Περί διαλόγου

Και να αδερφέ μου, που μάθαμε να κουβεντιάζουμε, ήσυχα, ήσυχα κι απλά. Καταλαβαινόμαστε τώρα, δε χρειάζονται περισσότερα …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 5 Μαΐου 2015 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-198)

Αυτοί οι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου, με τη φωνή του αξέχαστου Νίκου Ξυλούρη, ηχούσαν στη σκέψη μου όταν κάθισα να γράψω αυτό το άρθρο. «Μα τι σχέση έχουν οι στίχοι αυτοί με την προστασία από ατυχήματα και καταστροφές;» θα αναρωτηθείτε. «Έχουν σχέση με την αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών και κρίσεων;» «Όταν όλοι προσπαθούν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και οι καταστάσεις συχνά τους ξεπερνούν;» Κι όμως, όσοι έχουν εμβαθύνει στη διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, ξέρουν ότι ο ασφαλέστερος τρόπος να γίνουν όλα θάλασσα είναι η άγνοια της τέχνης του ήρεμου διαλόγου, της σωστής επικοινωνίας, της ομαδικής δουλειάς χωρίς αναίτιους ανταγωνισμούς.

Θυμάμαι πάντα μια παρουσίαση του υπεύθυνου διαχείρισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης μιας μεγάλης πολυεθνικής με αντικείμενο εργασιών την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Έξω από την αίθουσα διαχείρισης κρίσεων στα κεντρικά γραφεία της εταιρείας, μας είχε πει, υπάρχει μια πινακίδα που λέει «Άφησε το εγώ σου απέξω»! Γιατί άραγε;

Γιατί η διαχείριση μιας μικρής εταιρείας ή μιας πολυεθνικής, ενός μεγάλου οργανισμού, μιας χώρας απαιτεί τη λήψη αποφάσεων και την εφαρμογή τους στην πράξη. Για την επίτευξη κάποιου απώτερου στόχου. Για τις εταιρείες ο στόχος είναι το κέρδος και η επέκταση σε νέες αγορές. Για τους κοινωφελείς οργανισμούς στόχος είναι η εξυπηρέτηση της κοινωνίας. Αλήθεια ποιος είναι ο στόχος της διακυβέρνησης μιας χώρας; Δεν είναι το συμφέρον των πολιτών της, η ευημερία τους, η εξασφάλιση της εκπαίδευσης των νέων, η διαφύλαξη της δημόσιας υγείας, η ασφάλεια των πολιτών και η προστασία τους από ατυχήματα και καταστροφές;

Για όλα αυτά υπάρχουν κάποιοι κανόνες. Το Σύνταγμα και οι νόμοι. Που προβλέπουν κάποιους μηχανισμούς διαβούλευσης προκειμένου, ως συντεταγμένη πολιτεία, να μπορούμε να πετύχουμε τους παραπάνω στόχους προς το συμφέρον των πολιτών. Εκλέγουμε κάθε λίγα χρόνια βουλευτές που μας εκπροσωπούν στο Κοινοβούλιο και αποφασίζουν με ποιόν τρόπο θα επιτευχθούν οι στόχοι. Και πληρώνουμε φόρους προκειμένου να συντηρείται μια κρατική μηχανή η οποία θα υλοποιήσει τους στόχους, με βάση τους νόμους που ψηφίζουν οι εκπρόσωποι μας και τις οδηγίες της κυβέρνησης.

Σε όλες τις παραπάνω διαδικασίες απαιτείται διαβούλευση. Δηλαδή διάλογος και ανταλλαγή επιχειρημάτων. Με βάση αναλύσεις των επιπτώσεων των εναλλακτικών επιλογών. Με ποσοτικοποίηση και προϋπολογισμό των σχετικών δαπανών. Με αξιοποίηση κάθε έντιμης και ουδέτερης συνεισφοράς στον διάλογο. Και κυρίως χωρίς παρωπίδες και ιδεοληψίες. Σίγουρα, οι ασχολούμενοι με τα κοινά πρέπει να έχουν αρχές και πιστεύω. Αλλά θα πρέπει να αναζητούν και την αντικειμενική αλήθεια.

Και σε αυτή την αλήθεια μπορεί κανείς να καταλήξει μόνο με σύνθεση καλόπιστων συμβουλών και απόψεων. «Οἷς μὴ ὑπάρχει κυβέρνησις, πίπτουσιν ὥσπερ φύλλα, σωτηρία δὲ ὑπάρχει ἐν πολλῇ βουλῇ» λέει μια από τις Παροιμίες που αποθησαύρισε ο Σολομώντας (ια':14). «Όπου δεν είναι κυβέρνηση, ο λαός πίπτει (αλλά) εκ του πλήθους των συμβούλων προέρχεται σωτηρία». Με σύνθεση και συμβιβασμούς και αμοιβαίες υποχωρήσεις. «Μα έχουμε κόκκινες γραμμές», θα φωνάξουν κάποιοι. «Μα η ιδεολογία μας δεν το επιτρέπει», θα ισχυριστούν κάποιοι άλλοι. Όμως, η υπέρτατη κόκκινη γραμμή, η ανώτατη ιδεολογία δεν είναι άραγε το κοινό συμφέρον των πολιτών και της πολιτείας; Πέρα από ατομικά ή επιμέρους (κομματικά, επιχειρηματικά, συντεχνιακά, τοπικιστικά και άλλα) συμφέροντα;

Ναι Γιάννη Ρίτσο! Γιατί όπως λες στο ποίημα σου, «κι αύριο λέω θα γίνουμε ακόμα πιο απλοί. Θα βρούμε αυτά τα λόγια που παίρνουνε το ίδιο βάρος σ’ όλες τις καρδιές, σ’ όλα τα χείλη, έτσι να λέμε πια τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη».

Πράγματι. Μερικά πράγματα είναι απλά. Τα σύκα σύκα. Η σκάφη σκάφη. Η αδυσώπητη αλήθεια των αριθμών. Οι διεθνείς συμφωνίες που έχει υπογράψει η Ελλάδα και που η αξιοπιστία της απαιτεί είτε να τις τηρήσει είτε να τις καταγγείλει επίσημα. Είτε τέλος, να τις αλλάξει, αν κατορθώσει να πείσει και την πλειοψηφία των εταίρων της για την ανάγκη τροποποίησής τους. Με διάλογο. Που αποτελεί τη βάση του ευρωπαϊκού μοντέλου επίλυσης των διακρατικών διαφορών.

Όμως στη χώρα μας, που διεκδικεί και την από αρχαιοτάτων χρόνων εφεύρεσή του, ο διάλογος φαίνεται πως αποτελεί είδος σε ανεπάρκεια. Αντίθετα ευδοκιμεί η εριστική, δηλαδή η μορφή εκείνη του διαλόγου που επιδιώκει τη διαιώνιση της διαφοράς και όχι την επίλυσή της. Συζητούμε για να νικήσουμε, να πάρουμε τα περισσότερα χειροκροτήματα, την υψηλότερη ακροαματικότητα ή τηλεθέαση, τα περισσότερα «Like». Όχι για να φτάσουμε στην αλήθεια. Ούτε για να καταλήξουμε σε συμφωνία προς το συμφέρον των πολιτών και της πολιτείας …

Ο διάλογος φίλοι μου δεν γίνεται με ατάκες. Τα πολύπλοκα προβλήματα όπως το δημογραφικό, η ρύπανση του περιβάλλοντος, η χρηματοπιστωτική κρίση δεν αντιμετωπίζονται με αναρτήσεις των 140 χαρακτήρων στο Twitter. Δεν αντιμετωπίζονται ακολουθώντας τις διδασκαλίες των σοφιστών Ευθύδυμου και Διονυσόδωρου αλλά εκείνες του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη. Ας πάψουμε να εκστασιαζόμαστε από τις λεκτικές αψιμαχίες στη Βουλή, στα τηλεοπτικά παράθυρα, στο ραδιόφωνο. Ας μην έχουμε στόχο να κατατροπώσουμε τον συνομιλητή μας με κάθε τρόπο. Χρησιμοποιώντας ακόμη και επιχειρήματα αντίθετα από εκείνα που χρησιμοποιούσαμε λίγο πριν. Αν έχουμε αρχές δεν θα πρέπει να τις απεμπολούμε ενδιαφερόμενοι μόνο να αποσπάσουμε μια πρόσκαιρη εφήμερη νίκη. Με έπαθλο την εξουσία, την επευφημία του πλήθους, το φτηνό χειροκρότημα!

Γιατί τελικά με τον τρόπο μας δημιουργούμε εχθρότητες. Φατρίες. Εμφύλιες συρράξεις. Οιονεί επαναστάσεις χωρίς αιτία. Ακόμη και χειροδικίες ή και φονικά. «Άμελγε γάλα, καὶ ἔσται βούτυρον, ἐὰν δὲ ἐκπιέζῃς μυκτῆρας, ἐξελεύσεται αἷμα, ἐὰν δὲ ἐξέλκῃς λόγους, ἐξελεύσονται κρίσεις καὶ μάχαι» λέει πάλι ο Σολομώντας (λ':33). «Όποιος χτυπάει το γάλα, βγάζει βούτυρο· και όποιος πιέζει τη μύτη, βγάζει αίμα· και όποιος ερεθίζει οργή, προξενεί μάχες».

Πότε θα μάθουμε να συζητούμε με στόχο να βρούμε την καλύτερη δυνατή λύση για τα προβλήματα του τόπου; Ώστε να καταλήξουμε σε συναινετικές λύσεις για την υλοποίηση των οποίων θα βάλουμε όλοι πλάτη παραμερίζοντας τις όποιες ιδεολογικές, κομματικές, συντεχνιακές, τοπικιστικές ή άλλες διαφορές. Και να αντιμετωπίσουμε επερχόμενα ατυχήματα και καταστροφές και κρίσεις. Πότε θα τραγουδήσουμε όλοι μαζί «Γιατί εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου, απ’ τον κόσμο. Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο»;

Γιατί αυτή η πατρίδα είναι ολονών μας!