Πού μας οδηγούν οι επιλογές μας;

Μερικές σκέψεις για προσωπικές και συλλογικές επιλογές που ενισχύουν τις πιθανότητες να υποστούμε ένα ατύχημα ή μια καταστροφή ….
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 5 Δεκεμβρίου 2023 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-488)

Τελευταίο άρθρο του 2023 σήμερα. Εύχομαι Καλές και Χαρούμενες Γιορτές σε όλες και όλους! Ας προσέξουμε να μην πιάσουμε ποτέ τιμόνι αν έχουμε καταναλώσει οινοπνευματώδη. Να φοράμε πάντα ζώνη και κράνος. Να οδηγούμε συνετά, χωρίς να ξεπερνούμε τα όρια ταχύτητας. Και τέλος, να προσέχουμε τα λαμπάκια στο χριστουγεννιάτικο δέντρο, τα κεριά και τις κουζίνες αφού συχνά αποτελούν αιτίες πυρκαγιάς.

Οδηγική συμπεριφορά. Σε ένα άρθρο σχετικά με τα τροχαία ατυχήματα στις ΗΠΑ διάβασα πως στους οδηγούς 65 ετών και πάνω, παρατηρείται για την περίοδο 2020-2021 αύξηση των θανατηφόρων δυστυχημάτων κατά 15% ενώ για τους νέους οδηγούς (ηλικίας 0-24 ετών) η αύξηση ήταν μόνο 10%. Αντίθετα, στην Ελλάδα και για την ίδια περίοδο η αύξηση για τους άνω των 65 ετών ήταν 8,5% ενώ για τους νεότερους (0-25 ετών) η αύξηση ήταν 12,9%.

Ευτυχώς, η ισχύουσα ενωσιακή νομοθεσία για τις άδειες οδήγησης προβλέπει για τους οδηγούς άνω των 65 ετών τακτικές ιατρικές εξετάσεις ανά τριετία ενώ για τους άνω των 80 ετών οι εξετάσεις αυτές είναι περισσότερες. Δυστυχώς, όμως, φαίνεται πως υπάρχουν αρκετοί ηλικιωμένοι αλλά και ανήλικοι που οδηγούν χωρίς δίπλωμα ιδίως εκτός αστικών κέντρων …

Εδώ να αναφέρω το παράδειγμα ενός οικογενειακού φίλου, που δε ζει πια, ο οποίος μόλις γιόρτασε τα 70 του, πήγε και παρέδωσε το επαγγελματικό δίπλωμά του και δεν ξαναοδήγησε. Ήταν από νέος επαγγελματίας οδηγός (τον είχε γνωρίσει προπολεμικά ο πατέρας μου όταν στην Αθήνα κυκλοφορούσαν πολύ λίγα αυτοκίνητα) και είχε γυρίσει όλη την Ευρώπη με τα τουριστικά λεωφορεία που αγόρασε στη συνέχεια.

Κάπου εκεί στη δεκαετία του 1980 μόλις συμπλήρωσε τα 70 (έζησε μέχρι τα 90 του με πλήρη διαύγεια), δήλωσε ότι επειδή ήξερε τους κινδύνους για την ηλικία του, προτιμούσε να μετακινείται με τα πόδια, με ταξί ή να ζητά από τους γιούς του να τον εξυπηρετήσουν ... Ίσως μια τέτοια απόφαση να μοιάζει πολύ δραστική αλλά υπάρχουν κάποια σημάδια που ίσως να πείσουν μερικούς ότι ήλθε η στιγμή να αφήσουν οριστικά το τιμόνι.

Αν ανησυχούν συνεχώς οι φίλοι, οι συγγενείς και οι γνωστοί σας, ιδίως αν δεν θέλουν να μπουν στο αυτοκίνητο όταν οδηγείτε. Αν γίνεστε αντικείμενο παραπόνων από άλλους οδηγούς, αν λαμβάνετε συχνά κλήσεις ή τέλος αν συμμετέχετε συχνά σε ατυχήματα. Αν χάνεστε ακόμη και σε γνωστούς δρόμους ή αν κινείστε συνεχώς είτε πολύ αργά είτε πολύ γρήγορα. Προσωπικά δεν έχω ακόμη εμφανίσει τέτοια συμπτώματα, αλλά επειδή σε λίγους μήνες θα συμπληρώσω κι εγώ τα 70, σκέπτομαι να εξετάσω σοβαρά το ενδεχόμενο να ακολουθήσω κι εγώ το παράδειγμα του παραπάνω οικογενειακού μου φίλου.

Διδάγματα από καταστροφές. Μια θεμελιώδης διαδικασία βελτίωσης του σχεδιασμού και της αντιμετώπισης καταστροφών είναι και η ανάλυση των διαδικασιών και των αποτελεσμάτων μετά από κάθε καταστροφή. Από την ανάλυση αυτή προκύπτουν σημαντικά «διδάγματα» τα οποία χρησιμεύουν για να βελτιωθούν οι διαδικασίες διαχείρισης των καταστροφών καθώς και η εκπαίδευση των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης προκειμένου να μην επαναλάβουν τα ίδια λάθη στο μέλλον.

Μετά το μεγάλο χημικό ατύχημα στο Σεβέζο της Βόρειας Ιταλίας το 1976, και τη θέσπιση το 1982 της πρώτης οδηγίας Σεβέζο, συστάθηκε στο Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το Γραφείο Κινδύνων Μεγάλων Ατυχημάτων (MAHB). Η αποστολή του είναι να αποτελεί αποθετήριο γνώσης προς υποστήριξη της πρόληψης και ετοιμότητας για την αντιμετώπιση χημικών ατυχημάτων στην ΕΕ και παγκοσμίως. Στηρίζεται στο ηλεκτρονικό Σύστημα Αναφοράς Μεγάλων Ατυχημάτων (eMARS) από το οποίο παράγονται τα σχετικά Δελτία Διδαγμάτων.

Όταν υπηρετούσα στη Μονάδα Πολιτικής Προστασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχαμε ξεκινήσει, σε συνεργασία με το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Επιτροπής (στο Ispra της Ιταλίας), ένα πανευρωπαϊκό πρόγραμμα συλλογής «διδαγμάτων» (lessons learnt) για φυσικές και περιβαλλοντικές καταστροφές, το πρόγραμμα NEDIES (Natural and Environmental Disaster Information Exchange System = Σύστημα Ανταλλαγής Πληροφοριών για Φυσικές και Περιβαλλοντικές Καταστροφές).

Δυστυχώς, στη νομοθεσία που διέπει το ελληνικό σύστημα πολιτικής προστασίας δεν έχουν προβλεφθεί παρόμοιες διαδικασίες εξαγωγής διδαγμάτων από τις μεγάλες τεχνολογικές και φυσικές καταστροφές. Τώρα, μια ομάδα επιστημόνων ξεκίνησε μια έρευνα ακόμη και για «καταστροφές που δεν έγιναν» για να καταλήξει σε συμπεράσματα τα οποία να μπορούν να χρησιμεύσουν γενικότερα.

Ένα παράδειγμα είναι το Μπαγκλαντές. Το 1970 ο κυκλώνας Βόλα σκότωσε πάνω από 500.000 ανθρώπους. Το 2020 ο κυκλώνας Αμφάν σκότωσε μόλις 26 ενώ το 2022 ο κυκλώνας Σιτρανγκ σκότωσε 35. Η δραματική αυτή μείωση των θυμάτων επιτεύχθηκε μέσω βελτιώσεων στους τομείς της πρόγνωσης, της έγκαιρης προειδοποίησης και της εκκένωσης. Ταυτόχρονα όμως έγιναν και έργα για να μειωθεί η τρωτότητα του πληθυσμού (το 1970 υπήρχαν 42 καταφύγια ενώ το 2020 λειτουργούσαν 12.000 καταφύγια). Και ενισχύθηκε η ανθεκτικότητα του πληθυσμού με τη μαζική συμμετοχή του σε προγράμματα επιμόρφωσης.

Άλλο παράδειγμα είναι μια πυρκαγιά στο Κόλντ Σπρίνγκς του Κολοράντο το 2016 που απαίτησε την εκκένωση 2.000 ατόμων και έκαψε πάνω από 2.000 στέμματα δάσους, καθώς και 8 σπίτια. Ωστόσο, άλλα 8 σπίτια μέσα στο δάσος δεν έπαθαν σχεδόν καμία ζημιά. Κι αυτό γιατί είχαν ακολουθήσει τις συμβουλές ενός τοπικού προγράμματος πρόληψης χρησιμοποιώντας υλικά ανθεκτικά στη φωτιά, καθαρίζοντας τα ξερόχορτα και αποθηκεύοντας την ξυλεία για το τζάκι μακριά από το σπίτι. Συμβουλές που περιλαμβάνονται και στις σχετικές οδηγίες της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας.

Συμπέρασμα. Όσο δεν διδασκόμαστε από τα λάθη του παρελθόντος, τόσο θα τα επαναλαμβάνουμε στο μέλλον. Μήπως τελικά δεν φταίνε οι απειλές (σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές κλπ.) αλλά οι (ατομικές και συλλογικές) επιλογές μας να μην λαμβάνουμε τα κατάλληλα μέτρα μείωσης της τρωτότητάς μας και ενίσχυσης της ανθεκτικότητάς μας; Ας τα σκεφτούμε λίγο καθώς τελειώνει κι αυτή η χρονιά …