Όταν όλοι συμφωνούν …

Η συλλογική συμφωνία που κρύβει τις κρυφές διαφωνίες των μεμονωμένων μερών ίσως να οδηγήσει σε ένα καταστροφικό ταξίδι στην Άμπιλιν …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 26 Μαΐου 2015 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-201)

Πριν από λίγα χρόνια διάβασα ένα βιβλίο με τον παράξενο τίτλο «Πώς γίνεται κάθε φορά που με μαχαιρώνουν στην πλάτη στο μαχαίρι να υπάρχουν τα δακτυλικά μου αποτυπώματα;» Ήταν ένα υπέροχο βιβλίο του Τζέρι Χάρβεϊ, ενός αμερικάνου καθηγητή διοίκησης επιχειρήσεων από το πανεπιστήμιο Τζωρτζ Ουάσιγκτον. Εκεί ανακάλυψα και ένα άλλο του βιβλίο «Το παράδοξο του Άμπιλιν και άλλες σκέψεις για τη διοίκηση». Αξίζει τον κόπο να μοιραστώ τις σκέψεις μου μαζί σας γι' αυτό το παράδοξο που μάλλον θα πρέπει να μας ενδιαφέρει.

Ένα αυγουστιάτικο απόγευμα σ' ένα χωριό του Τέξας, οι ηλικιωμένοι γονείς και το νεαρό ζευγάρι περνούν την ώρα παίζοντας ντόμινο. Με 40 βαθμούς ζέστη και τη λεπτή σκόνη της ερήμου να κολλά στα ρούχα ο πατέρας ρίχνει ξαφνικά μιαν ιδέα. «Δεν πάμε μέχρι το Άμπιλιν για καφέ και να τσιμπήσουμε κάτι;» Η νύφη συμφωνεί αμέσως. «Τι ωραία ιδέα; Τι λες και συ αγάπη μου;». Ο νεαρός σύζυγος, αν και δεν συμφωνεί συγκατανεύει. «Δεν έχω αντίρρηση αλλά τι θα πει κι η μαμά;» «Μα φυσικά» πετάγεται η μαμά. «Έχω χρόνια που δεν έχω πάει στο Άμπιλιν».

Κι έτσι στριμώχνονται κι οι τέσσερις στο παλιό Μπιούικ και ξεκινούν μέσα στη ζέστη να πάνε στο Άμπιλιν 85 χιλιόμετρα δρόμο. Φτάνουν εξουθενωμένοι για να διαπιστώσουν ότι το φαγητό είναι άθλιο. Με το καλό γυρίζουν κάποτε στη βάση τους και κάθονται πάλι στο σαλόνι. Η μαμά παίρνει πρώτη το λόγο. «Θα προτιμούσα να μην είχα πάει καθόλου αλλά σας ακολούθησα γιατί με πιέσατε …». «Μα ούτε κι εγώ ήθελα να πάω» προσθέτει ο νεαρός σύζυγος. «Ήλθα για να μην σας στεναχωρήσω. Εσύ φταις» λέει στη νεαρή του σύζυγο. Αυτή όμως διαφωνεί. «Εγώ νόμιζα ότι όλοι θέλατε να πάτε. Πράγματι μόνο τρελοί θα ξεκινούσαν να πάνε μέσα στη ζέστη τόσο χιλιόμετρα». Και στρεφόμενη στον σύζυγό της, «εσύ φταις αγάπη μου που δεν μίλησες». Τελευταίος μίλησε κι πατέρας. «Ποτέ μου δεν ήθελα να πάω στο Άμπιλιν. Σας είδα όλους να βαριέστε και σκέφτηκα να σας ευχαριστήσω. Προσωπικά θα μου άρεσε να μείνω εδώ και να παίζω ντόμινο …»

Πόσες εταιρείες, οργανώσεις ακόμη και κράτη πάνε στο Άμπιλιν κάθε λίγο και λιγάκι; Γιατί πολλά προβλήματα δεν προκαλούνται όταν κάποιοι διαφωνούν. Αλλά όταν όλοι, ο καθένας για τους δικούς του λόγους συμφωνούν δημόσια, ενώ κατά βάθος διαφωνούν! Και φυσικά το τελικό αποτέλεσμα αυτής της ουσιαστικής έλλειψης επικοινωνίας μπορεί να είναι καταστροφικό για την οικογένεια, την επιχείρηση, την πολιτεία.

Όμως ποια είναι τα έξη χαρακτηριστικά μιας ομάδας που ετοιμάζεται να ταξιδέψει στο Άμπιλιν;

1. Όλοι συμφωνούν μεμονωμένα όσον αφορά τη φύση του προβλήματος που αντιμετωπίζει η οργάνωση. Φταίει η εμπορική μας πολιτική. Φταίει η φοροδιαφυγή. Φταίνε τα σκουπίδια … 
2. Επίσης, όλοι συμφωνούν μεμονωμένα για τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν ώστε να αντιμετωπιστεί η κατάσταση. Να αναθεωρήσουμε τους εμπορικούς μας στόχους αλλά να μην ζημιωθώ εγώ. Να τιμωρηθούν οι φοροφυγάδες αλλά να μην πληρώσω παραπάνω. Να γίνουν χωματερές αλλά όχι κοντά στο σπίτι μου. 
3. Τα μεμονωμένα μέλη της ομάδας δεν επικοινωνούν τις επιθυμίες και τα πιστεύω τους στους υπόλοιπους. Στην πράξη κάνουν το αντίθετο κι έτσι η συλλογική πραγματικότητα παρουσιάζεται διαφορετική. Οι εμπορικοί στόχοι δεν αναθεωρούνται. Η φοροδιαφυγή συνεχίζεται και ο νόμος ευνοεί τους φοροφυγάδες. Ο κόσμος συνεχίζει να πετά σκουπίδια παντού.
4. Με εσφαλμένες και ανακριβείς πληροφορίες η συλλογική απόφαση οδηγεί σε ενέργειες που είναι αντίθετες προς τις ατομικές επιθυμίες κι έτσι το τελικό αποτέλεσμα είναι αντιπαραγωγικό και αντίθετο στους σκοπούς της οργάνωσης. Εμπορικά η επιχείρηση καταρρέει. Τα έσοδα του κράτους μειώνονται. Ο τόπος γεμίζει σκουπίδια. 
5. Το αποτέλεσμα είναι αναστάτωση, θυμός, αντίθεση προς την οργάνωση. Κάποιες ομάδες κατηγορούν κάποιες άλλες ή και την διοίκηση. Φταίει ο διευθυντής, ο περιφερειάρχης, ο πρωθυπουργός… 
6. Αν δεν αντιμετωπιστεί η έλλειψη επικοινωνίας ο κύκλος επαναλαμβάνεται ποιο έντονος. Αν όμως οι υπάλληλοι, οι ψηφοφόροι, οι πολίτες αντιληφθούν τη διαδικασία η ομάδα θα σταματήσει να ταξιδεύει στο Άμπιλιν και θα στρωθεί στη δουλειά για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα.

Το συμπέρασμα του Χάρβεϊ είναι ότι η διαχείριση της συμφωνίας είναι πολύ δυσκολότερη από τη διαχείριση της διαφωνίας. Αλλά τι ωθεί τους ανθρώπους να συμφωνήσουν σε κάτι που ατομικά θεωρούν λάθος; Ο Χάρβεϊ αναλύει πέντε λόγους.

1. Η δράση προκαλεί άγχος ενώ η αδράνεια συνδέεται με μεγαλύτερη ηρεμία. «Που θα τρέχω εγώ τώρα!». «Αυτό απαιτεί μεγάλη προσπάθεια!» Έτσι η διοίκηση (ιδίως η δημόσια) προτιμά να μην κάνει τίποτα και να περιμένει να δει τις εξελίξεις. 
2. Το άγχος που συνδέεται με την ανάληψη δράσης οφείλεται συχνά σε αρνητικές φαντασιώσεις. «Όλος ο κόσμος θα στραφεί εναντίον μας!» «Θα μπω στο στόχαστρο της μαφίας!» «Το μεγάλο κεφάλαιο καραδοκεί …» «Δεν θα πάρω ποτέ προαγωγή!»
3. Βέβαια αυτές οι φαντασιώσεις οφείλονται σε πραγματικούς κινδύνους. Ο υπάλληλος που θα πει την αλήθεια φοβάται πως θα απολυθεί. Ο πολιτικός που θα δείξει την πραγματική εικόνα στους ψηφοφόρους φοβάται πως δεν θα επανεκλεγεί. 
4. Η πραγματική αγωνία συνεπώς είναι η αγωνία του χωρισμού από την ομάδα. Ο φόβος τους εξοστρακισμού. Τελικά ο φόβος της μοναξιάς. Να μείνει κάποιος μόνος επειδή υποστηρίζει μιαν ιδέα που κανείς δεν φαίνεται να ασπάζεται. 
5. Όμως τελικά όταν το ταξίδι στο Άμπιλιν αποδειχτεί αποτυχία κάποιος ή κάποιοι θα πρέπει να πληρώσουν. Είναι παράδοξο λοιπόν που αντί να αναλάβει κάποιος τις ευθύνες του εγκαίρως προτιμά να μην ξεχωρίσει από την ομάδα, να μην κριθεί ως προδότης, έστω και αν τελικά θα αποδειχτεί ότι κάποιοι ήταν ανεύθυνοι και οδήγησαν με τις παραλείψεις τους στην καταστροφή.

Πώς όμως αναβάλλεται το ταξίδι στο Άμπιλιν; Οι οργανώσεις θα πρέπει να δημιουργήσουν ένα κλίμα όπου αυτός που λέει την αλήθεια με επιχειρήματα να μην εξοστρακίζεται. Η σωστή αντιπολίτευση θα πρέπει να εισακούεται και να μην δαιμονοποιείται. Η αντίθετη άποψη θα πρέπει να γίνεται σεβαστή και να αντιμετωπίζεται με επιχειρήματα κι όχι με απειλές …

Τα ταξίδια στο Άμπιλιν κοστίζουν πολύ! Μερικοί ίσως να μην γυρίσουν ποτέ και να αφήσουν τα κόκαλά τους στην καυτή έρημο του Τέξας. Ακόμη κι αν όλα ξεκίνησαν με τις καλύτερες των προθέσεων. Ακόμη κι αν όλοι συμφώνησαν ο καθένας για τους δικούς του λόγους να πάρουν το δρόμο για την κόλαση …