Αρνητές και συνωμοσιολόγοι

Έξη επιχειρήματα τα οποία οι λογικοί και ενημερωμένοι πολίτες θα πρέπει να αναγνωρίζουν ώστε να προστατεύονται από ανεδαφικές και επικίνδυνες θεωρίες …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 18 Νοεμβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-444)

Η Γη είναι επίπεδη. Τα αεροπλάνα μας ψεκάζουν. Δεν υπάρχει κορωνοϊός. Τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό και διάφορες άλλες αρρώστιες. Με το νέο εμβόλιο για τον κορωνοϊό θα μας εμφυτέψουν και ένα τσιπάκι για να μας παρακολουθούν και να μας ελέγχουν. Η τεχνολογία 5G είναι καρκινογόνος. Δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή. Το κάπνισμα δεν προκαλεί καρκίνους. Η θεωρία της εξέλιξης των ειδών είναι απάτη. Δεν έγινε το Ολοκαύτωμα. Για όλα φταίνε οι [συμπληρώστε ελεύθερα – Εβραίοι, Μασόνοι, μετανάστες, καπιταλιστές …]. Ο Έλβις ζει …

Όλοι έχουμε ακούσει θεωρίες συνωμοσίας και έχουμε συναναστραφεί άτομα που αρνούνται να δεχτούν μερικές προφανείς αλήθειες. Κάτι που πιστοποιείται και από τις έρευνες της ΔιαΝΕΟσις. Το 2018 το 79,3% των ερωτηθέντων πίστευαν ότι υπάρχουν οργανώσεις που κινούν τα νήματα στο παρασκήνιο και το 28,7% απάντησε ότι μας ψεκάζουν. Το 2020 το 54,2% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι πιστεύουν στο μάτι.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο του ο Σον Κάρολ, διακεκριμένος καθηγητής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ, ανέλυσε τα 6 στάδια της επιχειρηματολογίας των αρνητών και των συνωμοσιολόγων. Στόχος είναι με σοφιστείες και ρητορείες να δώσουν την εντύπωση ότι προβάλουν βάσιμα επιχειρήματα υπέρ των απόψεών τους.

Αμφισβήτηση της επιστήμης. «Έλα μωρέ, και τι ξέρουν οι επιστήμονες!» δήλωσε πρόσφατα ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τράμπ. Πράγματι, οι επιστήμονες δεν τα ξέρουν όλα. Αλλά τότε γιατί τρέχουμε στον γιατρό όταν αρρωστήσουμε; Γιατί ζητούμε τη συμβουλή του γεωπόνου για τις ελιές; Η αμφισβήτηση των εμβολίων προκάλεσε ξανά έξαρση παιδικών ασθενειών όπως η ιλαρά που είχαν τεθεί υπό έλεγχο.

Η άγνοια των βλαβερών συνεπειών της χρήσης καπνικών προϊόντων προκαλεί εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως, πολλοί από τους οποίους οφείλονται στο παθητικό κάπνισμα. Και οι οδηγοί που αγνοούν βασικούς νόμους της φυσικής συμμετέχουν αργά ή γρήγορα σε κάποιο σοβαρό τροχαίο. Οι στατιστικές αποτελούν αδιαμφισβήτητο μάρτυρα … Ακόμη και η θεωρία της εξέλιξης των ειδών επαληθεύεται από πλήθος σύγχρονων επιστημονικών παρατηρήσεων.

Κίνητρα και ακεραιότητα των επιστημόνων. Όσοι δεν μπορούν να αμφισβητήσουν την επιστήμη θέτουν σε αμφισβήτηση τους επιστήμονες. Με επιχειρήματα του τύπου «Μα αυτός έχει σχέσεις με [συμπληρώστε – την φαρμακοβιομηχανία, την βιομηχανία πετρελαίου, τις μυστικές υπηρεσίες, …]», ή «Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι το χρήμα …».

Φυσικά οι επιστήμονες δεν είναι άγιοι και συχνά δημοσιοποιούν θεωρίες, ακόμη και επικαλούμενοι παραποιημένα στοιχεία. Ωστόσο, πολύ γρήγορα οι απάτες αποκαλύπτονται γιατί η επιστημονική μέθοδος απαιτεί τα αποτελέσματα να μπορούν να αναπαραχθούν κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Αντίστοιχη είναι και η τύχη που έχουν οι θεωρίες συνωμοσίας όπως π.χ. ότι η θεωρία της εξέλιξης των ειδών στοχεύει στην υποβάθμιση της θρησκείας – κάτι που απορρίπτουν πολλοί θρησκευόμενοι επιστήμονες και κληρικοί.

Επιστημονικές διαφωνίες και οι «αμφισβητίες» ως αυθεντίες. Η επιστήμη προχωρά μέσα από διαρκή αμφισβήτηση των θεσφάτων με βάση νέα πειράματα και παρατηρήσεις. Φυσικά, μέχρι να επικρατήσουν οι νεότερες εξηγήσεις υπάρχει αρκετή συζήτηση, συχνά έντονη, μεταξύ των επιστημόνων. Ωστόσο, ορισμένοι επιστήμονες με τις συνεχείς δημόσιες παρεμβάσεις τους δίνουν την εντύπωση ότι έχουν ήδη πάρει μια θέση, την οποία απλώς υπερασπίζονται έναντι όλων.

Γι’ αυτό, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι και οι επιστήμονες είναι άνθρωποι με ελαττώματα. Υπόκεινται σε προκαταλήψεις και δυσανασχετούν έντονα όταν οι αγαπημένες τους θεωρίες αποδειχτούν λανθασμένες. Συχνά ο αντικομφορμισμός και η αντισυμβατικότητα – αμφότερες ζωτικές δυνάμεις στο πλαίσιο της διεργασίας του συνεχούς σκεπτικισμού που χρειάζεται η επιστήμη για να προοδεύσει – μπορεί να ξεπεράσουν ορισμένα όρια, με αποτέλεσμα οι ερευνητές αντί να υποχωρούν, να ενισχύουν τις προσπάθειές τους απέναντι στην κριτική.

Μεγαλοποίηση δυνητικών βλαβών. Όταν ο αρνητής βρίσκεται μπροστά σε αδιάσειστα δεδομένα, καταφεύγει στο φόβο. Ωστόσο, κανένα φάρμακο ή εμβόλιο δεν είναι 100% ασφαλές, ιδίως σε περιπτώσεις που ο ασθενής ή ο εμβολιαζόμενος πάσχει από κάποια, συχνά αδιάγνωστη αλλεργία, ή πάθηση. Μάλιστα, γίνεται συχνά επίκληση του κώδικα ιατρικής ηθικής της Νυρεμβέργης τον οποίο υποτίθεται ότι παραβιάζουν οι εμβολιαστές. Κώδικας που αφορά όμως τα πειράματα σε ανθρώπους και όχι τους εμβολιασμούς.

Επίκληση ατομικών ελευθεριών. Ένα από τα τελευταία επιχειρήματα που χρησιμοποιούν οι αρνητές (π.χ. των εμβολιασμών, της μάσκας, των μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας) είναι η επίκληση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος της ελεύθερης επιλογής. «Δικό μου είναι το σώμα και είμαι ελεύθερος να το κάνω ό,τι θέλω», ισχυρίζονται συχνά.

Όμως, οι μεταδοτικές ασθένειες μπορούν να προκαλέσουν εκατομμύρια νεκρούς και να εξαφανίσουν ή να εξασθενήσουν ολόκληρα έθνη. Γι’ αυτό και όλα τα συντάγματα προβλέπουν διαδικασίες περιορισμού κάποιων ελευθεριών για λόγους δημόσιας υγείας.

Οι ιδεοληψίες πάνω απ’ όλα. Το έσχατο επιχείρημα των αρνητών και των συνωμοσιολόγων είναι η βαθιά ριζωμένη ιδεοληψία τους. Ακόμη κι αν ένας επιστημονικός ισχυρισμός είναι πέρα για πέρα αληθής, απορρίπτεται αν προσκρούει στην πίστη ή στην φιλοσοφία αρνητή. Γιατί ο αρνητής ή ο συνωμοσιολόγος είναι στην πραγματικότητα μέλος μιας σέχτας που ερμηνεύει τον κόσμο με βάση μια συγκεκριμένη κοσμοθεωρία.

Όταν η πίστη μας σε κάτι (π.χ. κόμμα, ηγέτη, ιδεολογία, υπάρχουσες αξίες, πεποιθήσεις, στάση ζωής, σκέψεις, ιδέες κλπ.) ή οι συνήθειες μας (π.χ. κάπνισμα) ανατρέπονται ή συγκρούονται με νέα στοιχεία που στηρίζονται σε δεδομένα, το πιθανότερο είναι ότι θα βρούμε χιλιάδες δικαιολογίες για να διαστρέψουμε ή να αγνοήσουμε τα αποδεικτικά στοιχεία και να επιμείνουμε στην πίστη μας ή την συνήθειά μας. Πρόκειται γι’ αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «γνωστική ασυμφωνία».

Ως συμπέρασμα θα αναφέρω την συμβουλή του Αποστόλου Παύλου στην επιστολή προς Τίτο (γ’,10) «Αιρετικόν άνθρωπον μετά μίαν καί δευτέραν νουθεσίαν παραιτού». Γιατί υπάρχουν σήμερα χιλιάδες αιρέσεις (σέχτες) που δοκιμάζουν καθημερινά τη λογική μας.