Οργή και κακές αποφάσεις
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*
Πολλοί στην σημερινή Ελλάδα νοιώθουν οργισμένοι με την επικρατούσα κατάσταση και τις μελλοντικές προοπτικές - και πάνω στο θυμό τους είναι πιθανόν να διαπράξουν χειρότερα λάθη με μακροπρόθεσμες συνέπειες για όλους
(άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 19 Νοεμβρίου 2013)
Η κλασσική μας παράδοση αφιερώνει μεγάλο μέρος στο θυμό. Ολόκληρη η Ιλιάδα πραγματεύεται στην ουσία τον θυμό του Αχιλλέα. Από την πρώτη-πρώτη λέξη - Μῆνιν ἄειδε, θεὰ, Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος. Έναν θυμό που τον προκάλεσε η άδικη μεταχείρισή του ήρωα από τον αρχηγό των Αχαιών, τον Αγαμέμνονα, ο οποίος δεν του παραχώρησε την όμορφη Βρισηίδα. Χολωμένος ο Αχιλλέας σταμάτησε να πολεμά με αποτέλεσμα να χαθούν πολλοί γενναίοι έλληνες και να σκοτωθεί ο αδελφικός του φίλος, ο Πάτροκλος. Οργισμένος ο Αχιλλέας θα ξαναβγεί στη μάχη, θα σκοτώσει και θα εξευτελίσει τον Έκτορα και τελικά θα προκαλέσει και τον δικό του θάνατο χτυπημένος στην «αχίλλειο πτέρνα» από το βέλος του Πάρη.
Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια (IV, 1125β) διαπραγματεύεται εκτενώς το θέμα του θυμού. Οι οργίλοι, λέει, θυμώνουν εύκολα με το καθετί και σε κάθε περίπτωση. Αλλά οι πικρόχολοι ηρεμούν δύσκολα και ο θυμός τους διαρκεί πολύ επειδή τον καταπνίγουν. Όμως ο θυμός τους καταλαγιάζει όταν εκδικηθούν, επειδή ο θυμός τους παύει με την τιμωρία, η οποία τους προκαλεί ευχαρίστηση αντί για πόνο.
Διαβάζοντας τις εφημερίδες, ακούγοντας τις ειδήσεις, παρακολουθώντας την τηλεόραση είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς ότι στις μέρες μας περισσεύουν οι οργίλοι και οι πικρόχολοι. Η αποκάλυψη καταχρήσεων και σκανδάλων επιτείνει την οργή. Τα συνθήματα για σκληρές τιμωρίες, συχνά με συνοπτικές διαδικασίες πολλαπλασιάζονται από ομάδες ή και κόμματα που πρεσβεύουν ακραίες και αντιδημοκρατικές θέσεις. Θα επέλθει όμως μόνο με τον τρόπο αυτό κάθαρση; Θα ανασάνει ο τόπος μόνο αν στηθούν καρμανιόλες για τους επίορκους, μόνο αν καούν στην πυρά οι διεφθαρμένοι, μόνο αν εξοστρακιστούν οι καταχραστές;
Έρευνες για επιχειρηματικές αποφάσεις που λαμβάνονται υπό την επήρεια του θυμού δείχνουν ότι ο θυμός δεν είναι καθόλου καλός σύμβουλος. Για παράδειγμα, ο θυμός οδηγεί στη λήψη αποφάσεων με βάση εύκολες γενικεύσεις και διαίσθηση αντί για συστηματική λογική ανάλυση. Και όταν οι υπεύθυνοι που έλαβαν τις αποφάσεις οργισμένοι, αντιμετωπίσουν προβλήματα, έχουν την τάση να προσωποποιούν τις κατηγορίες προσπαθώντας να βρουν «αποδιοπομπαίους τράγους» αντί να αναλύσουν όλες τις πτυχές της κατάστασης για να εντοπίσουν τα πραγματικά αίτια των προβλημάτων.
Πως είναι δυνατόν να πεισθούν οι υπεύθυνοι να μην παρασύρονται από την οργή τους όταν αποφασίζουν; Οι ειδικοί στη διοίκηση επιχειρήσεων έχουν την απάντηση. Υπευθυνότητα! Όταν αυτός που αποφασίζει γνωρίζει ότι η απόφασή του θα αξιολογηθεί και ο ίδιος θα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για το αποτέλεσμα, φροντίζει να βάλει στην άκρη συναισθήματα και θυμούς και αποφασίζει όσο γίνεται πιο αντικειμενικά, με βάση τα διαθέσιμα πραγματικά στοιχεία και τη λογική.
Σε μια ενδιαφέρουσα έρευνα, οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν ένα εξοργιστικό βίντεο και στη συνέχεια κλήθηκαν να λάβουν κάποιες αποφάσεις σε άσχετες, υποθετικές δικαστικές υποθέσεις, αφού είχαν χωριστεί σε δύο ομάδες. Οι «υπεύθυνοι», οι οποίοι γνώριζαν εκ των προτέρων ότι θα αξιολογούνταν και θα έφεραν ευθύνη για τις αποφάσεις τους, αποδείχτηκε ότι έλεγχαν καλύτερα τις επιπτώσεις της οργής τους σε σχέση με τους «ανεύθυνους» που για τις αποφάσεις τους δεν θα υπήρχαν επιπτώσεις. Οι «υπεύθυνοι» έκριναν δίκαια τους κατηγορούμενους ενώ οι «ανεύθυνοι» τους έκριναν σκληρά. Οι «υπεύθυνοι» στήριξαν τις αποφάσεις τους στα γεγονότα ενώ οι «ανεύθυνοι» αγνόησαν ακόμη και τα ελαφρυντικά. Οι «υπεύθυνοι» σκέφτηκαν σοβαρά την αιτιολόγηση των αποφάσεων τους, σε αντίθεση με τους «ανεύθυνους» που δεν νοιάστηκαν για το αν οι αποφάσεις τους ήταν δικαιολογημένες. Τέλος, οι «ανεύθυνοι» έριξαν τα βάρη σε άλλους κάτι που απέφυγαν να κάνουν οι «υπεύθυνοι».
Μερικά από τα παραπάνω αποτελέσματα επιβεβαιώθηκαν και σε άλλη πρόσφατη έρευνα. Σε αυτήν, οι ερευνητές διαπίστωσαν επιπλέον ότι οι εξοργισμένοι έχουν την τάση να κρίνουν σκληρά θεωρώντας μάλιστα ότι αυτό είναι σωστό και από ηθικής πλευράς. Ταυτόχρονα, οι εξοργισμένοι από κάποια αδικία δεν δείχνουν διάθεση να αναλάβουν δράση για να συμβάλλουν στην επανόρθωση της αδικίας που τους εξοργίζει. Κι αυτό δείχνει πως η οργή χωρίς ανάληψη ευθύνης είναι άνευ ουσίας. Άλλοι ερευνητές τέλος, διαπίστωσαν ότι όταν η οργή συνδυαστεί με μέτριο φόβο για το αποτέλεσμα της απόφασης, υπάρχει μεγαλύτερη τάση για λήψη αποφάσεων με βάση την λογική ενώ αν ο φόβος είναι έντονος, οι αποφάσεις στηρίζονται στη διαίσθηση και είναι αναποτελεσματικές.
Είναι λοιπόν προφανές ότι οι αποφάσεις δεν θα πρέπει να λαμβάνονται υπό την επήρεια οργής ή ακόμη και έντονου φόβου. Ο Αριστοτέλης επαινεί την πραότητα και την ισορροπημένη αντιμετώπιση (μέση έξις). Αλλά και η χριστιανική μας παράδοση μας θυμίζει δια στόματος Αποστόλου Ιακώβου ότι η «οργή γαρ ανδρός δικαιοσύνην θεού ου κατεργάζεται». Για όσους μάλιστα αναλαμβάνουν ευθύνες, ο Απόστολος Παύλος υπενθυμίζει ότι «δει γαρ τον επίσκοπον ανέγκλητον είναι ως θεού οικονόμον, μη αυθάδη, μη οργίλον, μη πάροινον, μη πλήκτην μη αισχροκερδή» …
Λοιπόν, η ίδια μας η παράδοση, την οποία επικαλούνται αβασάνιστα πολλοί πολιτικοί αλλά και θρησκευτικοί ηγέτες, μας διδάσκει ότι οι αποφάσεις μας δεν πρέπει να λαμβάνονται υπό καθεστώς οργής. Αλλά να στηρίζονται στη λογική. Να είναι ισορροπημένες. Να μην αγνοούν την έννομη τάξη στην οποία περιλαμβάνονται και οι διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας μας. Φυσικά τις αποφάσεις θα πρέπει να τις λαμβάνουμε όλοι μαζί, ελέγχοντας τη συχνά δικαιολογημένη οργή μας για παλαιότερες ή και πιο πρόσφατες άδικες ή προβληματικές αποφάσεις, δικές μας ή άλλων. Παράλληλα, οι υπεύθυνοι θα πρέπει να μην εξάπτουν τα πάθη και τη λαϊκή οργή. Να μην παρουσιάζουν τα γεγονότα με διαστρεβλωμένο τρόπο. Να μην υπόσχονται την ανάκτηση «χαμένων παραδείσων» με λεφτά που δεν υπάρχουν. Και να μην προτείνουν λύσεις που είναι όχι μόνο ανεδαφικές αλλά συχνά και παράνομες. Και που επειδή είναι ανεφάρμοστες εξάπτουν περισσότερο την οργή των πολιτών.
Υπευθυνότητα! Αυτή είναι η λέξη-κλειδί. Υπευθυνότητα των πολιτικών και της ηγεσίας. Αλλά και υπευθυνότητα των πολιτών όταν επιλέγουν. Υπευθυνότητα! Γιατί το μέλλον το δικό μας και των παιδιών μας εξαρτάται μόνο από εμάς τους ίδιους …
* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com
