Η αλήθεια είναι ζόρικη πολύ!

Η άγνοια και η έλλειψη κριτικής σκέψης, η ψευδοεπιστήμη και οι ψευδείς ειδήσεις, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μίγμα σε μια κοινωνία χωρίς πυξίδα
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 4 Φεβρουαρίου 2025 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-503)

Παραφράζω τον τίτλο του καταπληκτικού βιβλίου της Μάρως Δούκα (Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ), το οποίο μιλάει για τα γεγονότα που συνέβησαν στα Χανιά την περίοδο από τον Οκτώβριο του 1944 έως το Μάιο του 1945. Γιατί και η αλήθεια στον σημερινό κόσμο των «ψευδών ειδήσεων» (fake news) δεν είναι πάντα προφανής και δεδομένη. Απαιτεί προσπάθεια, έρευνα, διασταύρωση, έλεγχο και επανέλεγχο της είδησης, της δημοσιευμένης πληροφορίας, του ηχητικού αποσπάσματος ακόμη και της εικόνας.

Το ερώτημα του Πόντιου Πιλάτου στον Ιησού «Τί έστιν αλήθεια;» (Ιωαν. ιη':38) έμεινε χωρίς επίσημη απάντηση. Έκτοτε απασχολεί τη Φιλοσοφία, τη Θρησκεία ακόμη και την Επιστήμη. Όμως «η Επιστήμη, είναι εξ ορισμού ένα αυτό-διορθούμενο εγχείρημα» έχει πει ο αστρονόμος και πλανητολόγος Καρλ Σαγκαν (1934 – 1996). «Πολλές υποθέσεις που προτείνουν επιστήμονες αλλά και μη, αποδεικνύονται λανθασμένες. Όλες οι νέες επιστημονικές ιδέες για να γίνουν αποδεκτές πρέπει να συνοδεύονται από τεκμήρια που να έχουν επιτευχθεί με αυστηρά κριτήρια».


Ο ίδιος έγραψε επίσης ότι «έχουμε δημιουργήσει έναν πολιτισμό, του οποίου τα σημαντικότερα στοιχεία στηρίζονται ουσιαστικά στην επιστήμη και την τεχνολογία. Έχουμε όμως ταυτόχρονα οργανώσει με τέτοιο τρόπο τα πάντα γύρω μας, ώστε σχεδόν κανείς να μην κατανοεί την επιστήμη και την τεχνολογία. Πρόκειται για την ιδανικότερη συνταγή για μια μελλοντική καταστροφή μας!»

Άγνοια και αμφιβολίες. Σε έναν κόσμο όπου οι περισσότεροι δεν κατανοούν πλήρως τα επιτεύγματα της επιστήμης, όπου η πολυπλοκότητα της τεχνολογίας που μας περιβάλλει αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς, έρχεται να προστεθεί άλλη μία παράμετρος: κάποιοι επιστήμονες, εκφράζοντας κάποια οργανωμένα, πολιτικά ή επιχειρηματικά, συμφέροντα επιμένουν να υποστηρίζουν ιδέες που έχουν αποδειχτεί λανθασμένες.

Έχουμε αναφερθεί στο παρελθόν στις προσπάθειες της καπνοβιομηχανίας να διασπείρει αμφιβολίες σχετικά με τις καταστρεπτικές επιπτώσεις που έχει το κάπνισμα στην υγεία. Επιστράτευσε ακόμη και γιατρούς για να εκθειάσουν το κάπνισμα, όπως τώρα έχει χρηματοδοτήσει έρευνες που τάχα αποδεικνύουν τη μειωμένη βλαπτικότητα των ηλεκτρονικών τσιγάρων.

Τις ίδιες μεθόδους χρησιμοποίησε και η βιομηχανία πετρελαίου για να αμφισβητήσει τη σχέση του με την κλιματική αλλαγή. Και η χημική βιομηχανία για να δικαιολογήσει τη ευρεία χρήση επικίνδυνων φυτοφαρμάκων, πλαστικών και άλλων επιβλαβών χημικών ουσιών στην καθημερινότητα.

Τα εμβόλια, μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της σύγχρονης Ιατρικής, αμφισβητούνται από διάφορους αντιεμβολιαστές και μάλιστα με επιστημοφανή επιχειρήματα. Η άγνοια όσον αφορά βασικούς νόμους της Φυσικής οδηγεί, εκατοντάδες οδηγούς στο θάνατο ή σε μόνιμη αναπηρία από υπερβολική ταχύτητα, χρήση οινοπνεύματος ή ψυχοτρόπων ουσιών. Παράλληλα, η αδιαφορία, η φιλοσοφία του «έλα μωρέ, και τι θα γίνει» οδηγεί σε μεγάλα δυστυχήματα, σε αδικαιολόγητους θανάτους παιδιών και νηπίων και σε μια νέα γενιά που είναι εν πολλοίς έρμαια των εξαρτήσεων από ναρκωτικά, το διαδίκτυο και τους πάσης φύσεως δημαγωγούς.

Ποιος φταίει; Στο ερώτημα αυτό το 1874 ο Χαρίλαος Τρικούπης απάντησε ότι έφταιγε ο τότε βασιλιάς. Έκτοτε και μέχρι σήμερα οι πολιτικοί μας προϊστάμενοι απαντούν στην ερώτηση δείχνοντας πάντα κάποιον άλλο. Μόνο ο Κώστας Βάρναλης απάντησε πολύ παραστατικά: «Φταίει το ζαβό το ριζικό μας! Φταίει ο Θεός που μας μισεί! Φταίει το κεφάλι το κακό μας! Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί! Ποιός φταίει; ποιός φταίει; Κανένα στόμα δεν το ’βρε και δεν το ’πε ακόμα».

Δυστυχώς, στο εύφορο έδαφος της άγνοιας, μαζί με την ψευδο-επιστήμη, φυτεύονται ψευδείς ειδήσεις, παραπληροφόρηση, διάφορες θεωρίες συνομωσίας και πολλή προπαγάνδα από εγχώρια και ξένα κέντρα. Όλοι έχουν ακούσει για τις «υπόγες» και τα «τρολ» του διαδικτύου. Όταν κανείς παρακολουθήσει τους ιστότοπους που ξεσκεπάζουν τα ψεύδη όπως τα «ellinikahoaxes.gr», ή η Μη Κυβερνητική Οργάνωση «EU Disinfo Lab», τρομάζει με την έκταση του φαινομένου …

Υπάρχει θεραπεία; Τα σκότη διαλύονται πάντα με το φως. Κατά τη γνώμη μου χρειάζεται ένας νέος Διαφωτισμός που να ξεκινά από το σπίτι και το σχολείο. Υπάρχουν γονείς και φωτισμένοι δάσκαλοι που διδάσκουν τα παιδιά πως να σκέπτονται έτσι ώστε να ερμηνεύουν τον κόσμο μέσα από έρευνα και κριτική ματιά. Που τους διδάσκουν να διαβάζουν υποβάλλοντας στη βάσανο της επαλήθευσης και της διασταύρωσης αυτά που μαθαίνουν. Που τους διδάσκουν ότι πρέπει να γηράσκουν αεί διδασκόμενοι όπως έλεγε ο Σόλων, και ότι θα πρέπει να ξέρουν ότι στη ουσία δεν ξέρουν τίποτα όπως έλεγε ο Σωκράτης.

Είναι εύκολο να διδάξεις κάποιον να σκέπτεται κριτικά; Στο διδακτορικό της, η κόρη μου Ελένη με τίμησε ευχαριστώντας με ως εξής: «Στον πατέρα μου, που με έβαλε στο μονοπάτι της κριτικής σκέψης, πάντα σε επαγρύπνηση, αλλά με ταπεινότητα …». «Και πότε σε δίδαξα εγώ να σκέπτεσαι κριτικά;» την ρώτησα. Η απάντησή της με ξάφνιασε και με έκανε να δακρύσω. «Κάποτε», μου είπε «είμασταν στο αυτοκίνητο και πέσαμε σε μποτιλιάρισμα. Με ρώτησες τότε τι βλέπω γύρω μου. Κοίταξα και ξανακοίταξα αλλά έβλεπα μόνο αυτοκίνητα και μαγαζιά. Μετά μου είπες, κοίταξε το μπροστινό αυτοκίνητο, βλέπεις κάτι ξεχωριστό; Και πάλι σε κοίταξα με απορία.

Τότε μου έδειξες ένα συμβολικό ψαράκι σχεδιασμένο με μονοκοντυλιά στο πίσω μέρος του μπροστινού μας αυτοκινήτου και με ρώτησες τι καταλαβαίνω. Στο απορημένο βλέμμα μου απάντησες ότι ο οδηγός του αυτοκινήτου θέλει να μας πει ότι είναι Χριστιανός, γιατί το ψαράκι ήταν το σήμα αναγνώρισης των πρώτων Χριστιανών – ΙΧΘΥΣ σημαίνει Ιησούς Χρηστός Υιός Θεού Σωτήρ. Αυτό το σύμβολο, μου είπες, το χρησιμοποιούν συχνά οι Διαμαρτυρόμενοι ως σημείο αναγνώρισης. Από τότε άνοιξαν τα μάτια μου και άρχισα να βλέπω τον κόσμο διαφορετικά!».