Οι κίνδυνοι από την παραπληροφόρηση

Μερικές απλές συμβουλές για να προφυλαχτείτε από την παραπληροφόρηση και να ελαχιστοποιήσετε τις δυσμενείς της επιπτώσεις αξιοποιώντας εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 26 Αυγούστου 2014 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-166)

Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας. Όσα συμβαίνουν στο άλλο άκρο του πλανήτη φτάνουν στο σαλόνι μας με τις βραδινές ειδήσεις ή στο έξυπνο κινητό μας μέσω κάποιας εφαρμογής παρακολούθησης των ειδήσεων. Εκατοντάδες χιλιάδες τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί, έντυπες και ηλεκτρονικές εφημερίδες, ιστολόγια, υπηρεσίες ειδήσεων και διαδικτυακές πύλες ενημέρωσης μας κατακλύζουν κάθε στιγμή με πληροφορίες. Και το 24ωρο δεν φτάνει για να παρακολουθήσει κανείς αυτό το κύμα υπερπληροφόρησης που μας κατακλύζει.

Όμως, παράλληλα, πολλές από τις ειδήσεις που διαβάζουμε αποδεικνύονται κατασκευασμένες. Εικόνες από τα μέτωπα των μαχών φαίνεται πως έχουν παραποιηθεί. Συχνά, για να υποστηριχτεί μια είδηση χρησιμοποιούνται εικόνες από άλλα παλαιότερα γεγονότα με στόχο τον εντυπωσιασμό και την παραπλάνηση του κοινού. Αρκετοί φωτορεπόρτερ έχουν έτσι «συλληφθεί» από παρατηρητικούς συναδέλφους τους ή και από απλούς πολίτες να εξαπατούν τους αναγνώστες τους.

Μερικοί μάλιστα σκηνοθετούν περίτεχνα το σκηνικό πριν να καταγράψουν στην φωτογραφική ή την τηλεοπτική τους μηχανή τα αποκλειστικά «γεγονότα», τα σκάνδαλα, ακόμη και ορισμένες φρικαλεότητες. Η τεχνολογία μάλιστα παρέχει άφθονα εργαλεία διόρθωσης, ενίσχυσης και εμπλουτισμού της φωτογραφικής ή της τηλεοπτικής εικόνας έτσι ώστε μερικές φορές αυτό που βλέπουμε σαν πραγματικότητα να είναι μια καλοστημένη απάτη …

Αλλά και τα γραπτά κείμενα που διαβάζει κανείς σε εφημερίδες, περιοδικά, ιστολόγια, αλυσιδωτά μηνύματα και σε πολλά ηλεκτρονικά αλλά και έντυπα μέσα πληροφόρησης είναι συχνά «πειραγμένα». Είτε γιατί ο συντάκτης παραπλανήθηκε και βιαστικά αναδημοσίευσε χωρίς δόλο κάποια είδηση χωρίς να την ελέγξει. Είτε γιατί επενέβησαν διάφορα οικονομικά, κυβερνητικά ακόμη και προσωπικά συμφέροντα για να τροποποιήσουν δολίως τα δημοσιευόμενα. Με σκοπό να παραπλανήσουν τους αναγνώστες ή ακόμη και να εκβιάσουν πρόσωπα και καταστάσεις.

«Πολύ μαύρα μας τα παρουσιάζεις πατριώτη», ίσως να αναφωνήσουν κάποιοι αναγνώστες. Δυστυχώς, τα πράγματα είναι κάπως έτσι και αυτό προκύπτει από την μακρόχρονη εμπειρία μου στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Όχι πως δεν υπάρχουν οάσεις σωστής ενημέρωσης και έντιμοι εκδότες και δημοσιογράφοι. Συνήθως, τα μικρά περιφερειακά έντυπα, όπως τα Χανιώτικα Νέα, οι τοπικοί ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί και ορισμένοι επώνυμοι και σοβαροί ιστολόγοι δεν πέφτουν στις παγίδες της παραπληροφόρησης. Ιδίως, όταν είναι οικονομικά ανεξάρτητοι κάτι που τα κάνει ανθεκτικότερα στις όποιες έξωθεν πιέσεις.

Όμως υπάρχουν και οι εξ επαγγέλματος ή και εκ πεποιθήσεως προπαγανδιστές. Οι φανατικοί κάθε είδους που συμβάλλουν στη διάδοση των επιδημιών φανατισμού στις οποίες αναφερθήκαμε στο προηγούμενο άρθρο (βλ. Χ,Ν. 19/8/2014). Χωρίς να εξετάσουν τα πραγματικά γεγονότα, χωρίς να χρησιμοποιήσουν εμπεριστατωμένα επιχειρήματα, στηριζόμενοι σε στρεβλές και μισές αλήθειες αλλά συχνά και σε περισπούδαστες θεωρίες συνωμοσίας και αστείους μύθους, ξιφουλκούν κατά πάντων, απαιτούν να στηθούν δικαστήρια και αγχόνες χαρακτηρίζοντας προδότες ή αμαρτωλούς όσους προσπαθούν να αντιτείνουν κάποια λογικά επιχειρήματα …

Πως μπορεί κάποιος να αντιμετωπίσει αυτή την παραπληροφόρηση που έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας; Ομολογώ πως δεν είναι εύκολο. Ακόμη και ο οξυδερκέστερος παρατηρητής μπορεί να παραπλανηθεί και να αρχίζει να πιστεύει τη μια ή την άλλη παραποιημένη πληροφορία. Όμως υπάρχουν ορισμένες μέθοδοι που επιτρέπουν την ελαχιστοποίηση, τον μετριασμό των δυσμενών επιπτώσεων.

Πρώτον, ενημέρωση από πολλές διαφορετικές πηγές που δεν έχουν σχέση μεταξύ τους και είναι γνωστό ότι ανήκουν σε διαφορετικές σχολές, πολιτικούς χώρους, συμφέροντα. Αυτό εξασφαλίζει ότι η ενδεχόμενη παραποιημένη είδηση που θα δημοσιευτεί κάπου θα διαψευσθεί από κάποιο μέσο αντίθετων συμφερόντων ή απόψεων.

Δεύτερον, ενημέρωση από αρκετές αξιόπιστες πηγές του εξωτερικού. Το βρετανικό BBC, το πανευρωπαϊκό Euronews, μεγάλες αμερικανικές, βρετανικές και γερμανικές εφημερίδες που δεν διακινδυνεύουν τη φήμη τους αναδημοσιεύοντας μη επιβεβαιωμένες ειδήσεις. Και που όταν διαπιστώσουν κάποιο λάθος επανέρχονται ζητώντας συγνώμη από τους θεατές, τους ακροατές και τους αναγνώστες. Εκεί βέβαια πρέπει να έχει κανείς συναίσθηση των εκάστοτε εθνικών συμφερόντων που ενδεχομένως να εκφράζουν οι εν λόγω πηγές και να ζυγίζει ανάλογα τις σχετικές ειδήσεις …

Τρίτον, ενημέρωση απ' ευθείας από την πηγή. Οι δηλώσεις πολιτικών, τεχνοκρατών, ανθρώπων του θεάματος κοκ. συχνά περικόπτονται και η εντύπωση που δίδεται είναι πολλές φορές διαφορετική από εκείνη που ήθελε να δώσει ο ομιλητής. Με τη βοήθεια του διαδικτύου είναι σήμερα δυνατόν να διαβάσει ή να ακούσει κανείς ολόκληρες τις πρωτότυπες δηλώσεις όπως ακριβώς δημοσιεύτηκαν ή ανακοινώθηκαν δια ζώσης. Τα δελτία τύπου κυβερνήσεων, διεθνών οργανισμών, εταιρειών ή υπηρεσιών επίσης δημοσιεύονται αυτούσια στο διαδίκτυο. Και μπορούν να εντοπιστούν ολόκληρα αν κάποιο άρθρο αναφέρει μόνο 1-2 γραμμές έξυπνα επιλεγμένες.

Τέταρτον, μεγάλη επιφύλαξη για τις ειδήσεις που προέρχονται από πηγές που έχουν κατ' επανάληψη αποδειχθεί αναξιόπιστες στο παρελθόν. Όχι ότι δεν μπορεί να δώσουν σωστές και έγκυρες ειδήσεις. Αλλά όταν κάποιος είναι συνηθισμένος να δημοσιεύει ειδήσεις που στη συνέχεια διαψεύδονται θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερο σκεπτικισμό …

Προσωπικά εφαρμόζω τα παραπάνω στην καθημερινή μου ενημέρωση. Όμως μη νομίζετε ότι δεν την έχω πατήσει κι εγώ πιστεύοντας τη μία ή την άλλη δημοσιευμένη μπαρούφα … «Όποιος τη νύχτα περπατεί, λάσπες και σκ… πατεί» λέει η παροιμία. Και ο κόσμος της ενημέρωσης, παρά την φαινομενική υπερπληροφόρηση χαρακτηρίζεται συχνά από μεγάλο σκότος … Που και αυτό αποτελεί συχνά αντικείμενο εκμετάλλευσης των διάφορων επιτήδειων. Γι' αυτό χρειάζεται προσοχή και επαγρύπνηση!