Δυο λόγια για τον παιδικό καρκίνο

Οι αιτίες δεν είναι πλήρως γνωστές αλλά μπορούμε να πάρουμε μερικά μέτρα προφύλαξης
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 20 Φεβρουαρίου 2018 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-320)

Την περασμένη Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου ήταν η Παγκόσμια Μέρα κατά του Παιδικού Καρκίνου. Ο καρκίνος στα παιδιά είναι σχετικά σπάνιος αφού αντιπροσωπεύει μόλις το 1-2% των περιπτώσεων καρκίνου στον άνθρωπο. Ωστόσο, αποτελεί την δεύτερη αιτία θανάτου στην παιδική ηλικία (10%) μετά τα ατυχήματα (44%). Δυστυχώς, δεν είναι πλήρως γνωστές οι αιτίες που προκαλούν τον παιδικό καρκίνο. Σε μερικές περιπτώσεις τα πράγματα είναι σαφή ενώ σε άλλες υπάρχουν μεγάλες υποψίες.

Ο καρκίνος. Καρκίνος, ή κακοήθης όγκος ή κακόηθες νεόπλασμα, είναι μία ομάδα ασθενειών που έχουν σχέση με την μη φυσιολογική κυτταρική ανάπτυξη με πιθανότητα εισβολής ή μετάστασης σε άλλα μέρη του σώματος. Μπορεί να εμφανιστεί σε σχεδόν οποιοδήποτε σημείο του ανθρώπινου σώματος, το οποίο αποτελείται από τρισεκατομμύρια κύτταρα.

Τα φυσιολογικά κύτταρα αυξάνονται και διαιρούνται σχηματίζοντας νέα κύτταρα ανάλογα με τις ανάγκες του σώματος. Τα κύτταρα πεθαίνουν από γήρας ή ατύχημα και τα αντικαθιστούν νέα κύτταρα. Στην περίπτωση του καρκίνου αυτή η κανονική διαδικασία αναστέλλεται. Τα γερασμένα ή κατεστραμμένα κύτταρα επιβιώνουν αντί να πεθαίνουν, ενώ ταυτόχρονα σχηματίζονται νέα κύτταρα εκεί που δεν χρειάζονται.

Τα νέα αυτά κύτταρα διαιρούνται αδιάκοπα, σχηματίζοντας σε πολλές περιπτώσεις όγκους δηλαδή μάζες από ιστούς, εκτός από τους καρκίνους του αίματος (λευχαιμίες) που δεν σχηματίζουν συμπαγείς όγκους. Οι καρκινικοί όγκοι είναι κακοήθεις, δηλαδή επεκτείνονται σε γειτονικούς ιστούς. Επιπλέον, ορισμένα κύτταρα από τους όγκους αυτούς μπορεί, μέσω του αίματος ή της λέμφου, να μετακινηθούν σε απομακρυσμένα σημεία του σώματος όπου σχηματίζουν νέους όγκους. Πρόκειται για τις μεταστάσεις.

Υπάρχουν όμως και καλοήθεις όγκοι που δεν προκαλούν μεταστάσεις, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις οι όγκοι αυτοί μπορεί να είναι αρκετά μεγάλοι. Όταν αφαιρεθούν, συνήθως δεν επανέρχονται σε αντίθεση με τους κακοήθεις που ενδέχεται να επιστρέψουν. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούν οι καλοήθεις όγκοι στον εγκέφαλο που μπορεί να αποδειχτούν θανατηφόροι.

Αιτίες. Κατ’ αρχάς, στις περισσότερες περιπτώσεις, ο παιδικός καρκίνος δεν είναι ούτε κληρονομικός (δεν μεταφέρεται από τους γονείς στο παιδί), αλλά ούτε και μεταδοτικός. Ωστόσο, 5% περίπου των περιπτώσεων είναι γνωστό ότι οφείλονται σε γενετική μετάλλαξη, την οποία κληρονομούν τα παιδιά από τους γονείς τους (π.χ. το 25%-30% των περιπτώσεων ρετινοβλαστώματος, ενός τύπου καρκίνου στο μάτι).

Κάποιες καρκινογόνες μεταλλάξεις ενδέχεται να εμφανιστούν κατά την ανάπτυξη του εμβρύου στη μήτρα, ενώ είναι γνωστό ότι τα παιδιά με σύνδρομο Ντάουν έχουν 10 με 20 φορές περισσότερες πιθανότητες να πάθουν λευχαιμία. Η έκθεση παιδιών και εφήβων σε ακτινοβολία πυρηνικών δοκιμών συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης λευχαιμίας, ενώ η έκθεση σε ακτινοβολία από ατυχήματα πυρηνικών σταθμών συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του θυρεοειδούς. Τέλος, έμβρυα και νήπια που εκτέθηκαν στην ακτινοβολία ακτινογραφιών, έχουν αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης ορισμένων τύπων καρκίνου.

Υπάρχουν βέβαια ορισμένες καθημερινές συνήθειες που έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση καρκίνου στους ενήλικες (παχυσαρκία, κακή διατροφή, έλλειψη άσκησης, κάπνισμα, κατανάλωση οινοπνευματωδών, αμίαντος, έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, ιώσεις, καρκινογόνες χημικές ουσίες κλπ.). Όμως, η σχέση των περιβαλλοντικών παραγόντων με τον παιδικό καρκίνο είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Εν μέρει, επειδή ο παιδικός καρκίνος είναι σχετικά σπάνιος. Και εν μέρει, επειδή είναι δύσκολο να προσδιοριστεί σε τι παράγοντα είναι δυνατόν να έχουν εκτεθεί τα παιδιά στα αρχικά στάδια της ανάπτυξης τους.

Προφυλάξεις. Οι συνειδητοποιημένοι και υπεύθυνοι γονείς, σημερινοί και μελλοντικοί, μπορούν ωστόσο να πάρουν ορισμένες προφυλάξεις με βάση μερικές βασικές γνώσεις. Πρώτα-πρώτα θα πρέπει φροντίσουν να μην εκτίθενται οι έγκυες και τα παιδιά στο παθητικό κάπνισμα. Είναι γνωστό ότι αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για ενήλικες και ανήλικους. Μάλιστα, ιδιαίτερα επικίνδυνη είναι η έκθεση των παιδιών στο τριτογενές κάπνισμα. Πρόκειται για το αόρατο και τοξικό μείγμα αερίων και μορίων που επικάθεται στα μαλλιά και στα ρούχα των καπνιστών, αλλά και στα έπιπλα και στο πάτωμα. Το μείγμα παραμένει εκεί αφότου ο χώρος έχει καθαριστεί από τον καπνό. Στα κατάλοιπα περιλαμβάνονται 250 τοξικά χημικά από τα οποία τουλάχιστον τα 10 είναι αποδεδειγμένα καρκινογόνα.

Τα φυτοφάρμακα και τα εντομοκτόνα, ιδίως όταν δεν χρησιμοποιούνται σωστά αποτελούν επίσης σημαντικό παράγοντα κινδύνου. Θα πρέπει να τηρούνται προσεκτικά οι οδηγίες χρήσης, ιδίως όσον αφορά τα μέτρα προστασίας (στολές, γυαλιά κλπ.) όσων τα χρησιμοποιούν επαγγελματικά ή και ερασιτεχνικά. Θα πρέπει τα παιδιά να μην εκτίθενται σε τέτοια προϊόντα. Ούτε απευθείας, ούτε μέσω της κατανάλωσης τροφίμων που τα περιέχουν. Επίσης, τα ρούχα όσων τα έχουν χρησιμοποιήσει θα πρέπει να πλένονται χωριστά από τα ρούχα της υπόλοιπης οικογένειας, ιδίως των εγκύων και των παιδιών.

Είναι γνωστό επίσης ότι τα καυσαέρια από κινητήρες βενζίνης και ντίζελ περιέχουν ουσίες και μικροσωματίδια που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνους. Επιπλέον, από μπογιές, μελάνια εκτύπωσης, κόλες, καθαριστικά και προϊόντα προσωπικής περιποίησης (αποσμητικά, λακ, σαμπουάν) εκλύονται πτητικές οργανικές ενώσεις πολλές από τις οποίες είναι δυνητικά καρκινογόνες (π.χ. φορμαλδεΰδη, βενζόλιο). Πρόσφατες έρευνες υποδεικνύουν μάλιστα, ότι στα αστικά κέντρα οι ενώσεις αυτές εκλύονται σε ίσες περίπου ποσότητες με τα καυσαέρια από τις μεταφορές.

Άλλες προφυλάξεις αφορούν την έκθεση στον ήλιο και την έγκαιρη διάγνωση ορισμένων ιώσεων (π.χ. έρπητα, ηπατίτιδας Β και Γ) που συνδέονται αποδεδειγμένα με ορισμένους σπάνιους τύπους καρκίνου αν και όχι στα παιδιά. Τέλος, η έγκαιρη διάγνωση αυξάνει αποδεδειγμένα τις πιθανότητες θεραπείας σε όλες τις περιπτώσεις καρκίνου.

Ύποπτα συμπτώματα που οδηγούν σε πιθανή διάγνωση καρκίνου στο παιδί

• Πυρετός χωρίς σαφή εστία λοίμωξης
• Μάζα (όγκος) σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος, δηλαδή στο κεφάλι, τράχηλο (λαιμό), θώρακα, κοιλιά, πόδια κ.λπ. Ειδικές κλινικές και ακτινολογικές εξετάσεις θα οδηγήσουν στη διάγνωση.
• Συμπτώματα από το νευρικό σύστημα, όπως είναι πονοκέφαλος, έμετος ειδικά τις πρωινές ώρες, αλλαγή της συμπεριφοράς του παιδιού, σπασμοί, διαταραχές στην βάδιση και στην ισορροπία κ.λπ. 
• Αιμορραγία στο δέρμα χωρίς να έχει προηγηθεί τραυματισμός• εκδηλώνεται με τη μορφή κόκκινων στιγμάτων - κηλίδων που ονομάζονται «πετέχειες» ή μελανιών που ονομάζονται «εκχυμώσεις». Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρατηρείται αιμορραγία από τη μύτη, από τα ούλα, από τα ούρα, από το στομάχι κ.λπ. 
• Συμπτώματα και ευρήματα από τα μάτια μπορεί να οδηγήσουν στην έγκαιρη διάγνωση κάποιας μορφής καρκίνου. Τέτοια συμπτώματα είναι διόγκωση ή πτώση των βλεφάρων, προβολή του βολβού του ματιού προς τα εμπρός, λευκοκίτρινο λαμπερό χρώμα στην κόρη, μελανιές στα βλέφαρα, ξαφνική αλλαγή στην οπτική οξύτητα κ.λπ. 
• Πόνος σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος (κεφάλι, κοιλιά, άκρα), και ιδιαίτερα πόνος στα οστά των άκρων και της μέσης, πρέπει να διερευνώνται. 
• Διάφορα άλλα συμπτώματα, όπως είναι η ανορεξία, κακοδιαθεσία, ωχρότητα, κόπωση, απώλεια βάρους κ.λπ. – μόνα ή σε συνδυασμό με κάποιο από τα παραπάνω – επιβάλλουν τη διερεύνηση του παιδιού. 

Δρ Ελένη Βασιλάτου-Κοσμίδη (Παιδίατρος Αιματολόγος- Ογκολόγος, Διευθύντρια της Ογκολογικής Κλινικής Παιδιών και Εφήβων του Νοσοκομείου Παίδων ΜΗΤΕΡΑ) από άρθρο που δημοσιεύτηκε στο www.cancer-society.gr