Αναμνήσεις από μυρωδιές

Η ισχυρή σύνδεση αναμνήσεων και όσφρησης που μπορεί να καταστραφεί, μεταξύ άλλων από το κάπνισμα και τον κορωνοϊό …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 20 Οκτωβρίου 2020 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-441)

Τις προάλλες έβαζα πετρέλαιο στο αυτοκίνητο. Δίπλα ήταν ένα φουντωτός βασιλικός. Τον χάιδεψα και μετά μύρισα το χέρι μου. Το υπέροχο άρωμα μου έφερε στη μνήμη το άρωμα που ανέδυε ο βασιλικός με τον οποίο μας έραινε με τον αγιασμό ο παπάς στην εκκλησία όταν ήμουν παιδί. Για φαντάσου! Μια μυρωδιά να ξυπνήσει τόσο έντονα μιάν ανάμνηση …

Κι όμως, οι ερευνητές έχουν αποδείξει ότι ο εγκέφαλος επεξεργάζεται μυρωδιές, αναμνήσεις και συναισθήματα σε αλληλοσυνδεόμενες περιοχές. Η μυρωδιά διεγείρει τις νευρικές απολήξεις των οσφρητικών αισθητήρων που μεταφέρουν το σήμα στους οσφρητικούς βολβούς. Από εκεί το σήμα φτάνει στην αμυγδαλή, μια περιοχή του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα συναισθήματα και μετά στον γειτονικό ιππόκαμπο όπου αναπτύσσονται οι λειτουργίες της μάθησης και του σχηματισμού των αναμνήσεων.

Μυρωδιές και αναμνήσεις. Η μυρωδιά από τα ξύλα που καίγονται στο τζάκι μου θυμίζει πάντα όμορφες αναμνήσεις από τις προσκοπικές πυρές στο τέλος της κατασκήνωσης ή κάποιας συνάντησης. Που τέλειωναν πάντα με το τραγούδι του αποχωρισμού, μελαγχολικό αλλά και αισιόδοξο μαζί. «Όχι δεν χωριζόμαστε για πάντοτε παιδιά, μα θα ξαναβλεπόμαστε αδέλφια μου συχνά».

Άλλες αναμνήσεις ξυπνά η μυρωδιά του φρεσκοψημένου ψωμιού αλλά και η μυρωδιά της κουζίνας σε εστιατόριο. Θυμάμαι το εστιατόριο του πατέρα μου, όπου δούλεψα πολλά καλοκαίρια ως βοηθός σερβιτόρου, στο πλύσιμο των ποτηριών και των πιρουνιών, στις σαλάτες, τα αναψυκτικά και τα φρούτα. Και θυμάμαι πως μετά το τέλος της δουλειάς έμπαινα στην κουζίνα και ο μάγειρας μου ετοίμαζε ένα πιάτο με διάφορες λιχουδιές …

Μια μυρωδιά που γνώρισα σε σχετικά μεγάλη ηλικία είναι η μυρωδιά του ελαιουργείου. Κάθε φορά που πάμε τις ελιές για άλεσμα θα μείνω συνεχώς εκεί, παρακολουθώντας όλη τη διαδικασία – πλύσιμο, άλεσμα, διαχωρισμό – μέχρι την παραλαβή του λαδιού, τη μεταφορά του και την αποθήκευση στην «ντίνα». Και σε όλη τη διαδικασία αυτό που απολαμβάνω περισσότερο είναι η μυρωδιά.

Ευχάριστες αναμνήσεις ξυπνά επίσης η μυρωδιά του τυπογραφείου. Επισκέφτηκα για πρώτη φορά τυπογραφείο όταν ο θείος Αριστός με πήγε στην εφημερίδα Τζουμχουριέτ στην Πόλη. Ήμουν τότε 6 χρονών αλλά από τότε είχα πολλές ευκαιρίες να επισκεφτώ τυπογραφεία με τον θείο αλλά και μόνος μου. Στο ΒΗΜΑ και ΤΑ ΝΕΑ όπου δούλευε μετά την απέλασή του από την Τουρκία.

Στα τυπογραφεία που πήγαινα για να τυπώσω τους καταλόγους του εστιατορίου του πατέρα μου. Στο συγκρότημα της εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος-Larousse-Britannica και του περιοδικού Επίκαιρα όπου εργάστηκα μερικά χρόνια. Στην Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Λουξεμβούργο όταν συνεργαζόμουν ως υπεύθυνος πληροφόρησης διάφορων υπηρεσιών. Και φυσικά στο Μουσείο Τυπογραφίας του Γιάννη και της Ελένης Γαρεδάκη.

Επιπλέον, η μυρωδιά του χαρτιού και του μελανιού πάντα ξυπνά όμορφες αναμνήσεις. Τα καινούργια βιβλία που μου έφερναν δώρο. Λίγο μεγαλύτερος τα γυαλιστερά, έγχρωμα περιοδικά που είχαν πάντα μια ιδιαίτερη, αξέχαστη μυρωδιά.

Άσχημες αναμνήσεις. Μια από τις άσχημες αναμνήσεις που έχω συνδέσει με αποκρουστική μυρωδιά είναι η πρωινή αγκαλιά της καπνίστριας γιαγιάς μου της οποίας το χνώτο μύριζε απαίσια. Αν και χρωστώ πάρα πολλά στη γιαγιά μου που μου άνοιξε το μυαλό και τους ορίζοντες και την οποία αγαπούσα ιδιαίτερα, δεν μπορώ να ξεχάσω αυτή την άσχημη μυρωδιά …

Μια άλλη μυρωδιά που μου έφερνε αισθήματα κατάθλιψης ήταν η μυρωδιά του θαλάμου στο στρατό. Ιδίως όταν είχα υπηρεσία ως θαλαμοφύλακας μετά τα μεσάνυχτα. Όταν η ατμόσφαιρα είχε βαρύνει από τα χνώτα των συναδέλφων, από τις αναθυμιάσεις από άρβυλα και κάλτσες αλλά και από τις πολυχρησιμοποιημένες κουβέρτες και στρώματα …

Μια μυρωδιά που απεχθάνομαι ακόμη και σήμερα είναι εκείνη της ψαραγοράς, ιδίως της κεντρικής ψαραγοράς της Αθήνας. Ίσως γιατί δεν είμαι πολύ φίλος των ψαριών. Ίσως γιατί την επισκέφτηκα πρώτη φορά όταν ήμουν μικρός και εξαρχής δεν συμφιλιώθηκα με την ιδέα …

Μια άλλη φοβερή μυρωδιά είναι η μυρωδιά που αναδύουν τα αποκαΐδια στον τόπο μιας πυρκαγιάς. Όταν βλέπεις να έχουν γίνει στάχτη οι κόποι μιας ζωής ή οι κόποι της φύσης μετά από μια δασική πυρκαγιά. Η οικογένεια της μητέρας μου είχε χτυπηθεί από πυρκαγιές στην Πόλη αλλά και το διαμέρισμα της γιαγιάς στην Ελλάδα καταστράφηκε από πυρκαγιά που προκλήθηκε από ένα καντήλι. Όταν περνώ από καμένο δάσος, ή επισκέπτομαι τόπο πυρκαγιάς, έρχονται πάντα στο νου μου εφιαλτικές σκηνές καταστροφής.

Τέλος, μια πολύ κακή ανάμνηση ξυπνά κάθε φορά που μυρίζω την εξάτμιση ενός φορτηγού που καίει πετρέλαιο ντίζελ. Όταν ήμουν φοιτητής στην Πάτρα, άφηνα ανοικτό το παράθυρο του ισόγειου δωματίου μου για να παίρνω αέρα τις ζεστές νύχτες του φθινόπωρου, της άνοιξης και του καλοκαιριού. Όμως κάθε πρωί περνούσε από τον δρόμο μας το απορριμματοφόρο του Δήμου και γέμιζε το δωμάτιο με την εξάτμισή του. Παρόλο που πεταγόμουν από το κρεβάτι να κλείσω το παράθυρο … μερικές φορές δεν προλάβαινα …

Διαταραχές της όσφρησης. Δυο τρεις φορές μετά από πολύ βαριά γρίπη έχασα για λίγες μέρες την αίσθηση της όσφρησης ή άρχισα να μυρίζω άλλα αντ’ άλλων. Γενικά, επειδή δεν κάπνισα ποτέ, έχω διατηρήσει μια πολύ καλή όσφρηση. Και λυπάμαι όσους την έχουν χάσει ή υποβαθμίσει σημαντικά από κακές συνήθειες (κάπνισμα, κοκαΐνη), λόγω ηλικίας ή νόσων του εγκεφάλου (Πάρκινσον, Αλζχάιμερ, σκλήρυνση κατά πλάκας) ή και λόγω επαγγέλματος (εργασία με τοξικά χρώματα, διαλυτικά και αμμωνία).

Η υποσμία και η ανοσμία αποτελούν επίσης σημαντικά συμπτώματα της προσβολής από τον νέο κορωνοϊό. Σε κάθε περίπτωση υποβάθμισης ή απώλειας της σημαντικής αυτής αίσθησης θα πρέπει να ζητήσουμε άμεσα την βοήθεια ενός γιατρού. Η όσφρηση είναι εξαιρετικά χρήσιμη κι όχι μόνο για να ξαναζωντανέψει αναμνήσεις και συναισθήματα, αλλά και για να μας προφυλάξει από δυσάρεστες εκπλήξεις – χαλασμένα τρόφιμα ή μολυσμένα περιβάλλοντα.