(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 12 Ιουνίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-334)
Πριν από λίγες μέρες τελείωσα την ανάγνωση της δίτομης βιογραφίας «Ελευθέριος Βενιζέλος, Ο άνθρωπος, ο ηγέτης» του φίλου Νίκου Παπαδάκη (έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος» και του Βιβλιοπωλείου της Εστίας). Σήμερα, θα μοιραστώ μαζί σας μερικές από τις εντυπώσεις που απεκόμισα από την ανάγνωση του εμβληματικού αυτού έργου.
Θέλω να τονίσω ότι το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα σαν καλογραμμένο μυθιστόρημα. Παράλληλα, το πλήθος των βιβλιογραφικών παραπομπών εξασφαλίζει την ιστορική του αξία. Θεωρώ ότι εκτός από τους επαίνους για την αξία του ως ιστορικό έργο (στις διάφορες παρουσιάσεις του βιβλίου ακούστηκαν πολλοί και δικαιολογημένοι) το βιβλίο αξίζει και επαίνους ως λογοτεχνικό πόνημα!
Κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο αυτό πρέπει να το διαβάσουν κατ’ αρχάς όλοι οι συμπατριώτες μας που ισχυρίζονται ότι είναι επαναστάτες. Ο επαναστάτης του Θερίσου έχει πολλά να διδάξει σε όσους είναι έτοιμοι να αδράξουν το πιστόλι της τρομοκρατίας, το ντουφέκι της απεργίας και τα λοστάρια της ακτιβιστικής διαμαρτυρίας, χωρίς να έχουν διαμορφώσει έναν ρεαλιστικό στόχο και ένα μακροπρόθεσμο όραμα. Ιδίως όταν φαίνεται πως στην πραγματικότητα αγωνίζονται για τους εαυτούς τους και για τα ρουσφέτια της παρέας τους κι όχι για το κοινό καλό.
Επιπλέον, όλο το βιβλίο αποτελεί εγχειρίδιο για όσους θέλουν να αποκαλούνται φιλελεύθεροι αλλά και δημοκράτες. Πολλοί καταλογίζουν στον Βενιζέλο την απόφαση του να πάει σε εκλογές το 1920 ως το μεγαλύτερο του σφάλμα. Νομίζω, ότι αυτή του η πράξη αποτελεί την ύψιστη απόδειξη της δημοκρατικότητάς Βενιζέλου όπως και ο αγώνας του να αποτρέψει τη δικτατορία που ήθελε να επιβάλει ο Πλαστήρας μετά τις εκλογές του 1933. Ένα άλλο σημείο που αξίζει να τονιστεί είναι ότι ο Βενιζέλος αγωνίστηκε εναντίον της τουρκικής αλλά και της πριγκιπικής δεσποτείας χωρίς στη συνέχεια να αγνοήσει τους διαφωνούντες και τις μειονότητες.
Το βιβλίο είναι ιδιαίτερα επίκαιρο και για τους σύγχρονους πολιτικούς. Διαβάζω σχετικά με την προεκλογική εκστρατεία για τις εκλογές του 1928 στην ενότητα «Ειλικρίνεια που τρομάζει» τα εξής: «Δεν θέλησε να είναι ευχάριστος. Και δεν δίστασε να πει, ορθά-κοφτά, από το προεκλογικό μπαλκόνι, ότι η κυβέρνησή του δεν επρόκειτο να κάνει νέες προσλήψεις δημοσίων υπαλλήλων, αφού οι υπηρετούντες ξεπερνούσαν κατά πολύ τον απαιτούμενο αριθμό, επιβαρύνοντας υπέρμετρα τον προϋπολογισμό. Οι πλεονάζοντες, είπε, ίσως έφταναν και τις 10.000. Την ίδια στιγμή, όμως, δεν ήταν διατεθειμένος να προβεί σε απολύσεις, «διότι δεν είναι εύκολον να ριφθεί εις τους δρόμους από της μιας ημέρας εις την άλλην τόσος αριθμός βιοπαλαιστών».
Η δεύτερη αρνητική του δέσμευση αφορούσε τη φορολογία, για την οποία παραδέχθηκε ότι ήταν βαριά και άνιση, η κατάσταση του προϋπολογισμού ωστόσο δεν άφηνε περιθώρια για ελαφρύνσεις. «Δεν επαγγέλλομαι καμμίαν άμεσον ελάττωσιν των φόρων», είπε, «προτού η αύξηση των εσόδων και μια βελτίωση της οικονομικής κατάστασης επιτρέψει τη μείωσή τους». Οι όψιμοι φιλελεύθεροι νομίζω ότι θα πρέπει να προσέξουν ιδιαίτερα τις δύο παραπάνω παραγράφους.
Φυσικά, το βιβλίο είναι επίσης απαραίτητο σε όλους τους ερασιτέχνες διπλωμάτες. Που θεωρούν ότι οι διεθνείς σχέσεις ρυθμίζονται με όρους καφενείου ή ποδοσφαίρου. Είναι ξεκάθαρο πως ό,τι πέτυχε ο Βενιζέλος όσον αφορά την επέκταση της Ελληνικής επικράτειας το πέτυχε πάνω απ’ όλα γιατί ήταν ρεαλιστής και ήξερε να συνάπτει τις κατάλληλες συμμαχίες. Κάτι που δυστυχώς όσοι ασχολήθηκαν και ασχολούνται με την ελληνική εξωτερική πολιτική φαίνεται συχνά να λησμονούν.
Το βιβλίο του Νίκου Παπαδάκη με βοήθησε επίσης να καταλάβω καλύτερα τον εθνικό διχασμό αλλά και την καταστρεπτική επίπτωση που είχαν οι ενέργειες της βασιλικής οικογένειας και του περιβάλλοντός της. Το αντιβενιζελικό πάθος του Κωνσταντίνου αλλά και του Ιωάννη Μεταξά στοίχισε πολλά στη χώρα – κυρίως λόγω της προώθησης ανίκανων στελεχών στην κυβέρνηση και στη στρατιωτική ιεραρχία, στελέχη, τα οποία ως μόνο προσόν είχαν τον αντιβενιζελισμό τους.
Αντίθετα, ο Βενιζέλος δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει συχνά, ακόμη και σε καίριες θέσεις, ανθρώπους τους οποίους είτε δεν γνώριζε προσωπικά, είτε με τους οποίους τον χώριζαν ιδεολογικές διαφορές. Έδωσε έτσι πολλά μαθήματα αξιοκρατίας, κάτι που δυστυχώς χρειάζεται ιδιαίτερα και στις μέρες μας.
Πολλοί κατηγορούν τέλος τον Βενιζέλο για τη θέσπιση της νομοθεσίας περί ιδιώνυμου. Φαίνεται όμως ότι η θέσπισή της κρίθηκε αναγκαία για να αντιμετωπιστούν οι θέσεις του ΚΚΕ για αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία της Μακεδονίας και της Θράκης και οι προσπάθειες του να δημιουργήσει οργανώσεις και στο πλαίσιο του στρατεύματος. Ωστόσο, ο Παπαδάκης ισχυρίζεται πως επί κυβερνήσεως Βενιζέλου, ελάχιστοι εκτοπίστηκαν ή καταδικάστηκαν με βάση το νόμο αυτόν.
Συμπερασματικά, η εικόνα του Βενιζέλου που απεκόμισα διαβάζοντας τη δίτομη αυτή βιογραφία μπορεί να συνοψισθεί ως εξής. Διανοούμενος αλλά και καταδεκτικός, ολιγαρκής για τον εαυτό του αλλά έτοιμος να ξοδευτεί για τους άλλους, υπερδραστήριος και προνοητικός για να πετύχει πολύπλοκους στόχους, δεινός ρήτορας και διαπραγματευτής αλλά και ρεαλιστής.
Νομικός, ο οποίος κατανοούσε τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των νόμων που θέσπιζε, στρατηγικός αναλυτής της διεθνούς σκηνής, με διεθνή αναγνώριση – τον οποίο όμως οι Έλληνες προσπάθησαν να δολοφονήσουν δύο φορές και εναντίον του οποίου οργανώθηκε πανελλήνιο ανάθεμα!
Μαζί με το παράδειγμα του, ο Βενιζέλος μας άφησε πολλές παρακαταθήκες. Διαβάζοντας τη βιογραφία του κατάλαβα ότι ίσως να μην είμαστε άξιοι να περπατήσουμε στα χνάρια του, αφού εν πολλοίς υιοθετούμε τις μεθόδους, τη ρητορική, συχνά ακόμη και την ιδεολογία των αντιπάλων του – μια σίγουρη συνταγή για εθνικές κρίσεις και τραγωδίες …
Μερικά σοφά λόγια του Ελευθερίου Βενιζέλου
- Οι πολιτισμένοι λαοί κερδίζουν την εξουσία με την ψήφο των πολλών, κυβερνώνται με την ικανότητα των ολίγων και μεγαλουργούν με την πνοή του ενός.
- Σε όλους τους πολέμους η Αγγλία κερδίζει μίαν μάχην. Την τελευταίαν.
- Η Ελλάς είναι πολύ μικρόν κράτος διά να διαπράξη τόσον μεγάλην ατιμίαν (απαντώντας σε επιστολή του Κάιζερ που τον προέτρεπε να επιτεθεί στην Σερβία κατά παράβαση της ελληνοσερβικής συνθήκης).
- Αισθάνομαι υπερηφάνεια, διότι στις φλέβες μου ρέει διασταυρωμένο Λακωνικό και Κρητικό αίμα και άμα έχω κοντά μου τους Κρητικούς και τους Μανιάτες έχω ολόκληρη την Ελλάδα.
- Όταν οι λαοί αποτυγχάνουσι, δεν ερωτώσι, και καλώς κάμνουσι, αν έπταισαν αι κυβερνήσεις, αλλά το πρώτον των έργον είναι να τας ρίψωσι.
- Η πραγματοποίησις των εθνικών μας πόθων δεν εξαρτάται τόσον εκ των ιδικών μας πράξεων, όσον από την συνδρομήν των διεθνών περιστάσεων, αίτινες διαφεύγουν της ιδικής μας επιρροής.
- Είναι γνωστόν ότι εις την συνδρομήν των προστατίδων Δυνάμεων προσέφυγε πάντοτε η Ελλάς και διά το ψύλλου πήδημα.
- Το να είσαι Έλληνας δεν είναι ζήτημα καταγωγής, αλλά θέμα αγωγής.
- [Η «μαλλιαρή» είναι] ο μεγαλύτερος εχθρός ουχί της καθαρευούσης, την οποίαν είναι αδύνατον να επηρεάση, αλλά της δημοτικής.
- Μόνο μέσα εις την ειρήνην ημπορούν να αναπτυχθούν όλα τα άνθη του πολιτισμού.
- Ο πολιτικός πρέπει να έχη το χάρισμα να βλέπη πολύ πρωτύτερα αφ’ όσον βλέπουν οι άλλοι. Αν δεν έχη το χάρισμα τούτο, είναι αδύνατον να μην οδηγήσει την πατρίδα αυτού εις συμφοράς και καταστροφή.
