Προστασία υποδομών ζωτικής σημασίας

Το ακόλουθο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 5 Δεκεμβρίου 2012.

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Προστασία υποδομών ζωτικής σημασίας
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*

Οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής, οι εγκαταστάσεις υδροδότησης, τα αεροδρόμια, τα λιμάνια, οι αποθήκες καυσίμων και άλλες σημαντικές υποδομές πρέπει να προστατεύονται από ατυχήματα και καταστροφές

Οι υποδομές ζωτικής σημασίας είναι περιουσιακά στοιχεία και συστήματα που θεωρούνται ουσιώδη για τη διατήρηση των βασικών λειτουργιών της κοινωνίας, της υγείας, της ασφάλειας, της οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας των πολιτών και των οποίων η διακοπή λειτουργίας ή η καταστροφή θα είχε σημαντικό αντίκτυπο στην κοινωνία. Πρόκειται κυρίως για εγκαταστάσεις παραγωγής, αποθήκευσης και μεταφοράς ενέργειας (σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής, διυλιστήρια πετρελαίου, χώροι αποθήκευσης καυσίμων) αλλά και υποδομές που εξυπηρετούν τις μεταφορές (αεροδρόμια, λιμάνια, οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο). Σε αυτές τις υποδομές μπορούν να προστεθούν και οι εγκαταστάσεις παραγωγής φαρμακευτικού και υγειονομικού υλικού, οι αποθήκες τροφίμων, οι σταθμοί υδροδότησης, οι υποδομές τηλεπικοινωνιών και πολλές άλλες, από τις οποίες εξαρτάται η ομαλή λειτουργία της κοινωνίας και της οικονομίας όπως την ξέρουμε αλλά και η προστασία της υγείας και της ευημερίας των πολιτών.

Τις υποδομές ζωτικής σημασίας μπορούν να πλήξουν διάφορες απειλές. Φυσικές καταστροφές όπως σεισμοί και πλημμύρες. Τεχνολογικά ατυχήματα όπως πυρκαγιές και εκρήξεις. Αλλά και επιθέσεις υπονόμευσης κάθε είδους συμπεριλαμβανομένων των κυβερνοεπιθέσεων. Η άνοδος της τρομοκρατικής απειλής αλλά και η παρατηρούμενη αύξηση των ακραίων φαινομένων λόγω της κλιματικής αλλαγής, έκαναν επιτακτική την ανάγκη για καλύτερο σχεδιασμό της πρόληψης και της ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων των συναφών κινδύνων για τις υποδομές ζωτικής σημασίας. Το 2007 η Ευρωπαϊκή Ένωση εγκαινίασε ένα επταετές ειδικό πρόγραμμα χρηματοδότησης σχεδίων πρόληψης, ετοιμότητας και διαχείρισης των συνεπειών της τρομοκρατίας και άλλων κινδύνων που συνδέονται με την ασφάλεια με κύριο αντικείμενο την προστασία των υποδομών ζωτικής σημασίας. Το 2008 το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσε την οδηγία 2008/114/ΕΚ σχετικά με τον προσδιορισμό και τον χαρακτηρισμό των ευρωπαϊκών υποδομών ζωτικής σημασίας, και σχετικά με την αξιολόγηση της ανάγκης βελτίωσης της προστασίας τους.

Η οδηγία προβλέπει την εφαρμογή κοινών κριτηρίων για τον προσδιορισμό των υποδομών ζωτικής σημασίας, μια διαδικασία εκπόνησης σχεδίων ασφαλείας λειτουργίας των υποδομών αυτών και τον ορισμό αξιωματικών συνδέσμων ασφαλείας για κάθε σχετική υποδομή οι οποίοι εξασφαλίζουν την επικοινωνία με τις αρμόδιες εθνικές αρχές. Τα σχέδια ασφαλείας λειτουργίας περιλαμβάνουν τρεις φάσεις. Πρώτον, τον προσδιορισμό των υποδομών ζωτικής σημασίας με βάση τα κοινά κριτήρια της οδηγίας. Δεύτερον, τη διεξαγωγή ανάλυσης κινδύνων με βάση τα κυριότερα σενάρια απειλών, τα τρωτά σημεία κάθε υποδομής στοιχείου, καθώς και τις δυνητικές επιπτώσεις. Τρίτον, τον προσδιορισμό, επιλογή και εφαρμογή κατά προτεραιότητα αντίμετρων που μπορεί να είναι τεχνικά (π.χ. εγκατάσταση ανιχνευτών, έλεγχος πρόσβασης, εγκατάσταση μέσων προστασίας και πρόληψης), οργανωτικά (π.χ. διαδικασίες συναγερμού και διαχείρισης κρίσεων), μέτρα ελέγχου και επαλήθευσης, αλλά και μέτρα που να αφορούν την επικοινωνία, την ευαισθητοποίηση και την κατάρτιση ή και συστήματα ασφαλείας των πληροφοριών. Μερικά μέτρα μπορεί να είναι και βαθμιαία δηλαδή να ενεργοποιούνται ανάλογα με το επίπεδο κινδύνου και απειλής.

Από μια αξιολόγηση της εφαρμογής της οδηγίας που δημοσιεύτηκε το καλοκαίρι προκύπτει ότι προσδιορίστηκαν σχετικά λίγες υποδομές ζωτικής σημασίας και ότι από την εφαρμογή της οδηγίας δεν προέκυψε σημαντική βελτίωση του επιπέδου ασφαλείας των οικείων υποδομών. Ευτυχώς, από την εφαρμογή της οδηγίας προέκυψε μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των αρμόδιων και τόνωση της μεταξύ τους συνεργασίας. Παράλληλα, διαπιστώθηκαν σημαντικά προβλήματα στον τομέα των χρησιμοποιούμενων μεθόδων για την ανάλυση των κινδύνων που απειλούν τις υποδομές ζωτικής σημασίας. Πράγματι, ενώ υπάρχουν αρκετές μέθοδοι για την εκτίμηση των κινδύνων σε επίπεδο επιμέρους τομέων (π.χ. σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής, εθνικά σιδηροδρομικά δίκτυα) οι μέθοδοι για την εκτίμηση των κινδύνων που απειλούν δικτυακά διασυνδεδεμένα συστήματα υποδομών ζωτικής σημασίας είναι πολύ περιορισμένες (π.χ. διασυνδεδεμένο διευρωπαϊκό σύστημα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας). Στο πλαίσιο της προγραμματισμένης αναθεώρησης της οδηγίας ελπίζεται ότι θα αντιμετωπιστούν πολλά από τα προβλήματα αυτά.

Ένας τρόπος για να μειωθεί το επίπεδο του κινδύνου για τους πολίτες, ιδίως σε νησιωτικές περιφέρειες όπως η Κρήτη, είναι η ευρύτερη χρήση κατανεμημένων συστημάτων που δεν εξαρτώνται από κεντρικές υποδομές ζωτικής σημασίας. Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε ατομικό επίπεδο και σε επίπεδο μικρής κοινότητας. Η οργανωμένη αξιοποίηση των υδάτινων πόρων σε επίπεδο νομαρχιακής ή περιφερειακής ενότητας. Η περαιτέρω ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας έτσι ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από λιπάσματα, και φυτοφάρμακα, των οποίων η μεταφορά εξαρτάται από τις θαλάσσιες μεταφορές και τις συναφείς λιμενικές υποδομές. Η εκπαίδευση του πληθυσμού σε θέματα υγιεινής διατροφής και πρόληψης των ατυχημάτων για τον περιορισμό των σοβαρών ασθενειών που απαιτούν την εντατική χρήση κεντρικών νοσοκομειακών υποδομών. Η δημιουργία αποθέματος φαρμάκων για την αντιμετώπιση των συχνότερων ιατρικών προβλημάτων και των ενδεχόμενων επιδημιών. Ο έγκαιρος σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής π.χ. καταιγίδες μεγάλης έντασης και επακολουθούσες πλημμύρες και ξηρασίες, διαταραχή της αγροτικής παραγωγής.

Πολλά από τα παραπάνω αποτελούν και στόχους του Επιχειρησιακού Προγράμματος της Περιφέρειας Κρήτης για την περίοδο 2012- 2014 αλλά και της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχους τους οποίους θα πρέπει να ενστερνιστούν όλοι οι πολίτες προκειμένου η κοινωνία της Κρήτης να καταστεί ανθεκτικότερη στις επιπτώσεις των καταστροφών, ιδίως εκείνων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή που βρίσκεται σε εξέλιξη.

* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com