Απελευθέρωση …

Τα κύρια σημεία της ομιλίας του ψυχολόγου Ιωάννη Λύκου σχετικά με τις ψυχολογικές παραμέτρους της εξάρτησης από τον καπνό
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 17 Οκτωβρίου 2017 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-305)

Το αίτημα για περισσότερη ελευθερία είναι στην ημερησία διάταξη. Το φωνάζουν οι φοιτητές και όσοι υποφέρουν από τα μέτρα που αναγκάστηκαν να πάρουν οι κυβερνήσεις λόγω μνημονίων. Το προβάλουν οι λογοτέχνες, οι τραγουδοποιοί και οι ηθοποιοί με τα έργα τους. Το γιορτάζουμε στις εθνικές εορτές και επετείους. Τι θα λέγατε όμως αν σας έλεγα ότι ένας στους τρεις Έλληνες έχει υποδουλωθεί με ύπουλο τρόπο; Και μάλιστα συνεχίζει να είναι δούλος μιας ολέθριας συνήθειας! Του καπνίσματος.

Αυτό ήταν το συμπέρασμα που έβγαλα ακούγοντας τους ομιλητές της εκδήλωσης που οργάνωσε πριν λίγες μέρες η πρωτοβουλία πολιτών «Ψυχαγωγία και εργασία χωρίς καπνό - Χανιά» με θέμα την σχέση καρδιαγγειακών νοσημάτων και καπνίσματος. Ιδίως όταν άκουσα τον ψυχολόγο Ιωάννη Λύκο να μιλάει για τις ψυχολογικές παραμέτρους της εξάρτησης από τον καπνό.

Τα στάδια για την διακοπή του καπνίσματος. Είναι γεγονός, τόνισε ο κ. Λύκος, ότι η εξάρτηση από το τσιγάρο δεν ξεχνιέται εύκολα ενώ η διακοπή του καπνίσματος απαιτεί συχνά περισσότερες προσπάθειες. Αναφέρθηκε μάλιστα αναλυτικά στα πέντε στάδια για την απεξάρτηση. Στο πρώτο στάδιο ο καπνιστής δεν έχει συνειδητοποιήσει την βλαπτικότητα της συνήθειας (κάτι που ισχύει ιδίως για τους εφήβους). Στο δεύτερο στάδιο, όταν αρχίσουν κάποια προβλήματα (όπως ο τσιγαρόβηχας) ο καπνιστής συνειδητοποιεί τις συνέπειες και αναλύει τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία της συνήθειάς του.


Το τρίτο στάδιο, χαρακτηρίζεται από προετοιμασία και αποφασιστικότητα για δράση αλλά και από τη διερεύνηση των τρόπων διακοπής του καπνίσματος. Στο τέταρτο στάδιο έχει πλέον ληφθεί η απόφαση και τίθενται σε πράξη οι μέθοδοι που επιλέχτηκαν. Τέλος, στο πέμπτο στάδιο ο πρώην καπνιστής αγωνίζεται να διατηρήσει τη νέα συμπεριφορά και την ιδιότητα του μη καπνιστή. Ωστόσο, σε όλα τα στάδια υπάρχει κίνδυνος υποτροπής, αλλά ευτυχώς κανείς δεν επιστρέφει στο πρώτο στάδιο. Μάλιστα όταν η προσπάθεια επαναληφθεί, ο καπνιστής είναι πιο ενημερωμένος και συχνά πιο αποφασισμένος.

Ο ρόλος της νικοτίνης. Ο κ. Λύκος τόνισε ότι η νικοτίνη είναι ένα ύπουλο μόριο και το παρομοίασε με κακό ερωτικό σύντροφο - αρχικά δίνει ευχαρίστηση μετά όμως γίνεται απαραίτητο και δημιουργεί συμπτώματα στερητικού συνδρόμου (δυσκολία συγκέντρωσης, δυσκολία στον ύπνο, συμπτώματα κατάθλιψης, αύξηση της όρεξης, διάχυτοι πόνοι στο σώμα). Έτσι η ζωή του καπνιστή γίνεται μια αλληλουχία από διαδοχικά στερητικά σύνδρομα, τα οποία ο καπνιστής έχει πια μάθει να ανακουφίζει καπνίζοντας ένα τσιγάρο.

Μάλιστα, η απεξάρτηση είναι δυσκολότερη αν το κάπνισμα έχει αρχίσει σε εφηβική, νεαρή ή και παιδική ηλικία. Όποιος δεν έχει γίνει πελάτης της καπνοβιομηχανίας μέχρι την ενηλικίωσή του, δύσκολα ξεκινά το κάπνισμα μετά. Οι έφηβοι που κινδυνεύουν περισσότερο είναι όσοι ζουν σε περιβάλλον καπνιστών ή έχουν αντίστοιχα πρότυπα συμπεριφοράς και υφίστανται την πίεση του περιβάλλοντος και της παρέας. Να σημειωθεί ότι στην εκδήλωση τονίστηκε από άλλους ομιλητές ότι η νικοτίνη έρχεται δεύτερη μετά την ηρωίνη όσον αφορά την σωματική εξάρτηση και τρίτη μετά και την κοκαΐνη όσον αφορά την ψυχολογική εξάρτηση.

Το μεγάλο εμπόδιο: η νοηματοδότηση του καπνίσματος. Η αντιμετώπιση του στερητικού συνδρόμου που προκαλεί η νικοτίνη είναι το πρώτο βήμα για την διακοπή του καπνίσματος αλλά δεν είναι το βασικό εμπόδιο. Επειδή ο άνθρωπος έχει την τάση να επενδύει κάθε πράξη με κάποιο νόημα το κάπνισμα συνδέεται τελικά με συγκεκριμένες συμπεριφορές.

Ο έφηβος καπνίζει για να δείξει ανδρισμό, ενηλικίωση, επαναστατικότητα. Ο ενήλικας για να συγκεντρώσει τις σκέψεις του, γιατί το ευχαριστιέται, γιατί ηρεμεί μετά τη δουλειά αλλά και μηχανικά μετά το μεσημεριανό, με τον απογευματινό καφέ, στην τουαλέτα, ακόμη και μετά το γυμναστήριο ή την ερωτική πράξη.

Η ανατροπή αυτής της νοηματοδότησης που αναπτύσσεται σταδιακά είναι το δυσκολότερο βήμα, τόνισε ο κ. Λύκος. Συνεπώς, η διακοπή του καπνίσματος απαιτεί μελέτη της συμπεριφοράς του καπνιστή - πώς καπνίζει, πόσα τσιγάρα, σε ποιες στιγμές της ημέρας καπνίζει τα περισσότερα, πότε είναι περισσότερο ευάλωτος στην επιθυμία. Το ποίημα του Παντελή Μπουκάλα «Καπνός αι ημέραι» περιγράφει παραστατικά αυτή τη νοηματοδότηση. Με δυο λόγια: το τσιγάρο δεν είναι μόνο η νικοτίνη.

Ο δρόμος προς την ελευθερία. Θέλουμε να απελευθερωθούμε από αυτό τον ύπουλο δυνάστη; Πρώτον: πηγαίνουμε σε ένα ιατρείο διακοπής καπνίσματος. Δεύτερον: μελετούμε τη σχέση ζωής που έχουμε με το τσιγάρο. Ο συντομότερος δρόμος είναι η φαρμακοθεραπεία αλλά και με κάποια συμβουλευτική ψυχοθεραπεία. Συμπληρωματικά, μεγάλη ώθηση στη διακοπή δίνει και η υποχρεωτική εφαρμογή του νόμου για την απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους. Ωστόσο, η δημιουργία αντικαπνιστικών ζωνών στα μαγαζιά μοιάζει με την θέσπιση ζωνών όπου απαγορεύεται η ούρηση σε πισίνες!

Και τι σημαίνει ελευθερία από το τσιγάρο; Το εξήγησε στην ίδια εκδήλωση ένας πρώην καπνιστής, ο Βασίλης Κουλεντάκης. Πολύς ελεύθερος χρόνος. Δεν ενοχλούμε τους γύρω. Καλύτερη ποιότητα και ελεύθερη αναπνοή. Χωρίς να αλλάξουν οι διατροφικές συνήθειες, το φαγητό δίνει μεγαλύτερη απόλαυση. Και η ερωτική ζωή είναι σαφώς καλύτερη.