Φανατισμοί και δογματικές εξαρτήσεις

Τα τρομοκρατικά χτυπήματα στη Γαλλία αλλά και σε άλλα σημεία του κόσμου θα πρέπει να αναλυθούν από τη σκοπιά της δογματικής εξάρτησης που δημιουργούν διάφορες σέχτες και «πεφωτισμένοι» ποιμένες
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 13 Ιανουαρίου 2015 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-184)

Δύο νέοι αποφασίζουν να εκδικηθούν την «προσβολή» μερικών σκιτσογράφων στο πρόσωπο του «προφήτη» τους. Φωνάζοντας «ο Θεός είναι μεγάλος» σκοτώνουν όχι μόνο τους «υβριστές» σκιτσογράφους αλλά και έναν ομόθρησκό τους αστυνομικό που προσπαθεί να τους σταματήσει. Μετά από ανθρωποκυνηγητό πέφτουν νεκροί από τα πυρά της αστυνομίας όπως και ένας φίλος τους που προλαβαίνει όμως να σκοτώσει 4 ομήρους σε ένα εβραϊκό σουπερμάρκετ. Παράλληλα, στη νοτιο-ανατολική Νιγηρία ένα 10χρονο κορίτσι, μέλος πιθανότατα της ακραίας ισλαμικής οργάνωσης Μπόκο Χαράμ, ανατινάζεται ζωσμένο εκρηκτικά στη μέση μιας αγοράς σκοτώνοντας 19 ανθρώπους και τραυματίζοντας πολλούς άλλους.

Αλήθεια, πως τυφλώνεται κάποιος από μιαν ιδεολογία τόσο ώστε να είναι έτοιμος να σκοτώσει και να σκοτωθεί για να «τιμωρήσει» όσους την ειρωνεύονται ή όσους την υποτιμούν; Ή για να εγκαταστήσει ένα καθεστώς που θα εφαρμόζει πιστά τις εντολές κάποιου «προφήτη»; Τα «ιερά» κείμενα περιέχουν αιώνιες διδασκαλίες για ειρήνη και ανεκτικότητα. Αλλά συχνά και αμφιλεγόμενες αναφορές σε «μάχες», «πολέμους» και «μάχαιρες» που για τους σώφρονες ερμηνεύονται αλληγορικά και όχι κατά λέξη.

Όπως γράφαμε και παλιότερα (βλ. Χ.Ν. 25/9/2013), όλοι μας προσπαθούμε να καταλάβουμε τον πολύπλοκο κόσμο που μας περιβάλλει. Να απαντήσουμε στα μεγάλα και αιώνια «γιατί». Να εξηγήσουμε τις σχέσεις, τις αιτίες και τα ενδεχόμενα αποτελέσματα των πράξεων μας αλλά και των εξελίξεων που σημειώνονται γύρω μας. Όμως η διαμόρφωση μιας ατομικής βιοθεωρίας απαιτεί προσπάθεια. Μερικές φορές μεγάλη. Προσπάθεια την οποία δυστυχώς, δεν είμαστε όλοι έτοιμοι να καταβάλουμε. Οι περισσότεροι διαλέγουμε τον εύκολο δρόμο κι ακολουθούμε τα χνάρια κάποιου άλλου.

Δυστυχώς, ο κόσμος δεν μπορεί να εξηγηθεί πάντα με βάση κάποιαν υφιστάμενη θεωρία. Οι προσωπικές εμπειρίες του καθενός δεν εντάσσονται στα πλαίσια μιας θρησκείας, μιας πολιτικής ή κοινωνικοοικονομικής θεωρίας, ενός κόκκινου, μαύρου ή ακόμη και πράσινου –ισμού. Λίγες είναι οι κοσμοθεωρίες που μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε τις εσωτερικές μας συγκρούσεις που πηγάζουν από τον μεγαλύτερο φόβο που αντιμετωπίζει ο έμφρων άνθρωπος (homo sapiens), δηλαδή τον φόβο του θανάτου.

Έτσι, μερικοί τολμηροί αποφασίζουν να ακολουθήσουν κάποιον που παρουσιάζει κάποια καινοφανή, «αιρετική» θεωρία. Ένας φιλόσοφος, ένας κήρυκας, ένας ιερέας, ένας πολιτικός, ένας τηλεοπτικός αστέρας μας συνεπαίρνει με την προσωπικότητά του και την συχνά απλοϊκή εξήγηση του κόσμου που μας σερβίρει. Κι εμείς, αντί να χαράξουμε τον δικό μας δρόμο ακολουθούμε τις θεωρίες του «ποιμένα» μας χωρίς να αναλύσουμε τα πράγματα περισσότερο, αφού έτσι βρίσκουμε μια πρόσκαιρη ψυχική ηρεμία.

Στην πραγματικότητα, όλες οι μεγάλες θρησκείες αλλά και οι πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές θεωρίες ξεκίνησαν ως αιρέσεις, ως σέχτες στο πλαίσιο κάποιων «επίσημων» καθιερωμένων συστημάτων. Και μάλιστα διώχθηκαν γι’ αυτό μέχρι που να επικρατήσουν και να καθιερωθούν ως «επίσημες» για να αμφισβητηθούν στη συνέχεια από κάποιες άλλες …

Πολλοί «ποιμένες» για να συσπειρώσουν την ομάδα τους, δημιουργούν έναν «εχθρό» εναντίον του οποίου θα πρέπει να αγωνιστούν οι πιστοί, οι ακόλουθοι, οι οπαδοί. Κανείς δεν έχει αντίρρηση σε αυτόν τον «ιερό πόλεμο» αν αυτός στρέφεται εναντίον ενός προαιώνιου φανταστικού κακού πνεύματος ή του ίδιου του εαυτού μας. Αν έχει στόχο τη βελτίωση της ανθρώπινης φύσης μας και τον πνευματικό μας εμπλουτισμό. Όταν όμως ο εχθρός προσδιορίζεται με κριτήρια φυλετικά, ιδεολογικά, θρησκευτικά, ακόμη και γλωσσικά, τότε η σέχτα έχει μπει σε ένα μονοπάτι που δεν θα αργήσει να την φέρει και στο στάδιο της βίας.

Μερικές «αιρέσεις» περνούν στο στάδιο της βίας εναντίον των ίδιων των μελών τους. Βιασμοί ακόμη και ανήλικων καθώς και γενικότερα φαινόμενα βίας έχουν καταγγελθεί κατ’ επανάληψη σε πολλές σέχτες, όπου οι «γκουρού» απαιτούν τυφλή υπακοή από τα μέλη τα οποία πρέπει να ικανοποιούν όλες τις επιθυμίες τους. Σε άλλες, σπάνιες σχετικά περιπτώσεις, οι οπαδοί οδηγούνται σε ομαδικές αυτοκτονίες.

Άλλες σέχτες στρέφονται εναντίον εξωτερικών εχθρών. Οι Ασασίνοι, δολοφονούσαν κυρίως σουνίτες θρησκευτικούς και πολιτικούς ηγέτες και έδρασαν στη Μέση Ανατολή παράλληλα σχεδόν με τις Σταυροφορίες. Η τρομοκρατική οργάνωση Αλ Κάιντα θεωρείται από πολλούς στο μουσουλμανικό κόσμο ως σέχτα που αντιμάχεται τις ποιο φιλελεύθερες εκφάνσεις του Ισλάμ εναντίον των οποίων οργανώνει και θανατηφόρες επιθέσεις. Ακόμη και ο σκληρός πυρήνας των ναζί θεωρείται ότι ανήκε σε κάποια παγανιστική απόκρυφη σέχτα από την οποία προέκυψαν οι θεωρίες περί Άριας φυλής που οδήγησαν στην εξόντωση εκατομμυρίων αθώων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Δυστυχώς, οι κοινωνίες μας είναι σήμερα γεμάτες σέχτες. Μερικές, περνούν στο στάδιο της βίας και μας αναστατώνουν. Μερικές έχουν κάνει ένα βήμα παραπέρα επενδυόμενες και κρατική εξουσία. Όμως η τυφλή βία προκαλεί και αφύπνιση των συνειδήσεων. Oι σώφρονες καταλαβαίνουν πως πρέπει να λάβουν μέτρα βοηθώντας τους νέους να αναπτύξουν κριτική σκέψη. Να μη δέχονται απλοϊκές εξηγήσεις για πολύπλοκα προβλήματα. Ο κόσμος μας δεν είναι ασπρόμαυρος αλλά πολύχρωμος.

Παράλληλα, μερικοί οπαδοί αρχίζουν να αμφισβητούν τις αγαθές προθέσεις του «ποιμένα» καταλαβαίνοντας, συχνά υποσυνείδητα, πως δεν κινδυνεύει μόνο η κοσμοθεωρία τους αλλά ίσως και η ζωή τους. Όμως, η επιστροφή στην κανονική κοινωνία είναι δύσκολη και απαιτεί εξειδικευμένη ψυχολογική υποστήριξη προκειμένου το θύμα να αρχίσει να σκέφτεται ξανά φυσιολογικά συγκροτώντας τη δική του βιοθεωρία με βάση τις εμπειρίες της ζωής. Δυστυχώς, αν ο χαρακτήρας του θύματος είναι επιρρεπής στην εξάρτηση, συχνά η δογματική εξάρτηση από τον «ποιμένα» μετατρέπεται σε εξάρτηση από ψυχότροπες ουσίες ή και από οινοπνευματώδη ποτά. Η αντιμετώπιση των δυσκολιών και της πολυπλοκότητας της ζωής απαιτεί θάρρος και δύναμη, που εν τέλει ο καθένας καλείται να αντλήσει από τον ίδιο του τον εαυτό.

Προσοχή λοιπόν «στους λύκους που έρχονται με ένδυμα προβάτου», με πατριωτικές ιαχές, με θεωρίες συνωμοσίας ή με την υπόσχεση επίλυσης κάθε προβλήματος σε ατομικό ή και συλλογικό επίπεδο με την εξαφάνιση του ξένου, του αλλόθρησκου, του διαφορετικού. Αντιμετωπίζονται με αφύπνιση μέσω της εγρήγορσης. Προληπτικά μέσω της παιδείας. Και θεραπευτικά μέσω της αποκατάστασης της ικανότητας για κριτική σκέψη.