Πού βρίσκει τα λεφτά η Ευρωπαϊκή Ένωση και πού τα ξοδεύει

Ένας μικρός αλλά αποτελεσματικός προϋπολογισμός που αποφασίζεται μετά από πολλές διαβουλεύσεις και επιφέρει σημαντικά άμεσα και έμμεσα αποτελέσματα στην Ένωση
(Δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο του FortuneGreece.com στις 4 Μαΐου 2015 - Ευρωπαϊκή Ένωση και Καθημερινότητα-08)

Οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης γνωρίζουν πολύ λίγα για κάτι που τους αφορά άμεσα - τον προϋπολογισμό. Μάλιστα, επειδή η Ένωση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στη διαχείριση των χρημάτων των ευρωπαίων φορολογούμενων, φροντίζοντας πάντα να αποφέρουν προστιθέμενη αξία, δημιουργείται η εσφαλμένη εντύπωση ότι ο ενωσιακός προϋπολογισμός είναι τεράστιος!

Και όμως. ο προϋπολογισμός της Ένωσης για το 2013 ανερχόταν σε 144 δισ. ευρώ (1% του συνολικού Ακαθάριστου Εγχώριου Εισοδήματος της ΕΕ) όταν ο προϋπολογισμός της Ελλάδας για το ίδιο έτος ήταν 107 δισ. ευρώ (και αντιστοιχούσε στο 59% του ΑΕΕ της χώρας). Για το 2015 ο προϋπολογισμός της Ένωσης είναι κάτι παραπάνω από 145 δισ. ευρώ.

Τα έσοδα του προϋπολογισμού της Ένωσης
Ο προϋπολογισμός χρηματοδοτείται από τρεις πηγές. Πρώτον από τους δασμούς που επιβάλλονται στις εισαγωγές προϊόντων από τρίτες χώρες και τις εισφορές στην παραγωγή ζάχαρης. Από τα ποσά αυτά τα κράτη μέλη παρακρατούν 25% για λειτουργικά έξοδα. Δεύτερη πηγή εσόδων είναι ένα ποσοστό 0,3% του ΦΠΑ.

Τέλος, τρίτη πηγή εσόδων είναι η μεταφορά από κάθε κράτος μέλος ενός ποσοστού από το Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημά του (ΑΕΕ). Το ποσοστό αυτό όμως, δεν μπορεί να υπερβεί το 1,23 του ΑΕΕ της ΕΕ σε ετήσια βάση. Η Ένωση έχει επίσης ένα μικρό εισόδημα (περίπου 1%) από τους φόρους που πληρώνουν οι υπάλληλοι, από τόκους τραπεζών και από τα πρόστιμα που επιβάλλονται π.χ. για παραβίαση των ευρωενωσιακών κανόνων ανταγωνισμού.

Η χρηματοδότηση του προϋπολογισμού περιλαμβάνει και κάποιους διορθωτικούς μηχανισμούς που θεσπίστηκαν για να αντισταθμιστούν κάποιες υπερβολικές μεταφορές πόρων από ορισμένα κράτη μέλη. Πρόκειται κατ' αρχάς για την περίφημη διόρθωση υπέρ του Ηνωμένου Βασιλείου που είχε διαπραγματευθεί το 1984 η τότε πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ. Να σημειωθεί ότι το ΗΒ παραμένει καθαρός συνεισφέρων στον προϋπολογισμό παρόλο που λαμβάνει πίσω το 66% της διαφοράς μεταξύ του ποσού που καταβάλει και των επιστροφών που λαμβάνει.

Το ποσό που θα έπρεπε να καταβάλει το ΗΒ χωρίς τη διόρθωση καλύπτεται αναλογικά από τα υπόλοιπα κράτη μέλη αλλά ορισμένα από αυτά καταβάλουν μόνο το 25% αυτής της συνεισφοράς επειδή την θεωρούν πολύ υψηλή. Κάποιες χώρες λαμβάνουν επίσης κατ' αποκοπή επιστροφές ενώ ορισμένες χώρες καταβάλλουν ποσοστό μικρότερο από 0,3 % επί του ΦΠΑ. Σε απόλυτες τιμές η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και το ΗΒ είναι οι μεγαλύτεροι καθαροί συνεισφέροντες στον προϋπολογισμό.

Ας ξεκαθαρίσουμε από την αρχή ότι ο προϋπολογισμός της Ένωσης απαγορεύεται να είναι ελλειμματικός. Όλες οι δαπάνες πρέπει να καλύπτονται από τα έσοδα. Επειδή όμως τα έσοδα υπολογίζονται με κάποια καθυστέρηση, υπάρχει συχνά ανάγκη για διορθωτικούς προϋπολογισμούς.
Παράλληλα, κατά την κατάρτιση του ετήσιου προϋπολογισμού πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, δηλαδή μια συμφωνία μεταξύ Συμβουλίου και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που καθορίζει τα ανώτατα όρια («οροφές») των ετήσιων δαπανών για τις διάφορες πολιτικές. Το τρέχον πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο καλύπτει την περίοδο 2014-2020 και προβλέπει και κάποιες ρήτρες ευελιξίας (π.χ. για την χορήγηση πιστώσεων σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών).

Πού πάνε τα λεφτά
Οι ευρωενωσιακές δαπάνες καλύπτουν την αειφόρο ανάπτυξη και τους φυσικούς πόρους (39,49% των δαπανών). Την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή (37,33%). Την ανταγωνιστικότητα για ανάπτυξη και θέσεις εργασίας (10,85%). Την Ευρώπη στον κόσμο (5,2%). Την ασφάλεια και την ιθαγένεια (1,46%). Και τέλος τις δαπάνες διοίκησης (5,35%). Προσοχή! Εκτός από τις δαπάνες διοίκησης το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών αφορά συγχρηματοδοτήσεις με τα κράτη μέλη. Δηλαδή ο ενωσιακός προϋπολογισμός είναι επενδυτικός με ισχυρή μόχλευση - κάθε δαπανώμενο ευρώ δημιουργεί πρόσθετη επένδυση πάνω από ένα ευρώ.

Ας δούμε όμως τι καλύπτει κάθε κεφάλαιο χωριστά. Η αειφόρος ανάπτυξη, καλύπτει τις δαπάνες για το ευρωπαϊκό γεωργικό ταμείο προσανατολισμού και εγγυήσεων, το ευρωπαϊκό ταμείο αγροτικής ανάπτυξης και το ευρωπαϊκό ταμείο αλιείας. Στο παρελθόν, το μεγαλύτερο μέρος του κοινοτικού προϋπολογισμού ξοδευόταν σε επιδοτήσεις αγροτικών προϊόντων. Σήμερα, μετά από πολυάριθμες μεταρρυθμίσεις αυτό δεν συμβαίνει αφού επίκεντρο των σχετικών χρηματοδοτήσεων είναι η υποστήριξη του εισοδήματος των αγροτών για την παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων ποιότητας και για την βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος.

Οι μισές από τις δαπάνες για την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή αφορούν την ενίσχυση των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών της Ένωσης, και ακολουθούν η πολιτική συνοχής, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας στις ανεπτυγμένες περιοχές και η στήριξη πρωτοβουλιών όπως η διευκόλυνση για την (ηλεκτρονική) σύνδεση της Ευρώπης και η πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων.

Στο κεφάλαιο ανταγωνιστικότητα για ανάπτυξη και θέσεις εργασίας οι μισές δαπάνες αφορούν το μεγάλο πολυετές πρόγραμμα έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας της Ένωσης «Ορίζοντας 2020». Άλλα κονδύλια χρηματοδοτούν το πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών Erasmus+, τα έργα κατασκευής μεγάλων υποδομών και τα προγράμματα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας επιχειρήσεων, ιδίως ΜΜΕ.

Οι δαπάνες για το κεφάλαιο η Ευρώπη στον κόσμο καλύπτουν την αναπτυξιακή βοήθεια, την χρηματοδότηση της πολιτικής γειτονίας και της πολιτικής για τις υποψήφιες χώρες, την ανθρωπιστική βοήθεια και την χρηματοδότηση της κοινής εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας. Οι δαπάνες για την ασφάλεια και την ιθαγένεια καλύπτουν το ταμείο εσωτερικής ασφάλειας, την χρηματοδότηση του ταμείου για το άσυλο, τη μετανάστευση και την ενσωμάτωση καθώς και τις πολιτικές που αφορούν την υγεία και τους καταναλωτές, τον πολιτισμό, και τέλος τα δικαιώματα και την ισότητα των φύλων.

Όσον αφορά τις δαπάνες διοίκησης, ο προϋπολογισμός προβλέπει τη μείωση του προσωπικού και των σχετικών δαπανών, παρόλο που οι διαπραγματεύσεις για την θέσπιση των πολυάριθμων ενωσιακών πολιτικών και η καθημερινή τους διαχείριση δεν αποτελεί εύκολη υπόθεση και απαιτεί πολύγλωσσους επαγγελματίες και επιστήμονες υψηλότατου επιπέδου.

Αλλά για τους τρόπους με τους οποίους δαπανώνται τα χρήματα του ευρωενωσιακού προϋπολογισμού θα επανέλθουμε …