Ψευδείς ειδήσεις και μετα-αλήθεια

Η ανεξέλεγκτη εφαρμογή των μεθόδων του πολιτικού μάρκετινγκ χωρίς ηθικούς φραγμούς δημιουργεί συνθήκες επικίνδυνου σεχταρισμού
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 21 Μαρτίου 2017 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-281)

Μεγάλη δημόσια συζήτηση γίνεται τους τελευταίους μήνες για τις ψευδείς ειδήσεις, τα εναλλακτικά γεγονότα και την μετα-αλήθεια. Την αφορμή έδωσαν το δημοψήφισμα για την έξοδο της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών. Ακριβώς επειδή Άγγλοι και Αμερικάνοι ψήφισαν ενάντια στις προβλέψεις, πειθόμενοι με επιχειρήματα λαϊκιστών τα οποία, μετά τις εκλογές, αποδείχτηκαν κατά μεγάλο μέρος ψευδή.

Έτσι, το λεξικό της Οξφόρδης, ανακήρυξε την μετα-αλήθεια (post-truth) ως λέξη της χρονιάς για το 2016. Και της έδωσε τον ακόλουθο ορισμό: «μετα-αλήθεια είναι ό,τι σχετίζεται ή χαρακτηρίζει περιστάσεις στις οποίες, τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης επηρεάζουν λιγότερο τα αντικειμενικά γεγονότα και περισσότερο τα συναισθήματα και οι προσωπικές δοξασίες».

Όσοι έχουν ασχοληθεί με τη διαφήμιση και το μάρκετινγκ το γνωρίζουν πολύ καλά. Αν θέλεις να πουλήσεις ένα προϊόν θα πρέπει να απευθύνεις το μήνυμά σου στα βιώματα και στο φαντασιακό των δυνητικών σου πελατών και να τους κάνεις να ταυτιστούν με αυτό. Τα λογικά επιχειρήματα και τα πραγματικά γεγονότα πουλάνε μόνο αν συνδυαστούν με την ψυχολογία. Έτσι, αφού οι έρευνες δείχνουν ότι το 97% των Ελλήνων εμπιστεύεται το θεσμό της οικογένειας, είναι φυσικό οι πετυχημένες διαφημίσεις να αξιοποιούν αυτό ακριβώς το αίσθημα …

Το πολιτικό μάρκετινγκ από την πλευρά του θα φροντίσει να αξιοποιήσει πρωτίστως κάποια άλλα δεδομένα. Ότι το 80% του πληθυσμού πιστεύει πως «υπάρχουν μυστικές οργανώσεις από την Ελλάδα ή το εξωτερικό που δρουν στο παρασκήνιο και κινούν τα νήματα». Ότι το 60% πιστεύει πως «παρά τη σημερινή κρίση ξεχωρίζει ακόμη για την ευφυΐα και τον πολιτισμό του». Και ότι το 26% πιστεύει στους ψεκασμούς. Παράλληλα, θα αξιοποιήσει στο έπακρο το γεγονός ότι το 53% του πληθυσμού ενημερώνεται από το διαδίκτυο και το 28% από την τηλεόραση.

Έτσι, οι δυνητικοί πελάτες, δηλαδή οι ψηφοφόροι, είναι έτοιμοι να πιστέψουν όλα τα χοντροειδέστατα και προφανή ψέματα που θα διαδοθούν έντεχνα αρκεί να αξιοποιούν κάποιες ή και όλες τις παραπάνω δοξασίες. Με αποτέλεσμα η πολιτική αντιπαράθεση να μην γίνεται με βάση αντικειμενικά γεγονότα και την κοινή λογική αλλά ιδεολογήματα, ανακρίβειες και «εναλλακτικά γεγονότα» δηλαδή ειδήσεις που έχουν διαστρεβλωθεί έτσι ώστε να ταιριάζουν με τα πιστεύω του ακροατηρίου έστω και αν παραποιούν την πραγματικότητα.

Σε μια εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση σχετικά με τις ψευδείς ειδήσεις και τη μετα-αλήθεια, ο Κωνσταντίνος Κορίκης που διδάσκει Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και Επικοινωνία στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά αναφέρθηκε στον τρόπο διασποράς των ψευδών ειδήσεων. Διαδίδονται από πολλές πηγές και μάλιστα διαφορετικού είδους (ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, εξειδικευμένους ιστότοπους). Επαναλαμβάνονται ώστε να καταστούν πιο αληθοφανείς, ιδίως αν είναι τερατώδεις. Επιπλέον, οι άνθρωποι σπάνια θυμούνται την πηγή των ειδήσεων.

Επιπλέον, έχει αποδειχτεί ότι οι ειδήσεις με αποδείξεις, έστω και ψεύτικες, γίνονται πιο πιστευτές από τις ειδήσεις χωρίς αποδείξεις ακόμη κι αν προέρχονται από αξιόπιστη πηγή. Αξιόπιστες θεωρούνται επίσης οι ειδήσεις που προκαλούν δυνατά συναισθήματα, αηδίας, φόβου, πόνου, σοκ. H πρώτη εντύπωση μετρά πάρα πολύ. Γι' αυτό και μια ψευδής είδηση, διαδίδεται πολύ περισσότερο από τις μετέπειτα ειδήσεις που την διορθώνουν. Και φυσικά, όπως αναφέραμε παραπάνω, πιστεύουμε περισσότερο τις ειδήσεις που συμφωνούν με το δικό μας αξιακό σύστημα και με τα πιστεύω μας. Γι' αυτό, πολλές ψεύτικες ειδήσεις στην Ελλάδα πασπαλίζονται πάντα με θρησκευτική χροιά, με κάποια ιστορική διάσταση, με τα κατορθώματα των προγόνων.

Φυσικά, όλα τα παραπάνω δεν ισχύουν μόνο για την πολιτική και τις εκλογές. Το διαδίκτυο είναι γεμάτο από «ειδήσεις» για θαυματουργές θεραπείες, για καταπληκτικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις, για αμύθητους θησαυρούς, για εξωγήινους, για νέες τεχνολογίες που δεν ανακοινώνονται, για θαύματα και προφητείες … Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι ότι τελικά ο κόσμος έχει κατακερματιστεί σε μικρές, αυτόνομες ομάδες, καθεμιά από τις οποίες έχει και τα δικά της πιστεύω. Κάτι που οι ειδικοί του μάρκετινγκ ξέρουν πολύ καλά πώς να αξιοποιήσουν όταν θέλουν να πουλήσουν ένα νέο ή ανανεωμένο προϊόν.

Έχουμε αναφερθεί αρκετές φορές στο παρελθόν στο φαινόμενο της σέχτας, της αίρεσης (Χ.Ν. 13/1/2015). Όλοι μας προσπαθούμε να καταλάβουμε τον πολύπλοκο κόσμο που μας περιβάλλει. Να απαντήσουμε στα μεγάλα και αιώνια «γιατί». Να εξηγήσουμε τις σχέσεις, τις αιτίες και τα ενδεχόμενα αποτελέσματα των πράξεων μας αλλά και των εξελίξεων που σημειώνονται γύρω μας. Όμως η διαμόρφωση μιας ατομικής βιοθεωρίας απαιτεί προσπάθεια. Μερικές φορές μεγάλη. Προσπάθεια την οποία δυστυχώς, δεν είμαστε όλοι έτοιμοι να καταβάλουμε. Απαιτεί συστηματικές έρευνες και μελέτες με επιστημονική μέθοδο. έτσι, οι περισσότεροι διαλέγουμε τον εύκολο δρόμο κι ακολουθούμε τα χνάρια κάποιου άλλου.

Και πιστεύουμε άκριτα σε κάποιες «ειδήσεις», οι οποίες απλώς ταιριάζουν με τα πιστεύω μας, με τα πιστεύω του κοινωνικού περίγυρου, με όσα έχουμε διδαχτεί στο σχολείο, στο κατηχητικό, στις παρέες. Όμως, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, δεν μας έχει βοηθήσει να αναπτύξουμε την κριτική μας σκέψη, ούτε να μάθουμε να αναλύουμε και να ελέγχουμε αυτά που μας κηρύττουν και μας σερβίρουν οι διάφοροι επιτήδειοι. Έτσι είμαστε έτοιμοι όχι μόνο να αποδεχτούμε μερικά τερατώδη ψέματα αλλά και να στηρίξουμε σε αυτά σημαντικές αποφάσεις που θα επηρεάσουν τη ζωή μας και το μέλλον μας.

Την επόμενη εβδομάδα θα αναφερθούμε στις μεθόδους που μπορούμε να εφαρμόσουμε για να προφυλαχτούμε από τις ψεύτικες ειδήσεις και στις προσπάθειες που γίνονται σε αυτό τον τομέα διεθνώς …

Υ.Γ. Τα στατιστικά στοιχεία προέρχονται από την τελευταία Πανελλαδική έρευνα της διαΝΕΟσις «Τι πιστεύουν οι Έλληνες».