Εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων και πρόληψη καταστροφών

Το ακόλουθο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 10 Απριλίου 2013.

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων και πρόληψη καταστροφών
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*

Η υποχρεωτική διεξαγωγή εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για συγκεκριμένα δημόσια και ιδιωτικά έργα πριν την αδειοδότησή τους δεν είναι μόνο νομική υποχρέωση αλλά και απαραίτητη διαδικασία για την αποτελεσματική προστασία των πολιτών

Την περασμένη εβδομάδα αναφερθήκαμε στην εκτίμηση των κινδύνων από την εκμετάλλευση κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου αλλά και γεωθερμικών πεδίων. Αναφέραμε μάλιστα και συγκεκριμένα παραδείγματα από διάφορες περιοχές του κόσμου, όπου, εξ αιτίας των σχετικών εργασιών αυξήθηκε ο σεισμικός κίνδυνος. Η ανάλυση της επικινδυνότητας ενός έργου εντάσσεται στο πλαίσιο της εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που πρέπει να διεξαχθεί βάσει του νόμου στο πλαίσιο της διαδικασίας αδειοδότησης μεγάλων έργων, τα οποία έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Παράλληλα, υπάρχει υποχρέωση εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων μεγάλων προγραμμάτων που περιλαμβάνουν σειρά έργων και αποφάσεων. Τότε μιλάμε για στρατηγική εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που και αυτή είναι υποχρεωτική βάσει του νόμου.

Ας πάρουμε πάλι ως παράδειγμα την επικείμενη αξιοποίηση του φυσικού αερίου και των υδρογονανθράκων που φαίνεται ότι περικλείει το υπέδαφος της Ανατολικής Μεσογείου νότια της Κύπρου και της Κρήτης αλλά και το υπέδαφος του Ιονίου Πελάγους. Για κάθε εξέδρα άντλησης που θα στηθεί θα απαιτηθεί μια μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Επίσης, για το σύνολο της αξιοποίησης των κοιτασμάτων (άντληση, σταθμοί μεταφόρτωσης, αγωγοί μεταφοράς, διυλιστήρια κλπ.), η Ελληνική Πολιτεία θα πρέπει να συντάξει και μια στρατηγική εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων για να συνοδέψει τις σχετικές αποφάσεις της κυβέρνησης ή της Βουλής. Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία η σωστή μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα πρέπει να εξετάσει την εγκατάσταση της εξέδρας άντλησης από πολλές πλευρές όπως μέγεθος, σώρευση με άλλα έργα στην περιοχή, χρήση των φυσικών πόρων, παραγωγή αποβλήτων, ρύπανση και οχλήσεις και τέλος από πλευράς κινδύνου ατυχημάτων (ιδίως ως προς τις χρησιμοποιούμενες ουσίες ή τεχνολογίες). Ας επικεντρωθούμε προς στιγμήν σε αυτή την πτυχή της εκτίμησης των επιπτώσεων.
>
Τα ατυχήματα στις πλωτές εξέδρες άντλησης υδρογονανθράκων είναι μάλλον σπάνια αλλά οι πιθανές καταστροφές, όπως φάνηκε από το ατύχημα του 2010 στην εξέδρα Deepwater Horizon της BP στον κόλπο του Μεξικού, είναι ιδιαίτερα εκτεταμένες. Από τις πολυάριθμες έρευνες που έγιναν για να εντοπιστούν τα αίτια του συγκεκριμένου ατυχήματος προέκυψε ότι υπήρχαν προβλήματα με τις τσιμεντοκονίες της γεώτρησης. Αυτό με τη σειρά του οφειλόταν σε παραλείψεις της BP και της εταιρείας στην οποία είχε ανατεθεί με υπεργολαβία η εκμετάλλευση της εξέδρας. Οι έρευνες κατέδειξαν επίσης ότι οι εταιρείες είχαν λάβει σειρά αποφάσεων για τη μείωση του λειτουργικού κόστους που είχαν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ασφάλειας …

Η εθνική διακομματική επιτροπή διερεύνησης του ατυχήματος που συνέστησε ο Πρόεδρος Ομπάμα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ατύχημα θα είχε αποφευχθεί αν οι εταιρείες είχαν βελτιώσει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, την επικοινωνία μεταξύ τους και την εκπαίδευση των μηχανικών και του προσωπικού της εξέδρας άντλησης. Όμως η επιτροπή διαπίστωσε ότι χωρίς αποτελεσματική κρατική εποπτεία ο κλάδος της υπεράκτιας άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου δεν πρόκειται να μειώσει επαρκώς τον κίνδυνο ατυχημάτων ούτε θα προετοιμαστεί αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Φυσικά, η κρατική εποπτεία από μόνη της δεν αρκεί για να μειωθούν πλήρως οι σχετικοί κίνδυνοι. Θα πρέπει να συνοδεύεται από θεμελιώδεις αλλαγές του τρόπου με τον οποίο ο κλάδος αντιμετωπίζει τα θέματα ασφάλειας. Και μόνο όταν αποδείξει ότι έχει υλοποιήσει πράγματι τις αλλαγές αυτές θα δικαιούται να αξιοποιήσει τους ενεργειακούς πόρους που κρύβει το υπέδαφος της χώρας.

Να λοιπόν που η αδυναμία της κρατικής μηχανής να παρακολουθήσει επαρκώς την αποτελεσματική εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας αποτελεί από μόνη της παράγοντα κινδύνου και μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες ατυχήματος ή και καταστροφής. Κάτι παρόμοιο είχε μάλιστα αναφερθεί ως παράγοντας κινδύνου και στην ημερίδα που είχαμε οργανώσει το 2008 με τον τότε ευρωβουλευτή και νυν περιφερειάρχη Σταύρο Αρναουτάκη σε συνεργασία με τη Νομαρχία Ηρακλείου. Ότι δηλαδή, παράγοντα κινδύνου αποτελεί η ίδια η διοίκηση η οποία είναι απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις (όπως π.χ. αλλαγές χρήσης γης και διαχείριση χώρων όπως οι βιομηχανικές περιοχές και τα γειτνιάζοντα αεροδρόμια). Αλλά και η ελλιπής εκπαίδευση σε θέματα ασφάλειας των μηχανικών και των τεχνικών που θα εργαστούν στις υπεράκτιες αποτελεί από μόνη της παράγοντα κινδύνου.

Είναι προφανές ότι η Κρήτη έχει μια μοναδική ευκαιρία να προετοιμαστεί αποτελεσματικά για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων εάν και όταν αποφασιστεί. Η ενίσχυση του Πολυτεχνείου για να εκπαιδεύσει τη νέα γενιά των μηχανικών και των τεχνικών που θα αξιοποιηθούν στις εξορύξεις αλλά και θα στελεχώσουν τις κρατικές υπηρεσίες σχεδιασμού και εποπτείας θα πρέπει να αποτελέσει μια πρώτη προτεραιότητα. Η σύνταξη προκαταρκτικών μελετών εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στο πλαίσιο διπλωματικών ή διδακτορικών εργασιών μπορεί να αποδειχτεί ιδιαίτερα χρήσιμη όπως χρήσιμο μπορεί να είναι και ένα πρόγραμμα ενίσχυσης των ανταλλαγών φοιτητών με πανεπιστήμια του εξωτερικού που ειδικεύονται σε θέματα εξόρυξης υδρογονανθράκων αλλά και σε θέματα ασφάλειας και προστασίας. Ακόμη και αν δεν αξιοποιηθούν απευθείας από τις αρμόδιες υπηρεσίες, οι εκπαιδευμένοι μηχανικοί θα είναι σε θέση, ως ενημερωμένοι πολίτες, να συμμετάσχουν με τεκμηριωμένα επιχειρήματα στις δημόσιες διαβουλεύσεις που είναι υποχρεωτικές στο πλαίσιο της κατάρτισης της εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Με άλλα λόγια ας ξαναθυμηθούμε την παραίνεση του Ερωτόκριτου: «Με φρόνεψη πορεύγεται, με γνώσιν ορδινιάζει, Πριχού ’ρθουσι τα πράγματα προβλέπει και λογιάζει».

* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com