Αχ Ευρώπη !

Χρειαζόμαστε μια νέα αφήγηση για την Ευρώπη ή μήπως αρκεί μια νέα ανάγνωση του πανάρχαιου μύθου μιας απαχθείσας μετανάστριας; 
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 6 Μαΐου 2014 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-151)

Μια φορά κι έναν καιρό, ζούσε στη Μέση Ανατολή, μια όμορφη πριγκίπισσα, η Ευρώπη. Το όνομα της το πήρε από τα όμορφα και πλατιά της μάτια («ευρ-ώπη»). Η ομορφιά της τράβηξε την προσοχή του Δία που την ερωτεύθηκε. Μεταμορφώθηκε σε άσπρο ταύρο και την απήγαγε ενώ αυτή έπαιζε με τις φίλες της στην παραλία. Κολυμπώντας, την έφερε στην Κρήτη όπου απέκτησαν τρία παιδιά, τον Μίνωα, τον Σαρπηδόνα και τον Ραδάμανθυ. Τα παιδιά μεγάλωσαν, έγιναν βασιλιάδες και δικαστές και κυβέρνησαν την Κρήτη – ο δικαστής Μίνωας έδωσε το όνομά του στον Μινωικό πολιτισμό ενώ η ήπειρος στην οποία ανήκει η Κρήτη ονομάστηκε Ευρώπη.

Λίγα χρόνια αργότερα, η γυναίκα του Μίνωα, η Πασιφάη, με τη βοήθεια του πολυτεχνίτη Δαίδαλου, συνευρέθηκε με έναν ιερό ταύρο, δώρο του Ποσειδώνα κι έτσι γεννήθηκε ο Μινώταυρος, ένα τέρας που τον έκλεισαν στον λαβύρινθο τον οποίο κατασκεύασε επί τούτοις ο Δαίδαλος. Τον Μινώταυρο σκότωσε ο Αθηναίος Θησέας τερματίζοντας την ποινή που είχε επιβάλλει ο Μίνωας στην Αθήνα και η οποία προέβλεπε ότι η πόλη έπρεπε κάθε εννέα χρόνια να προσφέρει επτά νέους και επτά νέες βορά στο θηρίο. Ο ήρωας για να μπορέσει να βγει από τον λαβύρινθο ακολούθησε το μίτο, ένα νήμα δηλαδή που του είχε δώσει η Αριάδνη, η όμορφη κόρη του Μίνωα. Η οποία θα τον ακολουθήσει μέχρι τη Νάξο όπου θα την απαγάγει ο θεός Διόνυσος. Γυρίζοντας στην Αθήνα ο Θησέας θα λησμονήσει να αντικαταστήσει τα μαύρα πανιά του καραβιού του με άσπρα για να ειδοποιήσει τον πατέρα του Αιγέα, ο οποίος απογοητευμένος θα αυτοκτονήσει πέφτοντας από το Σούνιο, δίνοντας έτσι το όνομά του στο Αιγαίο Πέλαγος.

Αν λοιπόν η Ευρώπη πήρε το όνομα μιας παράνομης μετανάστριας γιατί δυσανασχετούμε που η μετανάστευση, ιδίως η παράνομη, αποτελεί ακόμη και σήμερα σοβαρό ζήτημα για την Ευρωπαϊκή ήπειρο; Η Ευρώπη φτιάχτηκε χάρις στη μετανάστευση. Οι Έλληνες μετανάστευσαν στις πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας. Η σημερινή Ευρώπη σχηματίστηκε χάρη στις μεταναστεύσεις Ρωμαίων, Γότθων, Φράγκων, Σαξόνων, Ούννων, Βανδάλων και πολλών άλλων. Με τη σειρά της τροφοδότησε με μετανάστες όλο σχεδόν τον κόσμο, συμβάλλοντας στη δημιουργία σύγχρονων κρατών στην Αμερικανική Ήπειρο, την Αυστραλία, τη Νότια Αφρική. Ο μύθος της Ευρώπης μας δείχνει ακριβώς ότι η μετανάστευση αποτελεί παράγοντα πολιτιστικού και οικονομικού πλουτισμού. Γι' αυτό και πρέπει να αντιμετωπίζεται με ευρύτητα πνεύματος κι όχι κοντόφθαλμα. Να την βλέπουμε με τα διορατικά, «πλατιά» μάτια της Ευρώπης …

Ας κοιτάξουμε τώρα ένα από τα πολυάριθμα έργα τέχνης που απεικονίζουν την απαγωγή της Ευρώπης. Από τα αρχαία ελληνικά ή ρωμαϊκά μωσαϊκά μέχρι τους πίνακες και τα γλυπτά μεγάλων δασκάλων όπως ο Τισιανός ή ο Ραφαήλ. Παρατηρώντας τα προσεκτικά, θα εντοπίσουμε αμέσως τα μεγάλα ζητήματα τα οποία αντιμετωπίζει και σήμερα η Ευρώπη. Ο ταύρος μας θυμίζει βέβαια τη γεωργία. Η απαγωγή φέρνει στο νου το εμπόριο ανθρώπων, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης. Η θάλασσα στο βάθος συνδέεται με την θαλάσσια πολιτική και την αλιεία. Ζητήματα που η σύγχρονη Ευρώπη αγωνίζεται να ρυθμίσει με βάση μιαν άλλη πλευρά που μας αποκαλύπτει ο μύθος – το κράτος δικαίου. Πράγματι, οι γιοί της Ευρώπης ως βασιλιάδες και δικαστές δημιούργησαν έναν σημαντικό πολιτισμό. Πόλεις που είχαν ύδρευση, αποχέτευση και οδικό δίκτυο. Σπίτια που είχαν κλιματισμό. Εμπορικές ανταλλαγές με ποντοπόρα πλοία. Κράτη που για πρώτη φορά στηρίζονταν στο κράτος δικαίου. Γι’ αυτό εξάλλου αντίγραφο του θρόνου του Μίνωα υπάρχει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στις Κάτω Χώρες.

Τι σχέση έχουν όμως ο Δαίδαλος, ο Μινώταυρος, και ο Θησέας με τη σύγχρονη Ευρώπη; Βλέπω τον Δαίδαλο σαν τον τέλειο γραφειοκράτη στην υπηρεσία της εξουσίας. Βρίσκει πάντα ευφυείς λύσεις άσχετα αν αυτές δημιουργούν συχνά προβλήματα πολυπλοκότερα και σοβαρότερα από εκείνα που φάνηκε ότι έλυσαν. Ο Μινώταυρος ήταν το αποτέλεσμα μιας τέτοιας «έξυπνης» λύσης. Και ο λαβύρινθος, μια πολύπλοκη λύση για να κρυφτεί το τέρας που είχε προκύψει. Να κρυφτεί τόσο καλά που όποιος ανακάλυπτε το πραγματικό του πρόσωπο δεν μπορούσε πια να ξεφύγει …

Ευτυχώς, υπήρξε μια Αριάδνη. Μια από τις πρώτες «μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος» (whistleblower) στην ιστορία. Η Αριάδνη, που έδωσε το μίτο στον Θησέα για να μπορέσει να ξεφύγει από τον λαβύρινθο. Γιατί μόνο αν γνωρίζεις τις λεπτομέρειες του τρόπου λειτουργίας αυτής της πολύπλοκης Ένωσης μπορείς να είσαι χρήσιμος σε κάποια θέση ευθύνης – ως ευρωβουλευτής, επίτροπος, πρόεδρος. Αλλιώς θα γίνεις κι εσύ χωρίς να το καταλάβεις, όργανο του Μινώταυρου …

Υπήρξε όμως ευτυχώς κι ένας Θησέας. Ο οποίος ένωσε τους δήμους της Αττικής. Διαίρεσε τους πολίτες σε ευγενείς, κτηματίες και δημιουργούς. Κι ως επικεφαλής των καταδικασμένων νέων της Αθήνας συμβολίζει την τόσο παρεξηγημένη και συχνά αγνοημένη Δημοκρατία. Την «επαναστατική» μέθοδο διακυβέρνησης που εφάρμοσε πρώτη η Αθήνα. Στο πλαίσιο της οποίας όλα τα ζητήματα που αφορούσαν την πόλη συζητιούνταν στην Εκκλησία του Δήμου. Μια συνέλευση που ήταν κάτι παραπάνω από ένα σύγχρονο κοινοβούλιο αφού απαιτούσε Συμμετοχή Όλων των Πολιτών.

Συμμετοχή που στηριζόταν στο ενδιαφέρον και τη γνώση για τα κοινά. Συμμετοχή που είναι πια σήμερα δυνατή με τη χρήση των σύγχρονων τεχνικών που μας παρέχει το διαδίκτυο. Και φυσικά γνώση. Η οποία στις μέρες μας θα έπρεπε να αποτελεί την ύψιστη προτεραιότητα. Ίσως όχι του Μινώταυρου ή του Δαίδαλου. Αλλά σίγουρα των νέων που και σήμερα προσφέρονται βορά πρώτα στην άγνοια και μετά στην ανεργία και στους κάθε φύσεως εξτρεμισμούς.

Ενδιαφέρον και γνώση κι από τους μιμητές του Θησέα, τους ηγέτες που νοιάζονται και είναι έτοιμοι να βγουν μπροστά και να ρισκάρουν τη ζωή τους για να σώσουν τους νέους και τις νέες, τους συμπολίτες τους. Γνωρίζοντας πως θα πονέσουν, χάνοντας τον έρωτα της ζωής τους. Πως απορροφημένοι από την αποστολή τους θα ξεχάσουν το γέρο πατέρα τους, ο οποίος με αγωνία περιμένει να δει άσπρα πανιά, προάγγελο σωτηρίας και νίκης της Δημοκρατίας. Μια νέα αφήγηση για την Ευρώπη είπατε;

(Με αφορμή τη συνάντηση για ιστολόγους που οργάνωσε στις 30 Απριλίου 2014 η Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα.)