Πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Δυο λόγια για τις αρχές που διέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση και το πολύπλοκο σύστημα λήψης αποφάσεων των ευρωπαϊκών θεσμών
(Δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο του FortuneGreece.com στις 21 Απριλίου 2015 - Ευρωπαϊκή Ένωση και Καθημερινότητα-06)

Όλοι ξέρουμε λίγο-πολύ πως λειτουργεί η Ελληνική Πολιτεία. Η Βουλή νομοθετεί. Η Κυβέρνηση εκτελεί τους νόμους. Και τα δικαστήρια ελέγχουν την εφαρμογή τους. Κάπως έτσι λειτουργεί και η Ευρωπαϊκή Ένωση αν και υπάρχουν πολλές και σημαντικές διαφορές. Διαφορές που κάνουν το σύστημα της Ένωσης κάπως πιο πολύπλοκο για τον απλό πολίτη.

Τι είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση
Πρόκειται για μια Ένωση κρατών τα οποία έχουν εκχωρήσει μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας σε μια υπερεθνική οντότητα, την Ένωση, η οποία έχει συγκροτηθεί με βάση τις Συνθήκες και η οποία διευθύνεται από κάποια θεσμικά όργανα. Θεμέλια της Ένωσης είναι οι αρχές του κράτους δικαίου, η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της πολιτιστικής και γλωσσικής πολυμορφίας, καθώς και η ειρηνική επίλυση των διαφορών μεταξύ των μελών της μέσω διαλόγου. Τα θεσμικά όργανα περιλαμβάνουν και ένα Δικαστήριο του οποίου οι αποφάσεις είναι δεσμευτικές.

Το πρώτο βήμα προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση έγινε το 1950 για να εξαλειφθούν οι αιτίες της μακρόχρονης γαλλογερμανικής σύγκρουσης. Το σιδηρομετάλλευμα και ο γαιάνθρακας, τα δύο υλικά που απαιτούνται για την παραγωγή του χάλυβα τέθηκαν υπό την διαχείριση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Τα θεσμικά όργανα της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελούν μετεξέλιξη εκείνων της ΕΚΑΧ.

Κύριος στόχος της Ένωσης ήταν από την αρχή η ειρηνική συνύπαρξη των λαών της Ευρώπης ώστε να αποφευχθεί κάθε επανάληψη των δύο παγκόσμιων πολέμων που είχαν ξεκινήσει από την Ευρωπαϊκή ήπειρο. Άλλοι στόχοι είναι η οικονομική ενοποίηση και η λειτουργία μιας ενιαίας αγοράς. Η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος. Η προστασία του περιβάλλοντος. Η ανακατανομή των πόρων. Η κοινωνική και εδαφική συνοχή. Η αλληλεγγύη μεταξύ των μελών. Στόχοι, η επίτευξη των οποίων έχει τεθεί σε μεγάλη δοκιμασία τα τελευταία χρόνια λόγω της χρηματοπιστωτικής και της οικονομικής κρίσης.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση λειτουργεί με βάση τις τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες διακίνησης: εμπορεύματα, υπηρεσίες, εργαζόμενοι και κεφάλαια μπορούν να κυκλοφορήσουν ελεύθερα στα 28 κράτη μέλη. Επιπλέον, η Ένωση στηρίζεται στις θεμελιώδεις αρχές της δοτής αρμοδιότητας, της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Δοτή αρμοδιότητα - η Ένωση μπορεί να δρα μόνο στους τομείς εκείνους για τους οποίους τα κράτη μέλη της έχουν εκχωρήσει την σχετική αρμοδιότητα. Η επικουρικότητα αφορά την εφαρμογή των μέτρων που αποφασίζονται στο καταλληλότερο επίπεδο - ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό. Τέλος, η αναλογικότητα αφορά την έκταση των μέτρων ανάλογα με την σοβαρότητα του προβλήματος - δεν χρησιμοποιούμε ένα κανόνι για να σκοτώσουμε μια μύγα.

Ποιος αποφασίζει και πώς
Γενικές κατευθύνσεις και προσανατολισμούς καθορίζει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Αποτελείται από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων και έχει μόνιμο πρόεδρο (σήμερα τον Πολωνό Donald Tusk).

Αποφάσεις παίρνουν από κοινού το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με βάση προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκλέγεται με άμεση ψηφοφορία από τους πολίτες της Ένωσης ανά πενταετία. Το Συμβούλιο της ΕΕ συνέρχεται σε διαφορετικές συνθέσεις ανάλογα με τον τομέα πολιτικής (Συμβούλιο περιβάλλοντος, ενέργειας, εσωτερικών και δικαιοσύνης κλπ.). H προεδρία του Συμβουλίου ασκείται εκ περιτροπής, ανά εξάμηνο, από ένα κράτος μέλος. Τέλος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει το δικαίωμα της πρωτοβουλίας, δηλαδή το δικαίωμα να υποβάλλει προτάσεις οδηγιών, κανονισμών και αποφάσεων στους άλλους δύο συννομοθέτες.

Προσοχή όμως! Η Επιτροπή έχει δικαίωμα να υποβάλλει προτάσεις μόνο για τα θέματα στα οποία η Ένωση έχει αρμοδιότητα. Οι κανόνες της ενιαίας αγοράς, τα προγράμματα περιφερειακής ανάπτυξης, τα θέματα της κοινής γεωργικής και αλιευτικής πολιτικής, η προστασία του περιβάλλοντος και των καταναλωτών, τα προγράμματα έρευνας και καινοτομίας, η αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια και πολλά άλλα. Πριν υποβάλλει κάποια πρόταση στους συννομοθέτες, η Επιτροπή διαβουλεύεται με εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, με ομάδες συμφερόντων, με εμπειρογνώμονες από τα κράτη μέλη. Κάνει μελέτες και εκτιμήσεις επιπτώσεων, οργανώνει συζητήσεις και συνέδρια.

Στη συνέχεια, για την έγκριση της πρότασης εφαρμόζεται η λεγόμενη κοινοτική ή ευρωενωσιακή μέθοδος. Η πρόταση που έχει υποβληθεί στο Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο εξετάζεται από ομάδες εμπειρογνωμόνων και από κοινοβουλευτικές επιτροπές αντίστοιχα. Αυτές θα προτείνουν τροπολογίες και βελτιώσεις. Μετά, το Κοινοβούλιο εγκρίνει την πρόταση με απόλυτη πλειοψηφία. Στο Συμβούλιο, όπου κάθε κράτος έχει ορισμένο αριθμό ψήφων ανάλογα με τον πληθυσμό του, η πρόταση εγκρίνεται με την λεγόμενη «ειδική πλειοψηφία» που αντιστοιχεί στο 55% των ψήφων από τουλάχιστον 15 κράτη μέλη τα οποία αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 65% του ευρωπαϊκού πληθυσμού.

Ακολούθως, η εγκεκριμένη πράξη εφαρμόζεται σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Η εφαρμογή της ελέγχεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία, σε περίπτωση παράβασης, προσφεύγει κατά του παρανομούντος κράτους μέλους ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εδρεύει στο Λουξεμβούργο. Οι παραβάσεις διαπιστώνονται συχνά και από καταγγελίες που υποβάλλουν στην Επιτροπή ενδιαφερόμενοι πολίτες.

Η Επιτροπή δεν υποβάλλει προτάσεις για θέματα κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) ούτε για θέματα συντονισμού της οικονομικής πολιτικής. Για τα θέματα αυτά εφαρμόζεται η διακυβερνητική μέθοδος, που στηρίζεται στην ομοφωνία. Μάλιστα οι σχετικές αποφάσεις δεν υπόκεινται σε έλεγχο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ή του Δικαστηρίου. Οι αποφάσεις για θέματα ΚΕΠΠΑ λαμβάνονται από το Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών στο οποίο προεδρεύει η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα ΚΕΠΠΑ (σήμερα η Ιταλίδα Federica Mogherini). Και υλοποιούνται από την Ύπατη Εκπρόσωπο και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ).


Αντίστοιχα, ο συντονισμός των οικονομικών πολιτικών των χωρών που έχουν υιοθετήσει ως κοινό νόμισμα το ευρώ γίνεται από τους Υπουργούς Οικονομικών της ευρωζώνης, το Eurogroup ή Ευρωομάδα (με σημερινό πρόεδρο τον Ολλανδό Jeroen Dijsselbloem), στην οποία συμμετέχει και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που διαχειρίζεται το €υρώ.

Ποιος είπε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι πολύπλοκη;