. Στόχος είναι με σοφιστείες και ρητορείες να δώσουν την εντύπωση ότι προβάλουν βάσιμα επιχειρήματα υπέρ των απόψεών τους.
Αμφισβήτηση της επιστήμης. «Έλα μωρέ, και τι ξέρουν οι επιστήμονες!» δήλωσε πρόσφατα ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τράμπ. Πράγματι, οι επιστήμονες δεν τα ξέρουν όλα. Αλλά τότε γιατί τρέχουμε στον γιατρό όταν αρρωστήσουμε; Γιατί ζητούμε τη συμβουλή του γεωπόνου για τις ελιές; Η αμφισβήτηση των εμβολίων προκάλεσε ξανά έξαρση παιδικών ασθενειών όπως η ιλαρά που είχαν τεθεί υπό έλεγχο.
Η άγνοια των βλαβερών συνεπειών της χρήσης καπνικών προϊόντων προκαλεί εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως, πολλοί από τους οποίους οφείλονται στο παθητικό κάπνισμα. Και οι οδηγοί που αγνοούν βασικούς νόμους της φυσικής συμμετέχουν αργά ή γρήγορα σε κάποιο σοβαρό τροχαίο. Οι στατιστικές αποτελούν αδιαμφισβήτητο μάρτυρα … Ακόμη και η θεωρία της εξέλιξης των ειδών επαληθεύεται από πλήθος σύγχρονων επιστημονικών παρατηρήσεων.
Κίνητρα και ακεραιότητα των επιστημόνων. Όσοι δεν μπορούν να αμφισβητήσουν την επιστήμη θέτουν σε αμφισβήτηση τους επιστήμονες. Με επιχειρήματα του τύπου «Μα αυτός έχει σχέσεις με [συμπληρώστε – την φαρμακοβιομηχανία, την βιομηχανία πετρελαίου, τις μυστικές υπηρεσίες, …]», ή «Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι το χρήμα …».
Φυσικά οι επιστήμονες δεν είναι άγιοι και συχνά δημοσιοποιούν θεωρίες, ακόμη και επικαλούμενοι παραποιημένα στοιχεία. Ωστόσο, πολύ γρήγορα οι απάτες αποκαλύπτονται γιατί η επιστημονική μέθοδος απαιτεί τα αποτελέσματα να μπορούν να αναπαραχθούν κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Αντίστοιχη είναι και η τύχη που έχουν οι θεωρίες συνωμοσίας όπως π.χ. ότι η θεωρία της εξέλιξης των ειδών στοχεύει στην υποβάθμιση της θρησκείας – κάτι που απορρίπτουν πολλοί θρησκευόμενοι επιστήμονες και κληρικοί.
Επιστημονικές διαφωνίες και οι «αμφισβητίες» ως αυθεντίες. Η επιστήμη προχωρά μέσα από διαρκή αμφισβήτηση των θεσφάτων με βάση νέα πειράματα και παρατηρήσεις. Φυσικά, μέχρι να επικρατήσουν οι νεότερες εξηγήσεις υπάρχει αρκετή συζήτηση, συχνά έντονη, μεταξύ των επιστημόνων. Ωστόσο, ορισμένοι επιστήμονες με τις συνεχείς δημόσιες παρεμβάσεις τους δίνουν την εντύπωση ότι έχουν ήδη πάρει μια θέση, την οποία απλώς υπερασπίζονται έναντι όλων.
Γι’ αυτό, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι και οι επιστήμονες είναι άνθρωποι με ελαττώματα. Υπόκεινται σε προκαταλήψεις και δυσανασχετούν έντονα όταν οι αγαπημένες τους θεωρίες αποδειχτούν λανθασμένες. Συχνά ο αντικομφορμισμός και η αντισυμβατικότητα – αμφότερες ζωτικές δυνάμεις στο πλαίσιο της διεργασίας του συνεχούς σκεπτικισμού που χρειάζεται η επιστήμη για να προοδεύσει – μπορεί να ξεπεράσουν ορισμένα όρια, με αποτέλεσμα οι ερευνητές αντί να υποχωρούν, να ενισχύουν τις προσπάθειές τους απέναντι στην κριτική.
Μεγαλοποίηση δυνητικών βλαβών. Όταν ο αρνητής βρίσκεται μπροστά σε αδιάσειστα δεδομένα, καταφεύγει στο φόβο. Ωστόσο, κανένα φάρμακο ή εμβόλιο δεν είναι 100% ασφαλές, ιδίως σε περιπτώσεις που ο ασθενής ή ο εμβολιαζόμενος πάσχει από κάποια, συχνά αδιάγνωστη αλλεργία, ή πάθηση. Μάλιστα, γίνεται συχνά επίκληση του κώδικα ιατρικής ηθικής της Νυρεμβέργης τον οποίο υποτίθεται ότι παραβιάζουν οι εμβολιαστές. Κώδικας που αφορά όμως τα πειράματα σε ανθρώπους και όχι τους εμβολιασμούς.
Επίκληση ατομικών ελευθεριών. Ένα από τα τελευταία επιχειρήματα που χρησιμοποιούν οι αρνητές (π.χ. των εμβολιασμών, της μάσκας, των μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας) είναι η επίκληση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος της ελεύθερης επιλογής. «Δικό μου είναι το σώμα και είμαι ελεύθερος να το κάνω ό,τι θέλω», ισχυρίζονται συχνά.
Όμως, οι μεταδοτικές ασθένειες μπορούν να προκαλέσουν εκατομμύρια νεκρούς και να εξαφανίσουν ή να εξασθενήσουν ολόκληρα έθνη. Γι’ αυτό και όλα τα συντάγματα προβλέπουν διαδικασίες περιορισμού κάποιων ελευθεριών για λόγους δημόσιας υγείας.
Οι ιδεοληψίες πάνω απ’ όλα. Το έσχατο επιχείρημα των αρνητών και των συνωμοσιολόγων είναι η βαθιά ριζωμένη ιδεοληψία τους. Ακόμη κι αν ένας επιστημονικός ισχυρισμός είναι πέρα για πέρα αληθής, απορρίπτεται αν προσκρούει στην πίστη ή στην φιλοσοφία αρνητή. Γιατί ο αρνητής ή ο συνωμοσιολόγος είναι στην πραγματικότητα μέλος μιας σέχτας που ερμηνεύει τον κόσμο με βάση μια συγκεκριμένη κοσμοθεωρία.
Όταν η πίστη μας σε κάτι (π.χ. κόμμα, ηγέτη, ιδεολογία, υπάρχουσες αξίες, πεποιθήσεις, στάση ζωής, σκέψεις, ιδέες κλπ.) ή οι συνήθειες μας (π.χ. κάπνισμα) ανατρέπονται ή συγκρούονται με νέα στοιχεία που στηρίζονται σε δεδομένα, το πιθανότερο είναι ότι θα βρούμε χιλιάδες δικαιολογίες για να διαστρέψουμε ή να αγνοήσουμε τα αποδεικτικά στοιχεία και να επιμείνουμε στην πίστη μας ή την συνήθειά μας. Πρόκειται γι’ αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «γνωστική ασυμφωνία».
Ως συμπέρασμα θα αναφέρω την συμβουλή του Αποστόλου Παύλου στην επιστολή προς Τίτο (γ’,10) «Αιρετικόν άνθρωπον μετά μίαν καί δευτέραν νουθεσίαν παραιτού». Γιατί υπάρχουν σήμερα χιλιάδες αιρέσεις (σέχτες) που δοκιμάζουν καθημερινά τη λογική μας.
10 Νοεμβρίου 2020
Κρυφές και επικίνδυνες επιδημίες
Κίνδυνοι στον κυβερνοχώρο, ψευδείς ειδήσεις, περισπασμός – τρεις σοβαρές «επιδημίες» που μας απειλούν παράλληλα με τον κορωνοϊό
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 10 Νοεμβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-443)
Νάμαστε πάλι σε καθεστώς ελεγχόμενης κυκλοφορίας λόγω του κορωνοϊού. Ευτυχώς στα Χανιά τα πράγματα δεν είναι τόσο καταθλιπτικά όσο σε μεγαλύτερες πόλεις αφού το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει σε ημιαστικές ή και σε αγροτικές περιοχές. Φυσικά, πολλές οικονομικές δραστηριότητες έχουν ανασταλεί και αυτό σίγουρα απειλεί πολλές οικογένειες που θα αντιμετωπίσουν ακόμη και προβλήματα επιβίωσης. Ευτυχώς, εκτός από την στήριξη της πολιτείας δράση έχουν αναλάβει και οι πολυάριθμες δομές αλληλεγγύης.
Παράλληλα με τον κορωνοϊό η κοινωνία μας πρέπει να αντιμετωπίσει και μια σειρά από άλλες απειλές, που θολώνουν το τοπίο και επιτείνουν το αίσθημα ανασφάλειας και φόβου των πολιτών. Αφορούν στο σύνολό τους το σύγχρονο τρόπο ζωής, που στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην χρήση της πληροφορικής και των επικοινωνιών.
Κυβερνοασφάλεια. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Κυβερνοασφάλεια (ENISA) δημοσίευσε πρόσφατα έκθεση για το τοπίο των απειλών στην κυβερνοχώρο. Σε αυτήν επισημαίνει ότι λόγω και του κορωνοϊού που ευνοεί την τηλεργασία έχουν αυξηθεί οι επιθέσεις με στόχο την αποκόμιση οικονομικού οφέλους.
Αυτό γίνεται με την διασπορά κακόβουλου λογισμικού και μηνυμάτων, που αποβλέπουν είτε στην υποκλοπή δεδομένων και κωδικών πρόσβασης (ιδίως σε τραπεζικούς λογαριασμούς), είτε το μπλοκάρισμα υπολογιστών προκειμένου να ζητηθούν λύτρα (λυτριμικό). Οι στόχοι είναι κατοικίες, επιχειρήσεις, κυβερνητικές υπηρεσίες και υποδομές ζωτικής σημασίας. Μπορούμε να μιλήσουμε για μια πραγματική επιδημία!
Οι μέθοδοι προστασίας θυμίζουν λίγο-πολύ τα μέτρα προστασίας από τον κορωνοϊό. Εξειδικευμένο λογισμικό προστασίας από ιούς και κακόβουλο λογισμικό (μάσκα), αποφυγή ανοίγματος ύποπτων μηνυμάτων ακόμη και φαινομενικά γνωστή προέλευσης (αποστάσεις), καθώς και συχνός έλεγχος και καθαρισμός υπολογιστή και κινητού τηλεφώνου με τη βοήθεια του εξειδικευμένου λογισμικού προστασίας (πλύσιμο χεριών).
Παράλληλα, ποτέ κανείς δεν πρέπει να δίνει στοιχεία ταυτότητας και τραπεζικών λογαριασμών τηλεφωνικά σε αγνώστους – ιδίως αν επικαλούνται επείγοντες λόγους (π.χ. ατύχημα στενού συγγενούς). Οι απατεώνες μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν για να αδειάσουν τραπεζικούς λογαριασμούς και έχουν εφεύρει πολυάριθμες και καινοτόμες μεθόδους για να το πετύχουν …
Ψευδείς ειδήσεις. Έχουμε αναφερθεί κατ’ επανάληψη από αυτήν εδώ τη στήλη στις ψευδείς ειδήσεις και τις εκστρατείες παραπληροφόρησης του κοινού από εταιρείες αλλά και από κρατικούς φορείς με αμφιλεγόμενους κάθε φορά στόχους. Φυσικά, η τέχνη της παραπλάνησης με ψευδείς ειδήσεις, παραπληροφόρηση και προπαγάνδα είναι πανάρχαια. Δυστυχώς, στην εποχή μας οι ψευδείς ειδήσεις διαδίδονται αστραπιαία με τη βοήθεια του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης – πρόκειται για μια εξίσου επικίνδυνη επιδημία με εκείνη του κορωνοϊού.
Ο έλεγχος των ψευδών ειδήσεων δεν είναι εύκολη υπόθεση και όλοι, ακόμη και οι πιο υποψιασμένοι, έχουμε πέσει θύματα ψευδών ειδήσεων και θεωριών συνωμοσίας. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι να προφυλαχτούμε. Όπως γράψαμε και παλιότερα (βλ. ΧΝ 12/4/2017) θα πρέπει, πρώτον, να εξετάσουμε την πηγή και τον συντάκτη, β) να μην διαβάζουμε μόνο τον τίτλο της είδησης και γ) να επαληθεύσουμε την αναφερόμενη τεκμηρίωση (ιδίως τις στατιστικές) και την ημερομηνία και τέλος δ) μήπως πρόκειται για σατιρική είδηση …
Ευτυχώς, υπάρχουν πλέον εξειδικευμένοι ιστότοποι που ελέγχουν τις ψευδείς ειδήσεις και τις απάτες και παρέχουν έγκυρη πληροφόρηση. Στην Ελλάδα το ellinikahoaxes.gr κάνει πολύ καλή δουλειά, ενώ σε διεθνές περιβάλλον αξιόπιστα θεωρούνται τo snopes.com, το truthorfiction.com και το hoax-slayer.com. Επιπλέον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook. Twitter) έχουν πλέον θεσπίσει κανόνες ενημέρωσης των χρηστών για τις ψευδείς αναρτήσεις ή και για την διαγραφή της.
Δυστυχώς, σε αυτόν τον τομέα μεγάλο ρόλο παίζουν και οι προκαταλήψεις μας αφού έχουμε την τάση να πιστεύουμε περισσότερο τις ειδήσεις που ανταποκρίνονται στα πιστεύω μας (βλ. ΧΝ 21/3/2017). Έτσι, ο αντικειμενικός έλεγχος μιας είδησης γίνεται εξαιρετικά δύσκολος αν τα πιστεύω μας είναι ακλόνητα και προτιμούμε να πιστέψουμε κάτι που αντιβαίνει στους νόμους της φύσης, παρά να δεχτούμε πως πρόκειται για ψευδή είδηση ή απάτη.
Σκεφτείτε μόνο ότι υπάρχουν άνθρωποι στις μέρες μας έτοιμοι να σκοτώσουν και να σκοτωθούν για την πίστη τους, ελπίζοντας ότι μετά θάνατον θα ανταμειφτούν με 72 παρθένες και βουνά από πιλάφι … κάτι που κι αυτό είναι ψευδές, αφού οφείλεται σε λάθος μετάφραση των σχετικών εδαφίων του Κορανίου!
Περισπασμός. Ένας από τους βασικούς στόχος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των μηχανών έρευνας στο διαδίκτυο είναι να μας κάνουν να τα χρησιμοποιούμε, αν είναι δυνατόν συνέχεια! Κι αυτό γιατί τα έσοδά τους προέρχονται από τις διαφημίσεις που μας προωθούν με βάση την καταγραφή των προτιμήσεών μας, όπως αυτές προκύπτουν από την χρήση που κάνουμε. Τι αγοράζουμε από ηλεκτρονικά καταστήματα, τι διαβάζουμε στο διαδίκτυο, τι σελίδες, αναρτήσεις ή προϊόντα δηλώνουμε πως μας αρέσουν – με βάση τα like ή τον χρόνο που περνούμε χαζεύοντας τα.
Όταν λοιπόν περνά πολλή ώρα χωρίς να τα χρησιμοποιούμε, ενεργοποιούνται οι σχετικοί αλγόριθμοι και μας στέλνουν μηνύματα που μας παροτρύνουν να κοιτάξουμε το κινητό ή την ταμπλέτα μας. Στόχος είναι να αποσπάσουν την προσοχή μας έτσι που να ξαναρχίσουμε την χρήση. Δημιουργείται έτσι εθισμός, ιδίως στους ανήλικους, με αποτέλεσμα κατάθλιψη και άλλα ψυχολογικά προβλήματα, καθώς και κακές επιδόσεις σε σχολείο ή εργασία.
Οι τρόποι με τους οποίους οι εταιρείες πετυχαίνουν τα παραπάνω περιγράφονται στο ντοκιμαντέρ «Το κοινωνικό δίλημμα» (The social dilemma). Κάποιες μέθοδοι αντιμετώπισης αυτής της «επιδημίας» περιγράφονται σε ένα πρόσφατο βιβλίο με τίτλο «In-distracta-ble» (Απερίσπαστος). Για προχωρημένες περιπτώσεις απαιτείται προσφυγή σε ψυχοθεραπευτή, ειδικευμένο στις εξαρτήσεις …
Γενικά πάντως θα πρέπει να παίρνουμε έγκαιρα μέτρα προφύλαξης και να ενεργούμε αμέσως σε περίπτωση προσβολής από τις παραπάνω τρεις «επιδημίες», που αποδεικνύονται εξίσου σοβαρές με τον κορωνοϊό … ιδίως για τους απρόσεκτους και τους αδαείς!
27 Οκτωβρίου 2020
Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον;
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 27 Οκτωβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-442)
Η στήλη αυτή ασχολείται κυρίως με θέματα προστασίας από ατυχήματα και καταστροφές. Ωστόσο, μερικές φορές ο συντάκτης προχωρά σε προσωπικές εξομολογήσεις με βάση τις πολυάριθμες, όμορφες ή και τραυματικές εμπειρίες του. Σε κάθε περίπτωση πάντως παραμένει πιστή στην άποψη ότι καλύτερα είναι να προλαμβάνουμε τις καταστάσεις παρά να τρέχουμε να τις διορθώσουμε εκ των υστέρων. Κάτι που δυστυχώς δεν χαρακτηρίζει ούτε τους περισσότερους συμπολίτες μας, ούτε κυρίως τους διοικούντες …
Το πρώτο βήμα της πρόληψης είναι η ανάλυση της επικινδυνότητας. Δηλαδή, η εκτίμηση της πιθανότητας να υλοποιηθεί κάποια απειλή (από φυσικά φαινόμενα, ατυχήματα ή νοσογόνους παράγοντες) σε συνδυασμό με την συναφή τρωτότητα (π.χ. γεωγραφική περιοχή, έλλειψη μέτρων προστασίας, ευάλωτη ομάδα). Να τρεις τομείς που απαιτούν μακροπρόθεσμα μέτρα πρόληψης.
Κορωνοϊός. Ας μην περιμένουμε επιστροφή στην κανονικότητα πριν το 2024 γράφει ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος, δημοσιογράφος και διευθυντής σύνταξης του ανεξάρτητου, μη-κερδοσκοπικού οργανισμού ερευνών διαΝΕΟσις. Και συμπληρώνει: «Το νούμερο δεν το έβγαλα από το μυαλό μου. Κάπως έτσι το προβλέπει ο καθηγητής του Yale Νικόλας Χρηστάκης σε άρθρο του στη Wall Street Journal και στο νέο του βιβλίο.
Μεταξύ άλλων, τα βάζει κάτω και υπολογίζει πόσο θα κρατήσουν όλα τα επόμενα στάδια της πανδημίας, πότε μπορεί να φτιαχτεί ασφαλές εμβόλιο, πόσο αποτελεσματικό θα είναι, πόσο καιρό θα πάρει η παρασκευή του σε πρωτοφανείς ποσότητες, πόσο καιρό θα χρειαστεί στην πράξη για να εμβολιαστεί μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, τι θα σημαίνει το ότι κάποιες χώρες θα καθυστερήσουν πολύ να αποκτήσουν πρόσβαση, για πόσα χρόνια θα συνεχίσουν να είναι απαραίτητα κάποια μέτρα, και καταλήγει λίγο-πολύ στο ότι μετά το 2022 θα αρχίσει να εξαφανίζεται ο ιός από κάποιες πλούσιες κοινωνίες, και ότι θα τον έχουμε εξαφανίσει εντελώς μέχρι το 2024, καλώς εχόντων των πραγμάτων. Τότε θα πάψει ο φόβος να αποτελεί μέρος της καθημερινής μας συμπεριφοράς».
Συνεπώς, ας θυμηθούμε τα βάσανα που πέρασαν παλαιότερες γενιές με μεγάλες, θανατηφόρες επιδημίες, αλλά και οι παππούδες και (για τους μεγαλύτερους) οι γονείς μας, με πολέμους και εμφυλίους. Για να οπλιστούμε με υπομονή προκειμένου να σχεδιάσουμε τρόπους αντιμετώπισης της κατάστασης.
Πρόσφατα, αναφερθήκαμε εκτεταμένα στις μεθόδους προφύλαξης από τον κορωνοϊό (βλ. ΧΝ 4/8/2020). Η αντιμετώπιση ωστόσο των οικονομικών επιπτώσεων από την παρατεταμένη κατάσταση που δημιουργεί η πανδημία στην αγορά θα απαιτήσει αλληλεγγύη, επιχειρηματική συνέχεια και τα τρία συστατικά της ανθεκτικότητας: εφευρετικότητα, αισιοδοξία, ζωή με νόημα … (βλ. ΧΝ 26/5/2020). Και οπωσδήποτε έγκυρη πληροφόρηση …
Τουρκία. Εκτός από την δραματική τροπή που έχει πάρει η τουρκική οικονομία, ο πρόεδρος Ερντογάν έχει ανοίξει μέτωπα σε πολλές περιοχές και τα έχει βάλει με τουλάχιστον τέσσερις πυρηνικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία, Γαλλία, Ισραήλ) αλλά και με τον αραβικό κόσμο. Ταυτόχρονα, συνεχίζει να συλλαμβάνει στελέχη των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, ενώ αντιμετωπίζει και μια όλο και δριμύτερη αντιπολίτευση.
Ο διεθνής τύπος της Δύσης αναρωτιέται όλο και περισσότερο αν η Τουρκία αξίζει να παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ. Παράλληλα, σε πρόσφατο άρθρο του με τίτλο «Το τέλος του καθεστώτος Ερντογάν βρίσκεται ‘υπό κατασκευή’» ο Βασίλης Κορωνάκης, ιδρυτής και γενικός διευθυντής της αγγλόφωνης εφημερίδας New Europe, αναφέρει ότι «… σύμφωνα με πηγές που πρόσκεινται στην Ουάσιγκτον, δεν έχει αποκλειστεί στο εγγύς μέλλον οι τούρκοι στρατιωτικοί να αναλάβουν πρωτοβουλία ανατροπής του Ερντογάν και ομαλοποίησης των σχέσεων της Τουρκίας με τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, ώστε να αποφευχθεί ο διαμελισμός της χώρας και να αποκατασταθεί η μακρά και δύσκολη πορεία προς την Ευρώπη. Ωστόσο, αυτό αποτελεί το καλύτερο σενάριο».
Με καλό ή κακό σενάριο πάντως, ένα είναι σίγουρο. Η χώρα μας και το νησί μας θα βρεθεί στην πρώτη γραμμή του καυγά, ο οποίος δεν θα γίνει κατ’ αρχήν για τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους που ίσως κρύβονται στο υπέδαφος της Ανατολικής Μεσογείου. Και ως γνωστόν «Όταν στο βάλτο μαλώνουν τα βουβάλια την πληρώνουν τα βατράχια».
Κλιματική αλλαγή. Οι πρόσφατες αλλά και οι περσινές καταστροφές από τα ακραία καιρικά φαινόμενα μας υπενθυμίζουν πως θα πρέπει να πάρουμε ταχύτατα μέτρα για την αντιμετώπιση και τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Δεν επιτρέπεται να καταστρέφονται περιουσίες και να κινδυνεύουν άνθρωποι από πλημμύρες όταν έχουν μελετηθεί οι λεκάνες απορροής των ποταμών και των χειμάρρων σε όλη την επικράτεια.
Ο συστηματικός καθαρισμός, η κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων και η απομάκρυνση των παράνομων κατασκευών από τις κοίτες θα πρέπει να αποτελέσουν πρώτη προτεραιότητα. Οι αρχές θα πρέπει να φροντίσουν για τον συστηματικό καθαρισμό των φρεατίων, την ενίσχυση της παροχετευτικότητας των αγωγών απομάκρυνσης ομβρίων και για τη μετατροπή πολλών επιφανειών από σκληρές σε απορροφητικές.
Παράλληλα, θα πρέπει να προβλεφθεί η κατασκευή δεξαμενών συλλογής ομβρίων που θα ενεργούν ως ζώνες απομόνωσης ώστε να μην πλημμυρίζουν οι κατοικημένες περιοχές που βρίσκονται στην πορεία κίνησης του νερού. Για το νησί μας θα πρέπει να προβλεφθούν και σημαντικά έργα αντιμετώπισης της διάβρωσης των ακτών, δεδομένου ότι κινδυνεύουμε να χάσουμε τις παραλίες μας που αποτελούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του τουρισμού μας.
Ταυτόχρονα, όσο θα αυξάνονται οι καλοκαιρινές ξηρασίες τόσο θα εντείνεται η πιθανότητα μεγάλων δασικών πυρκαγιών. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να ενταθούν οι δράσεις καθαρισμού και διαχείρισης των δασών ώστε να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος πυρκαγιάς, με ταυτόχρονη ενίσχυση της έγκαιρης προειδοποίησης και των εποχιακών μέσων πυρόσβεσης.
Συμπέρασμα. Η αντιμετώπιση όλων των παραπάνω απαιτεί συστράτευση πολιτών και πολιτείας, βελτίωση της εκπαίδευσης και σωστή διαχείριση των κοινών από τους διοικούντες. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι θα συμφωνούν σε όλα, αλλά πως όλοι θα αγωνίζονται ο καθένας με τον τρόπο του για την επίτευξη των κοινά αποδεκτών στόχων, χωρίς ανώφελες διαμάχες και λαϊκίστικες αντιπαραθέσεις μόνο και μόνο για να ικανοποιηθεί κάποιο κομματικό ή συντεχνιακό ακροατήριο … «Οι καιροί ου μενετοί»!
20 Οκτωβρίου 2020
Αναμνήσεις από μυρωδιές
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 20 Οκτωβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-441)
Τις προάλλες έβαζα πετρέλαιο στο αυτοκίνητο. Δίπλα ήταν ένα φουντωτός βασιλικός. Τον χάιδεψα και μετά μύρισα το χέρι μου. Το υπέροχο άρωμα μου έφερε στη μνήμη το άρωμα που ανέδυε ο βασιλικός με τον οποίο μας έραινε με τον αγιασμό ο παπάς στην εκκλησία όταν ήμουν παιδί. Για φαντάσου! Μια μυρωδιά να ξυπνήσει τόσο έντονα μιάν ανάμνηση …
Κι όμως, οι ερευνητές έχουν αποδείξει ότι ο εγκέφαλος επεξεργάζεται μυρωδιές, αναμνήσεις και συναισθήματα σε αλληλοσυνδεόμενες περιοχές. Η μυρωδιά διεγείρει τις νευρικές απολήξεις των οσφρητικών αισθητήρων που μεταφέρουν το σήμα στους οσφρητικούς βολβούς. Από εκεί το σήμα φτάνει στην αμυγδαλή, μια περιοχή του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα συναισθήματα και μετά στον γειτονικό ιππόκαμπο όπου αναπτύσσονται οι λειτουργίες της μάθησης και του σχηματισμού των αναμνήσεων.
Μυρωδιές και αναμνήσεις. Η μυρωδιά από τα ξύλα που καίγονται στο τζάκι μου θυμίζει πάντα όμορφες αναμνήσεις από τις προσκοπικές πυρές στο τέλος της κατασκήνωσης ή κάποιας συνάντησης. Που τέλειωναν πάντα με το τραγούδι του αποχωρισμού, μελαγχολικό αλλά και αισιόδοξο μαζί. «Όχι δεν χωριζόμαστε για πάντοτε παιδιά, μα θα ξαναβλεπόμαστε αδέλφια μου συχνά».
Άλλες αναμνήσεις ξυπνά η μυρωδιά του φρεσκοψημένου ψωμιού αλλά και η μυρωδιά της κουζίνας σε εστιατόριο. Θυμάμαι το εστιατόριο του πατέρα μου, όπου δούλεψα πολλά καλοκαίρια ως βοηθός σερβιτόρου, στο πλύσιμο των ποτηριών και των πιρουνιών, στις σαλάτες, τα αναψυκτικά και τα φρούτα. Και θυμάμαι πως μετά το τέλος της δουλειάς έμπαινα στην κουζίνα και ο μάγειρας μου ετοίμαζε ένα πιάτο με διάφορες λιχουδιές …
Μια μυρωδιά που γνώρισα σε σχετικά μεγάλη ηλικία είναι η μυρωδιά του ελαιουργείου. Κάθε φορά που πάμε τις ελιές για άλεσμα θα μείνω συνεχώς εκεί, παρακολουθώντας όλη τη διαδικασία – πλύσιμο, άλεσμα, διαχωρισμό – μέχρι την παραλαβή του λαδιού, τη μεταφορά του και την αποθήκευση στην «ντίνα». Και σε όλη τη διαδικασία αυτό που απολαμβάνω περισσότερο είναι η μυρωδιά.
Ευχάριστες αναμνήσεις ξυπνά επίσης η μυρωδιά του τυπογραφείου. Επισκέφτηκα για πρώτη φορά τυπογραφείο όταν ο θείος Αριστός με πήγε στην εφημερίδα Τζουμχουριέτ στην Πόλη. Ήμουν τότε 6 χρονών αλλά από τότε είχα πολλές ευκαιρίες να επισκεφτώ τυπογραφεία με τον θείο αλλά και μόνος μου. Στο ΒΗΜΑ και ΤΑ ΝΕΑ όπου δούλευε μετά την απέλασή του από την Τουρκία.
Στα τυπογραφεία που πήγαινα για να τυπώσω τους καταλόγους του εστιατορίου του πατέρα μου. Στο συγκρότημα της εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος-Larousse-Britannica και του περιοδικού Επίκαιρα όπου εργάστηκα μερικά χρόνια. Στην Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Λουξεμβούργο όταν συνεργαζόμουν ως υπεύθυνος πληροφόρησης διάφορων υπηρεσιών. Και φυσικά στο Μουσείο Τυπογραφίας του Γιάννη και της Ελένης Γαρεδάκη.
Επιπλέον, η μυρωδιά του χαρτιού και του μελανιού πάντα ξυπνά όμορφες αναμνήσεις. Τα καινούργια βιβλία που μου έφερναν δώρο. Λίγο μεγαλύτερος τα γυαλιστερά, έγχρωμα περιοδικά που είχαν πάντα μια ιδιαίτερη, αξέχαστη μυρωδιά.
Άσχημες αναμνήσεις. Μια από τις άσχημες αναμνήσεις που έχω συνδέσει με αποκρουστική μυρωδιά είναι η πρωινή αγκαλιά της καπνίστριας γιαγιάς μου της οποίας το χνώτο μύριζε απαίσια. Αν και χρωστώ πάρα πολλά στη γιαγιά μου που μου άνοιξε το μυαλό και τους ορίζοντες και την οποία αγαπούσα ιδιαίτερα, δεν μπορώ να ξεχάσω αυτή την άσχημη μυρωδιά …
Μια άλλη μυρωδιά που μου έφερνε αισθήματα κατάθλιψης ήταν η μυρωδιά του θαλάμου στο στρατό. Ιδίως όταν είχα υπηρεσία ως θαλαμοφύλακας μετά τα μεσάνυχτα. Όταν η ατμόσφαιρα είχε βαρύνει από τα χνώτα των συναδέλφων, από τις αναθυμιάσεις από άρβυλα και κάλτσες αλλά και από τις πολυχρησιμοποιημένες κουβέρτες και στρώματα …
Μια μυρωδιά που απεχθάνομαι ακόμη και σήμερα είναι εκείνη της ψαραγοράς, ιδίως της κεντρικής ψαραγοράς της Αθήνας. Ίσως γιατί δεν είμαι πολύ φίλος των ψαριών. Ίσως γιατί την επισκέφτηκα πρώτη φορά όταν ήμουν μικρός και εξαρχής δεν συμφιλιώθηκα με την ιδέα …
Μια άλλη φοβερή μυρωδιά είναι η μυρωδιά που αναδύουν τα αποκαΐδια στον τόπο μιας πυρκαγιάς. Όταν βλέπεις να έχουν γίνει στάχτη οι κόποι μιας ζωής ή οι κόποι της φύσης μετά από μια δασική πυρκαγιά. Η οικογένεια της μητέρας μου είχε χτυπηθεί από πυρκαγιές στην Πόλη αλλά και το διαμέρισμα της γιαγιάς στην Ελλάδα καταστράφηκε από πυρκαγιά που προκλήθηκε από ένα καντήλι. Όταν περνώ από καμένο δάσος, ή επισκέπτομαι τόπο πυρκαγιάς, έρχονται πάντα στο νου μου εφιαλτικές σκηνές καταστροφής.
Τέλος, μια πολύ κακή ανάμνηση ξυπνά κάθε φορά που μυρίζω την εξάτμιση ενός φορτηγού που καίει πετρέλαιο ντίζελ. Όταν ήμουν φοιτητής στην Πάτρα, άφηνα ανοικτό το παράθυρο του ισόγειου δωματίου μου για να παίρνω αέρα τις ζεστές νύχτες του φθινόπωρου, της άνοιξης και του καλοκαιριού. Όμως κάθε πρωί περνούσε από τον δρόμο μας το απορριμματοφόρο του Δήμου και γέμιζε το δωμάτιο με την εξάτμισή του. Παρόλο που πεταγόμουν από το κρεβάτι να κλείσω το παράθυρο … μερικές φορές δεν προλάβαινα …
Διαταραχές της όσφρησης. Δυο τρεις φορές μετά από πολύ βαριά γρίπη έχασα για λίγες μέρες την αίσθηση της όσφρησης ή άρχισα να μυρίζω άλλα αντ’ άλλων. Γενικά, επειδή δεν κάπνισα ποτέ, έχω διατηρήσει μια πολύ καλή όσφρηση. Και λυπάμαι όσους την έχουν χάσει ή υποβαθμίσει σημαντικά από κακές συνήθειες (κάπνισμα, κοκαΐνη), λόγω ηλικίας ή νόσων του εγκεφάλου (Πάρκινσον, Αλζχάιμερ, σκλήρυνση κατά πλάκας) ή και λόγω επαγγέλματος (εργασία με τοξικά χρώματα, διαλυτικά και αμμωνία).
Η υποσμία και η ανοσμία αποτελούν επίσης σημαντικά συμπτώματα της προσβολής από τον νέο κορωνοϊό. Σε κάθε περίπτωση υποβάθμισης ή απώλειας της σημαντικής αυτής αίσθησης θα πρέπει να ζητήσουμε άμεσα την βοήθεια ενός γιατρού. Η όσφρηση είναι εξαιρετικά χρήσιμη κι όχι μόνο για να ξαναζωντανέψει αναμνήσεις και συναισθήματα, αλλά και για να μας προφυλάξει από δυσάρεστες εκπλήξεις – χαλασμένα τρόφιμα ή μολυσμένα περιβάλλοντα.
13 Οκτωβρίου 2020
Εμπειρίες με τα αρχαία Ελληνικά
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 13 Οκτωβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-440)
Κάθε Κυριακή πρωί διαβάζω το άρθρο που ανεβάζει ο φίλος Νίκος Δήμου στο ιστολόγιό του doncat.blogspot.com. Αυτή την Κυριακή έθιξε το θέμα της διδασκαλίας των αρχαίων αναφέροντας πως αμφιβάλει «αν ένας απόφοιτος της Φιλοσοφικής οποιουδήποτε Ελληνικού όχι βέβαια Λυκείου, αλλά ακόμα και ΑΕΙ, θα ήταν σε θέση να μιλήσει στα Αρχαία ή να γράψει δύο σελίδες πρωτότυπο κείμενο, χωρίς λάθη.
Αλλά ακόμα και αν βρισκόταν ένας τέτοιος φωστήρας – και πάλι τα αρχαία θα του ήταν παγκοσμίως άχρηστα. Γιατί στην Ελλάδα επιμένουμε να προφέρουμε τα αρχαία κείμενα με νεοελληνική προφορά, ενώ όλη η οικουμένη χρησιμοποιεί την "Ερασμιακή". Άρα, πλήρης αδυναμία προφορικής συνεννόησης. Δηλαδή, στο μόνο πράγμα που θα μπορούσε (και θα έπρεπε) η παιδεία μας να υπερέχει, υστερεί τραγικά. Οι "Παίδες Ελλήνων ίτε!" δεν μαθαίνουν σωστά αρχαία!»
Το άρθρο αυτό μου θύμισε μερικές παλιές εμπειρίες.
Ο ελληνοτραφής Βέλγος παιδίατρος. Πριν μερικά χρόνια όταν ζούσαμε στις Βρυξέλλες πηγαίναμε τα παιδιά σε έναν παιδίατρο, που ήταν και διευθυντής στο παιδιατρικό τμήμα του Νοσοκομείου St. Jean, στο κέντρο των Βρυξελλών. Την πρώτη φορά που τον επισκεφθήκαμε, τον ρωτήσαμε αν μπορούσαμε να δώσουμε στον γριπιασμένο γιο μας λίγο μέλι για τον λαιμό. «Δεν γνωρίζετε τι έπαθαν οι Μύριοι όταν στην κάθοδό τους προς τη Μαύρη Θάλασσα βρήκαν μια κυψέλη κι άρχισαν να τρώνε μέλι;» μας ρώτησε. Αδαείς εμείς, που είχαμε βέβαια διδαχτεί σχολαστικά την Κύρου Ανάβαση στο Γυμνάσιο, σηκώσαμε τους ώμους. Ο γιατρός πήρε τότε ένα κομμάτι χαρτί κι έγραψε στα Ελληνικά «κάτω διεχώρουν» ή «κατεδιέρρευσαν» (Ξεν. Αν. 4,8,20).
«Στο γυμνάσιο που πήγαινα» μας είπε μετά, στο Λύκειο Saint Michel που διηύθυναν Ιησουίτες καλόγεροι, «έπρεπε στο διάλειμμα να μιλάμε υποχρεωτικά Λατινικά. Απαλλάσσονταν μόνον όσοι μιλούσαν Αρχαία Ελληνικά». Και συμπλήρωσε, «εμείς οι γαλλόφωνοι μπορούμε να καταλάβουμε τη γλώσσα μας σε βάθος μόνον αν διδαχθούμε καλά τα Ελληνικά». Νέοι εμείς τότε δεν δώσαμε σημασία, αλλά σιγά σιγά γίναμε φίλοι. Λίγα χρόνια αργότερα, όταν είχε πάρει πια σύνταξη, μας εξομολογήθηκε πως «ακόμη και τώρα στα 70 μου, όταν δεν μπορώ να κοιμηθώ το βράδυ, απαγγέλλω τους πρώτους 100 στίχους της Ιλιάδας ! Από το πρωτότυπο φυσικά ...».
Ο Φινλανδός «Θεοδωράκης». Επιστρέφοντας από ένα σεμινάριο στην Φινλανδική Σχολή Πολιτικής Προστασίας αγόρασα έναν δίσκο με κλασσική πατριωτική μουσική του μεγάλου Φινλανδού συνθέτη Γιαν Σιμπέλιους (Jan Sibelius). Ο δίσκος περιείχε και το επαναστατικό τραγούδι που είχαν στα χείλια τους οι Φινλανδοί στα τέλη του 19ου αιώνα όταν ζούσαν κάτω από Ρωσική κατοχή.
Ήταν απόσπασμα από το πολεμικό έπος Δέξιππος που έγραψε ο ποιητής Viktor Rydberg εμπνεόμενος από τα έπη του Σπαρτιάτη ποιητή Τυρταίου. Το ποίημα διηγείται τη μάχη ανάμεσα στους πολιτισμένους Αθηναίους και του Πέρσες στην Αθήνα του 267 π.Χ. Η αναλογία στη σχέση Φιλανδών και Ρώσων ήταν εμφανής.
Με βάση το παραπάνω ποίημα, τον Απρίλιο του 1899 παρουσιάστηκε στο Ελσίνκι το συμφωνικό έργο «Ο Ύμνος των Αθηναίων» (Atenarnes Sång, Op 31 No 3) για ορχήστρα και χορωδία του Sibelius. Λίγους μήνες μετά, κι ενώ η Ρωσική λογοκρισία γινόταν όλο και πιο αυστηρή, το έργο έγινε σύμβολο αντίστασης και παρουσιάστηκε σε πολυάριθμες διασκευές.
Αρκαδία. Η καταγωγή μου είναι από την Αρκαδία και μάλιστα από την Επαρχία Κυνουρίας – τη θρυλική Τσακωνιά. Κάποια στιγμή το 2002 πήρε το μάτι μου σε μια Βελγική εφημερίδα τη λέξη Arcadie. Έτσι αποκαλείται μια πρωτοβουλία για τη δημιουργία ενός χώρου συνάντησης και ελεύθερης έκφρασης σε ένα νοσοκομείο των Βρυξελλών, για τα αδέλφια παιδιών που πάσχουν από βαριές αρρώστιες. Η πρωτοβουλία πήρε το βραβείο «Ανθρώπινη Φροντίδα».
Αρκαδία! Αλήθεια τι ονειρεμένο όνομα! Φέρνει στο νου τον περίφημο και πολυσυζητημένο πίνακα του Νικολά Πουσέν «Οι Αρκάδες βοσκοί» με τρεις βοσκούς και μια κοπέλα γύρω από έναν τάφο με την επιγραφή «Et in Arcadia ego» (Και εν Αρκαδία ειμί). Για τους μορφωμένους του 17ου αιώνα η Αρκαδία συμβόλιζε την βουκολική ποίηση που αναπτύχθηκε παράλληλα με την επική από τους αρχαίους χρόνους.
Κατά την παράδοση οι βοσκοί κι οι βοσκοπούλες στην Αρκαδία ζούσαν μιαν ανέμελη ζωή δίπλα στα κοπάδια τους έχοντας άφθονο χρόνο να παίζουν τις φλογέρες τους και να συνθέτουν ποιήματα. Η Αρκαδία ήταν λοιπόν ένα είδος γλυκιάς ουτοπίας κι ο Πουσέν θέλησε να υποδηλώσει στον πίνακα αυτόν πως ακόμη και σ’ αυτήν την ουτοπία υπάρχει ο θάνατος κι ο πόνος.
Η έρευνα στο διαδίκτυο με τη λέξη «Arcadia» δίνει 128 εκατομμύρια αποτελέσματα! Υπάρχουν Αρκαδίες στις ΗΠΑ, την Αυστραλία, τον Καναδά, την Ουκρανία και αλλού. Σχολεία, οργανισμοί, κινηματογραφικές ταινίες, πίνακες ζωγραφικής, πλοία, ένα κολλέγιο και ένα πανεπιστήμιο φέρουν το όνομα αυτό. Αλλά να μην ξεχνάμε και τον Πουσέν. «Et in Arcadia ego».
Ο φίλος Σταύρος Μεϊμαρίδης μου γράφει σε ηλεκτρονικό μήνυμα:
Εγώ πάντως, όταν ο Βέλγος πιανίστας του γκρουπ μου μου μίλησε για την Ερασμιακή προφορά (διότι μελετούσε τα αρχαία ελληνικά), διάβασα τα ακόλουθα και είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση:
- Δεν είναι ρεαλιστικό να αναμένεται ότι ο σπουδαστής τής Ελληνικής θα προφέρει διαφορετικά λέξεις και γραφήματα που συναντώνται αναλλοίωτα από την κλασική εποχή μέχρι σήμερα. Είναι ουσιαστικά ανέφικτο για λέξεις όπως άνθρωπος, οδός, θάλασσα, καιρός, γη και άλλες, καθώς και τα γραφήματα που περιέχουν, να προφέρονται διαφορετικά όταν συναντώνται σε αρχαίο, ελληνιστικό, μεσαιωνικό ή νεοελληνικό κείμενο.
- Η υστεροβυζαντινή / νεοελληνική προφορά έχει τουλάχιστον χιλιετή ιστορία και, αν παραλείψουμε την τελευταία τροπή (ιωτακισμός τού -υ- [y]), ανάγεται στους ελληνιστικούς χρόνους και διαθέτει, ως εκ τούτου, μακρά παράδοση και χρήση. Οι αντιγραφείς των αρχαίων κειμένων τον Μεσαίωνα δεν προέφεραν διαφορετικά τα κείμενα που φρόντισαν να διασωθούν ώς τις ημέρες μας.
- Η υιοθέτηση της ερασμιακής προφοράς από τους ευρωπαίους λογίους ταίριαζε περισσότερο στα συστήματα των δικών τους γλωσσών και εξυπηρέτησε πρακτικά στην εκμάθηση και γραφή τής Αρχαίας Ελληνικής.
Ο Ιωάννης Σταματάκος, επί πολλά χρόνια καθηγητής τής Αρχαίας Ελληνικής φιλολογίας, συνόψισε ως εξής το ζήτημα:
«Θὰ ἦτο ἑπομένως μωρία ἐκ μέρους μας νὰ δημιουργήσωμεν ἡμεῖς μεγάλας δυσκολίας παραδεχόμενοι τὴν Ἐρασμιακὴν προφοράν, καθ' ἣν στιγμὴν ἀπὸ τῆς ἀρχαιότητος ἤδη εἶχεν ἀρχίσει ἡ ἐξέλιξις τῆς προφορᾶς πρὸς τὴν σημερινὴν πραγματικότητα. Διότι διὰ τοὺς ξένους ἡ Ἐρασμιακὴ προφορὰ δὲν ἀποτελεῖ ἐπανάστασιν, ἢ μᾶλλον ἀνατροπήν, ὑπαρχούσης καταστάσεως. Ἀντιθέτως εἴς τινα σημεῖα συμφωνεῖ πρὸς τὴν προφορὰν τῆς Ἐθνικῆς των γλώσσης, ἐν ᾧ δι' ἡμᾶς τοὺς σημερινοὺς Ἕλληνας τὸ πρᾶγμα εἶναι διάφορον: ἡμεῖς προφέρομεν κατὰ ἕνα τρόπον τοὺς φθόγγους καὶ τὰς λέξεις τῆς Νέας Ἑλληνικῆς, θὰ ἦτο δὲ πολὺ δύσκολον νὰ συνηθίσωμεν νὰ προφέρωμεν κατὰ διάφορον τρόπον τοὺς ἰδίους φθόγγους (καὶ σχεδὸν τὰς ἰδίας λέξεις), ὅταν εἰδοποιήσωμεν τὸν ἑαυτόν μας ὅτι πρόκειται νὰ ἀναγνώσωμεν ἀρχαῖον κείμενον, δηλ. κατὰ παραγγελίαν, οὐ μόνον δὲ δύσκολον ἀλλὰ καὶ ἄσκοπον, καὶ ἑπομένως ἀνόητον.
Επομένως, μολονότι είναι σκόπιμο να παρέχονται στοιχεία τής αρχαίας προφοράς σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες στις οποίες υπάρχει επαφή με το αρχαίο κείμενο, οι γλωσσολόγοι συμφωνούν ότι δεν εφικτό ούτε λογικό να ζητηθεί η χρήση της (ή της προσεγγίζουσας ερασμικής προφοράς) από τον Έλληνα σπουδαστή ή λόγιο».
Φυσικά υπάρχουν και πάρα πολλές άλλες πηγές που συγκλίνουν με τα ανωτέρω. Π.χ. Η προφορά των Αρχαίων Ελληνικών του φιλόλογου, θεολόγου και εκπαιδευτικού Στυλιανού Αρχοντίδη, το οποίο καταλήγει:
Εν τέλει προφέροντας τα αρχαία ελληνικά με τη σύγχρονη προφορά της Νέας Ελληνικής διευκολύνεται η επιστημονική επικοινωνία με την Ελλάδα. Επιπλέον ανοίγει ο δρόμος για μία καλύτερη προσέγγιση του κειμένου της Καινής Διαθήκης και ερχόμαστε σε πιο άμεση επαφή με τον πλούτο των Βυζαντινών και Νεοελληνικών κειμένων, τα οποία είναι ο άμεσος απόγονος της ελληνιστικής κοινής και της γλώσσας. της Καινής Διαθήκης. Με αυτόν τον τρόπο θα φανεί η πολύ μεγάλη ζωντανή συνέχεια και ενότητα της ελληνικής γλώσσας, της ελληνικής διανόησης, της ελληνικής λογοτεχνίας. Αυτό θα έχει και ως αποτέλεσμα τον εμπλουτισμό των επιστημονικών γνώσεων της Καινής Διαθήκης, τις οποίες στερηθήκαμε τους τελευταίους αιώνες λόγω της εμμονής στην προφορά του Έρασμου (βλ. The Development of Greek and the New Testament: Morphology, Syntax, Phonology, and Textual Transmission, Mohr Siebeck, Tübingen, 2004, σ. 396)
06 Οκτωβρίου 2020
Τι θα γίνει με τα αποτσίγαρα …
Με το νέο νομοσχέδιο για τον περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσεως ελπίζεται ότι θα ανακυκλώνονται και τα αποτσίγαρα και μάλιστα με έξοδα της καπνοβιομηχανίας …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 6 Οκτωβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-439)
Την περασμένη Παρασκευή κατατέθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο με το οποίο ενσωματώνεται στην Ελληνική νομοθεσία η ευρωενωσιακή οδηγία (ΕΕ) 2019/904 σχετικά με τη μείωση των επιπτώσεων ορισμένων πλαστικών προϊόντων στο περιβάλλον. Το νομοσχέδιο αφορά τις πλαστικές σακούλες και συσκευασίες τροφίμων, τα πλαστικά ποτήρια, μαχαιροπήρουνα και καλαμάκια, καθώς και πλαστικές μπατονέτες. Αφορά επίσης και τα «προϊόντα καπνού με φίλτρο και φίλτρα που κυκλοφορούν στο εμπόριο για χρήση σε συνδυασμό με προϊόντα καπνού».
Να υπενθυμίσουμε ότι τα φίλτρα προϊόντων καπνού περιέχουν πλαστική ύλη και κατέχουν τη δεύτερη θέση μεταξύ των πλαστικών αντικειμένων μίας χρήσης που εμφανίζονται συχνότερα σε παραλίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (πρώτη θέση παγκοσμίως). Επιπλέον, τα φίλτρα αυτά έχουν συγκεντρώσει πολλές από τις χιλιάδες δηλητηριώδεις χημικές ενώσεις που εκλύουν τα καιόμενα αλλά και τα θερμαινόμενα καπνικά προϊόντα. Ενώσεις που βλάπτουν άμεσα τα πουλιά, τα ψάρια και τα ζώα όταν τα καταπίνουν θεωρώντας τα ως τροφή.
Υποχρεώσεις της καπνοβιομηχανίας. Από τις 3 Ιουλίου 2021 όλες οι συσκευασίες προϊόντων καπνού με φίλτρο και φίλτρων για προϊόντα καπνού, πρέπει να φέρουν υποχρεωτικά εμφανή, ευανάγνωστη και ανεξίτηλη σήμανση, που να ενημερώνει τους καταναλωτές για δύο πράγματα. Τις κατάλληλες επιλογές διαχείρισης του προϊόντος ως απόβλητου ή τους τρόπους διάθεσης του που πρέπει να αποφεύγονται. Και το γεγονός ότι το προϊόν περιέχει πλαστικές ύλες, καθώς και τις επακόλουθες αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες της απόρριψής τους στο περιβάλλον.
Επιπλέον, έως τις 5 Ιανουαρίου 2023, οι παραγωγοί καπνικών προϊόντων είναι υποχρεωμένοι να σχεδιάσουν, να οργανώσουν και να λειτουργήσουν πανελλαδικό Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ) αποβλήτων για όλα τα προϊόντα που διαθέτουν στην αγορά. Το εν λόγω ΣΣΕΔ θα έχει δύο βασικές υποχρεώσεις.
Πρώτον να σχεδιάσει, να υλοποιήσει και να καλύψει το κόστος για μέτρα ευαισθητοποίησης των καταναλωτών στο πρόβλημα της απόρριψης των φίλτρων προϊόντων καπνού. Και δεύτερον να πληρώσει για δράσεις συλλογής, καθαρισμού, μεταφοράς και επεξεργασίας των συναφών αποβλήτων. Σε αυτές τις δράσεις μπορεί να περιλαμβάνεται και η δημιουργία ειδικής υποδομής για τη συλλογή των αποβλήτων αυτών (π.χ. τοποθέτηση κατάλληλων δοχείων απορριμμάτων σε σημεία όπου συσσωρεύονται τέτοιου είδους απορρίμματα).
Ο Εθνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης θα πρέπει να καταρτίσει κοστολογημένο τριετές πανελλαδικό πρόγραμμα καθαρισμού. Το πρώτο πρόγραμμα πρέπει να καταρτιστεί το 2022 για τις χρονιές 2023 έως 2025 και πρέπει να περιλαμβάνει και το ποσό που θα διατεθεί στους Δήμους και σε άλλους αρμόδιους δημόσιους φορείς για τον καθαρισμό και τη διάθεση μεταξύ άλλων και των αποβλήτων από φίλτρα των καπνικών προϊόντων.
Προγράμματα ευαισθητοποίησης καταναλωτών. Τα προγράμματα αυτά που πρέπει να καταρτίζονται και να υλοποιούνται σε ετήσια βάση θα πρέπει να ενημερώνουν και να ενθαρρύνουν την υπεύθυνη καταναλωτική συμπεριφορά με στόχο τη μείωση των φίλτρων καπνικών προϊόντων που απορρίπτονται στο περιβάλλον. Θα πρέπει επίσης να τονίζουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της απόρριψης στο περιβάλλον, ιδίως το θαλάσσιο, αλλά και στο δίκτυο αποχέτευσης. Επιπλέον, θα πρέπει να αναφέρουν και τους τυχόν παραπλανητικούς, ανακριβείς ή ψευδείς περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς σχετικά με την απόρριψη των φίλτρων.
Τα προγράμματα ευαισθητοποίησης θα περιλαμβάνουν ενημερωτικές ιστοσελίδες και σελίδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Προωθητικές εκδηλώσεις με τη συμμετοχή του κοινού όπως συνέδρια και εκθέσεις. Προβολή μηνυμάτων ευαισθητοποίησης σε μέσα μαζικής ενημέρωσης, καταχωρήσεις σε έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο και ειδικές παραγωγές βίντεο. Παραγωγή και διάθεση εξειδικευμένων οδηγών για την ενημέρωση του κοινού. Προωθητικές δράσεις καθαρισμού ακτών και εν γένει κοινόχρηστων χώρων. Και τέλος, εκπαιδευτικές δράσεις για μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Προβλήματα εφαρμογής. Είναι σίγουρο ότι η καπνοβιομηχανία θα πρέπει να επενδύσει σημαντικά ποσά προκειμένου να συμμορφωθεί με τη νέα νομοθεσία. Εκτός από τον επανασχεδιασμό των συσκευασιών για να περιλαμβάνουν τη νέα υποχρεωτική σήμανση θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και το πρόβλημα της συλλογής των αποτσίγαρων. Η καλύτερη λύση θα ήταν τα πακέτα των τσιγάρων να περιέχουν ενσωματωμένο και σταχτοδοχείο το οποίο να μπορεί να δεχτεί όλα τα αποτσίγαρα του πακέτου.
Η απόρριψη του περιεχομένου των χρησιμοποιημένων πακέτων μπορεί να γίνει σε ειδικούς κάδους ανακύκλωσης αποτσίγαρων. Ήδη αρκετοί Δήμοι (π.χ. Κέρκυρας, Χίου) εγκαθιστούν τέτοιους κάδους σε συνεργασία με εταιρείες που μαζεύουν τα αποτσίγαρα. Στη συνέχεια και μετά από επεξεργασία, παράγουν χρήσιμα αντικείμενα όπως έπιπλα κήπου ή τούβλα με καλύτερες μονωτικές ιδιότητες.
Μερικοί Δήμοι (π.χ. Αθηναίων, Χανίων) εγκαθιστούν ήδη σταχτοδοχεία-ψηφοδόχες για την συγκέντρωση αποτσίγαρων, που επίσης προωθούνται για ανακύκλωση. Βέβαια, όλες οι εν λόγω πρωτοβουλίες είναι περιορισμένες και χρηματοδοτούνται προς το παρόν από τους προϋπολογισμούς των Δήμων ενώ ο νέος νόμος θα εξασφαλίσει την χρηματοδότησή τους από τις καπνοβιομηχανίες.
Ας ελπίσουμε ότι οι καπνιστές και οι ατμιστές θα αντιληφθούν τις βλαβερές συνέπειες που έχουν τα κάθε είδους καπνικά προϊόντα στην υγεία τους, στην υγεία των γύρω τους και στο περιβάλλον και θα αποφασίσουν, παράλληλα με την υπεύθυνη απόρριψη των χρησιμοποιημένων φίλτρων καπνικών προϊόντων, να ξεκινήσουν ένα πρόγραμμα απεξάρτησής τους από τη νικοτίνη – την τρίτη ισχυρότερη εξαρτησιογόνο ουσία μετά την ηρωίνη και την κοκαΐνη …
Υ.Γ. Πριν στεγνώσει το μελάνι του άρθρου της περασμένης εβδομάδας ανακοινώθηκε - στο πλαίσιο «επιστημονικής» εκδήλωσης με την υποστήριξη της καπνοβιομηχανίας - η δημιουργία «Διεθνούς Εταιρείας για τον Έλεγχο του Καπνίσματος & τη Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα»
την οποία έχουν αρχίσει να προβάλουν ήδη οι γνωστοί έμποροι νικοτίνης ...
29 Σεπτεμβρίου 2020
Quis custodiet ipsos custodes?
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 29 Σεπτεμβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-438)
Σε λίγες μέρες συμπληρώνεται ένας χρόνος από την ψήφιση του νέου αντικαπνιστικού νόμου. Είχε αποτελέσει μια σημαντική προεκλογική εξαγγελία και παρουσιάστηκε ως μια μεγάλη καινοτομία. Αξίζει όμως να δούμε την απόσταση λόγων και εφαρμογής στο πεδίο αλλά και την γενικότερη εικόνα από την οποία, κατά την γνώμη μου, προκύπτει ότι η κυβέρνηση φρόντισε περισσότερο για τα συμφέροντα της καπνοβιομηχανίας παρά για το συμφέρον της δημόσιας υγείας.
Κάπνισμα και νέοι. Η πρώτη προτεραιότητα του εθνικού σχεδίου δράσης κατά του καπνίσματος, που ανακοινώθηκε επίσημα στις 19 Νοεμβρίου 2019, ήταν «η προαγωγή της υγείας και της πρόληψης για να αποτραπεί η έναρξη του καπνίσματος, ειδικά σε νέους από 15 ετών και άνω». Αυτό είχε αρχίσει να υλοποιείται από το 2014 σε Δημοτικά και Γυμνάσια μέσω του προγράμματος SmokeFreeGreece της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας.
Ωστόσο, το εν λόγω πρόγραμμα πρέπει να λαμβάνει κάθε χρόνο την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας ενώ η υλοποίησή του εξαρτάται από την χορηγία ομογενούς μεγαλοεπιχειρηματία από τις ΗΠΑ, αλλά και από την εθελοντική διάθεση των εκπαιδευτικών να συμμετέχουν. Με βάση την προτεραιότητα του εθνικού σχεδίου θα περίμενε κανείς ότι το εν λόγω πρόγραμμα θα είχε ήδη εγκριθεί για το έτος 2020-21 και ότι θα ήταν υποχρεωτικό για όλα τα σχολεία της χώρας. Αντίθετα, μέχρι προχτές το Υπουργείο Παιδείας δεν είχε δημοσιεύσει την σχετική έγκριση …
Επιπλέον, ο αντικαπνιστικός νόμος προέβλεπε από παλιά την απαγόρευση της υπαίθριας διαφήμισης καπνικών προϊόντων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους νέους που αποτελούν μέσω των λεγόμενων «νέων καπνικών προϊόντων» τον διαρκή στόχο της καπνοβιομηχανίας. Όμως στην Κοινή Υπουργική Απόφαση για τα πρόστιμα σχετικά με τις παραβάσεις εφαρμογής του νέου αντικαπνιστικού νόμου, το Υπουργείο «ξέχασε» το παράρτημα που αφορούσε τα πρόστιμα για την διαφήμιση.
Το αποτέλεσμα; Όλη η χώρα πλημμύρισε με διαφημίσεις καπνικών προϊόντων και μάλιστα κοντά σε σχολεία και αθλητικές εγκαταστάσεις όπου συχνάζουν ανήλικοι. Όλη η χώρα; Ευτυχώς όχι. Στα Χανιά η Διεύθυνση Υγιεινής ζήτησε διευκρινήσεις από το Υπουργείο και απείλησε με πρόστιμα τους παραβάτες. Οι οποίοι αφαίρεσαν τις παράνομες διαφημίσεις!
Θα περίμενε κανείς ότι το Υπουργείο θα ενημέρωνε και τις υπόλοιπες αρμόδιες υπηρεσίες, κάτι που εξ όσων γνωρίζουμε δεν έχει γίνει. Και πως να γίνει όταν ξεσηκώθηκε η καπνοβιομηχανία και φυσικά οι περιπτερούχοι; Για τους οποίους η καπνοβιομηχανία προέβλεψε αμέσως ειδικό πρόγραμμα ενίσχυσης της ρευστότητας με την δημόσια υποστήριξη του αρμόδιου Υπουργού Ανάπτυξης …
Τέλος, η ηγεσία του Υπουργείου είχε υποσχεθεί εκστρατεία ενημέρωσης για τους νέους. Είχε μάλιστα αναφερθεί ότι σε αυτή θα συμμετείχε ως «πρεσβευτής» ο γνωστός καλαθοσφαιριστής Γιάννης Αντετοκούνμπο. Πρόκειται για άλλη μια υπόσχεση που δεν τηρήθηκε.
Παθητικό κάπνισμα. Δεύτερη προτεραιότητα του εθνικού σχεδίου η «προστασία των μη καπνιστών από το παθητικό κάπνισμα». Μάλιστα, ο νέος νόμος προέβλεψε ιδιαίτερα πρόστιμα για το κάπνισμα σε χώρους όπου συχνάζουν ανήλικοι (π.χ. παιδικές χαρές). Δυστυχώς και σε αυτό τον τομέα τα λόγια δεν μετατράπηκαν σε πράξεις. Στα Χανιά παρά το πρόγραμμα ανακαίνισης των παιδικών χαρών ελάχιστες έχουν σήμανση για απαγόρευση του καπνίσματος (βλ. ΧΝ 12/8/2020). Και φυσικά ούτε λόγος για ελέγχους …
Η κυβέρνηση εγκαινίασε επίσης την λειτουργία του αριθμού 1142 όπου μπορεί κάποιος να καταγγείλει τις παραβιάσεις του αντικαπνιστικού νόμου. Ωστόσο, σε πολλές διαδικτυακές ομάδες δημοσιεύονται διαμαρτυρίες πως παρά τις επανειλημμένες κλήσεις στο 1142, το κάπνισμα στους χώρους τους οποίους κατήγγειλαν συνεχίζεται και ότι δεν έγινε κανένας έλεγχος … Μάλιστα, παρόλο που το 1142 συνεχίζει να λειτουργεί, τον Ιούλιο ανακοινώθηκε η ματαίωση του σχετικού ανοικτού δημόσιου διαγωνισμού για την συνέχιση της λειτουργίας του ...
Διακοπή του καπνίσματος. Η «υποστήριξη στη διακοπή του καπνίσματος» ήταν ο τρίτος στόχος της εθνικής στρατηγικής. Μια απλή επίσκεψη στον σχετικό κατάλογο των ανά την Ελλάδα δημόσιων ιατρείων διακοπής καπνίσματος που δημοσιεύονται στις ιστοσελίδες του Υπουργείου Υγείας προκαλεί αισθήματα κατάθλιψης. Ορισμένα από αυτά είναι ανοικτά στην χειρότερη περίπτωση μια μέρα το μήνα και στην καλύτερη μία ή δύο μέρες την εβδομάδα και για λίγες μόνο ώρες. Άσε που για να κλείσεις ραντεβού από το στρες ίσως … καπνίσεις μερικά πακέτα παραπάνω …
Αν πράγματι θέλει κάποιος να κόψει το κάπνισμα θα πρέπει να απευθυνθεί σε ιδιωτικό ιατρείο διακοπής καπνίσματος. Θα διαπιστώσει βέβαια ότι μακροπρόθεσμα τον συμφέρει παρόλο που εκτός από τον γιατρό θα πρέπει να πληρώσει και τα σχετικά φάρμακα. Κι εδώ φαίνεται η υποκρισία του Υπουργείου αφού για τα φάρμακα αυτά δεν προβλέπεται κάποια επιστροφή χρημάτων από τα ασφαλιστικά ταμεία. Αυτά τα φάρμακα είχαν εξαιρεθεί από τον κατάλογο των αποζημιούμενων φαρμάκων στο πλαίσιο των μνημονίων …
Νέα καπνικά προϊόντα. Ο τελευταίος στόχος της εθνικής στρατηγικής αφορούσε «τον έλεγχο και τη ρύθμιση θεμάτων που αφορούν στα νέα προϊόντα καπνού». Αυτό φαίνεται να επιτεύχθηκε με το νόμο 4715 που ψηφίστηκε στις αρχές Αυγούστου. Με βάση το νόμο στη συσκευασία των νέων προϊόντων καπνού δεν προβλέπεται να αναγράφονται «αντενδείξεις χρήσης, προειδοποιήσεις για συγκεκριμένες ομάδες κινδύνου, τυχόν βλαβερές συνέπειες, και (κυρίως) ο κίνδυνος εθισμού και η τοξικότητα» κάτι που ισχύει για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα.
Επιπλέον, οι καπνοβιομηχανίες, μπορούν τώρα, σύμφωνα με το νόμο, να λάβουν άδεια από μια νέα «επταμελή Επιτροπή Αξιολόγησης του βαθμού βλαπτικότητας των νέων προϊόντων καπνού» προκειμένου να προχωρήσουν σε «επικοινωνία τεκμηριωμένων επιστημονικά ισχυρισμών, σύμφωνα με τους οποίους, η χρήση νέων προϊόντων καπνού, νικοτινούχων και μη ηλεκτρονικών τσιγάρων και λοιπών νικοτινούχων προϊόντων εμφανίζει σημαντικά μειωμένο κίνδυνο για την υγεία ή μείωση στις εκπομπές τοξικών ουσιών ή μειωμένη τοξικότητα σε σχέση με το συμβατικό τσιγάρο».
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ότι απλώς η καπνοβιομηχανία επαναλαμβάνει τη γνωστή τακτική της παραπλάνησης και της διασποράς αμφιβολιών για να προωθήσει τα προϊόντα της. Τακτική που εφαρμόζει από την δεκαετία του 1950 (βλ. ΧΝ 25/10/2016 και 28/04/2020) μέσω και της χρηματοδότησης επιστημονικών ερευνών, των οποίων η αξιοπιστία έχει κατ’ επανάληψη αμφισβητηθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Ήδη η καπνοβιομηχανία έχει αρχίσει να δραστηριοποιείται διεθνώς στην «επιστημονική» προώθηση των νέων – μειωμένου κινδύνου – προϊόντων καπνού.
Στις αρχές Ιουλίου , ταυτόχρονα με την ανακοίνωση της αποχώρησης των ΗΠΑ από τον ΠΟΥ, η αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε θερμαινόμενο καπνικό προϊόν (ΘΚΠ) ως «μειωμένου κινδύνου». Κάτι που καταγγέλθηκε από τον ΠΟΥ λίγες μέρες αργότερα με την επισήμανση ότι τα καπνικά προϊόντα μειωμένου κινδύνου δεν είναι «ακίνδυνα» αφού «ορισμένες τοξικές ουσίες υπάρχουν στα αερολύματα ΘΚΠ σε μεγαλύτερες ποσότητες από ό,τι στον καπνό συμβατικών τσιγάρων, ενώ υπάρχουν και επιπλέον τοξικές ουσίες η έκθεση στις οποίες έχει άγνωστες επιπτώσεις στην υγεία». Χωρίς να παραβλέπεται και ο κίνδυνος εξάρτησης από τη νικοτίνη …
Πολλοί από όσους παρακολουθούν τα τεκταινόμενα υποστηρίζουν ότι τελικά το εθνικό σχέδιο δράσης έγινε με κύριο στόχο να ευνοηθεί η καπνοβιομηχανία. Σε αυτό μάλιστα φαίνεται να συνηγορούν και η μέχρι σήμερα δημόσια υποστήριξη στις δράσεις της καπνοβιομηχανίας από τον πρώην Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Πρωθυπουργό και τους Υπουργούς Υγείας και Ανάπτυξης.
Οι οποίοι συμμετέχουν σε δημόσιες εκδηλώσεις με στόχο «ένα εκατομμύριο Έλληνες να εγκαταλείψουν το τσιγάρο» (υιοθετώντας βέβαια νέα προϊόντα πρόσληψης νικοτίνης που δημιουργούν ή διαιωνίζουν την εξάρτηση) και υποστήριξης της ρευστότητας περιπτερούχων. Ή αποδέχονται δημόσια δωρεές της καπνοβιομηχανίας (π.χ. αναπνευστήρες για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, πυροσβεστικά οχήματα) επαινώντας την για την κοινωνική της δράση (όταν παράλληλα η δράση αυτή προκαλεί χιλιάδες θανάτους και ασθένειες ετησίως).
Τέτοια σύμπραξη και υποστήριξη αποτελεί παράβαση της Σύμβασης-Πλαίσιο του ΠΟΥ για τον έλεγχο του καπνού, που έχει κυρωθεί με νόμο και στη χώρα μας και με βάση την οποία πρέπει να αποφεύγονται οι διαφημίσεις και οι χορηγίες από την καπνοβιομηχανία. Αν όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν σκάνδαλο πρώτου μεγέθους η λέξη έχει χάσει κάθε έννοια …