Διοξίνες, η ύπουλη απειλή

Ο καπνός από την καύση σκουπιδιών, ξερόκλαδων αλλά και από δασικές και άλλες πυρκαγιές έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία μας
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 14 Οκτωβρίου 2025 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-511)

«Φονιάδες των λαών … εντομοκτόνα!», αυτός ήταν ο τίτλος ενός άρθρου που έγραψα το μακρινό 2012 σε αυτήν εδώ τη στήλη (βλ. ΧΝ 27/6/2012). Αφορούσε την ανεπανόρθωτη βλάβη στην υγεία που προκαλεί το υπερβολικό ψέκασμα με επικίνδυνα, ακόμη και απαγορευμένα φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα, χωρίς τα προβλεπόμενα μέτρα προστασίας και χωρίς να ακολουθούνται πιστά οι οδηγίες χρήσης. Σήμερα θα αναφερθώ σε μιάν άλλη απειλή της υγείας, που προέρχεται από το ανεξέλεγκτο κάψιμο ξερόκλαδων, σκουπιδιών και από τις πυρκαγιές, τις δασικές αλλά και των ΧΥΤΑ (χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων ή χωματερές).

Σε άρθρο του στα Χ.Ν. (βλ. ΧΝ 1/11/2023) ο Χημικός και τέως Υπεύθυνος Αγοράς Τροφίμων Αναστάσιος Τριποδιανάκης έγραψε ότι «οι διοξίνες είναι οργανικές ενώσεις ύποπτες για καρκινογενέσεις, ιδιαίτερα τοξικές για τον άνθρωπο, … (και είναι) ανθεκτικές στη βιολογική αποικοδόμηση», δηλαδή ο οργανισμός μας ούτε τις διασπά ούτε τις αποβάλει. Και δυστυχώς σχετίζονται άμεσα με τη διατροφή μας …

Σύμφωνα με τον κ. Τριποδιανάκη, οι διοξίνες είναι λιποδιαλυτές ουσίες, που αποθηκεύονται στον λιπώδη ιστό των ζώων (θηλαστικών, πουλερικών, αλλά και ψαριών και οστρακοειδών). Ο άνθρωπος λαμβάνει τη μεγαλύτερη ποσότητα διοξινών από την τροφή του, καταναλώνοντας ζωικά προϊόντα (γάλα, κρέας, τυροκομικά) που προέρχονται από ζώα, τα οποία έχουν τραφεί µε ζωοτροφές οι οποίες έχουν επιμολυνθεί με διοξίνες.

Η πρόσφατη πυρκαγιά στον ΧΥΤΑ της ΔΕΔΙΣΑ στο Ακρωτήρι, η παλαιότερη πυρκαγιά (βλ. ΧΝ 7/11/2023) σε χώρο επεξεργασίας και ταφής αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ), το συστηματικό κάψιμο των κλαδιών από τα κλαδέματα καθώς και ο καπνός από τα τζάκια και τις ξυλόσομπες το χειμώνα, παράγουν καπνούς που περιέχουν διοξίνες. Ωστόσο, όταν ακόμη βρισκόταν σε εξέλιξη η φωτιά στον ΧΥΤΑ, οι αρμόδιοι δήλωσαν ότι «δεν υπάρχει πρόβλημα από τον καπνό και την τοξικότητα λόγω του ανέμου που επικρατεί στην περιοχή».

Σε παλαιότερη μελέτη μετά από μια πυρκαγιά στον ΧΥΤΑ Ταγαράδων του Δήμου Θέρμης κοντά στη Θεσσαλονίκη, διαπιστώθηκε αυξημένη συγκέντρωση διοξινών σε εξήντα τρόφιμα (γάλα, κρέας, αβγά και ελιές που προορίζονταν για παραγωγή ελαιόλαδου). Η μελέτη έγινε με τη συμμετοχή του Εργαστηρίου Φασματομετρίας Μάζας και Ανάλυσης Διοξινών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος». Πρόκειται για το μόνο διαπιστευμένο κατά ISO εργαστήριο το οποίο έχει ορισθεί ως το αρμόδιο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι μέλος του δικτύου Εργαστηρίων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τον έλεγχο διοξινών, υπερφθοριωμένων ενώσεων και βρωμιωμένων επιβραδυντικών φλόγας.

Στην περίπτωση των Ταγαράδων, απαγορεύτηκε η κατανάλωση τροφίμων από τη μολυσμένη περιοχή μέχρι να επανέλθει στα φυσικά της επίπεδα η συγκέντρωση των επιβλαβών ουσιών. Καταστράφηκαν πάνω από 80.000 κιλά γάλακτος και θανατώθηκαν πάνω από 1.000 αιγοπρόβατα. Σε κοπάδι στα 500 μέτρα από την πυρκαγιά γεννήθηκαν ζώα με γενετικές ανωμαλίες σε ποσοστό 2,5%. Δεν ανιχνεύτηκαν διοξίνες στα λαχανικά λόγω χαμηλής περιεκτικότητας σε λίπη. Αντίθετα, οι ελιές που περιέχουν λιπίδια μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες επιμόλυνσης με διοξίνες ανάλογα με την απόσταση από την εστία της πυρκαγιάς.

Κατά τη γνώμη μου, για να επιβεβαιωθούν οι δηλώσεις των αρμοδίων περί μη ύπαρξης προβλημάτων από την τοξικότητα του καπνού θα άξιζε να ζητηθεί από το αρμόδιο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς να μελετήσει τις περιοχές γύρω από την εστία της πυρκαγιάς ή προς την κατεύθυνση οποία κινήθηκε ο καπνός, λόγω των ανέμων, προκειμένου να διαπιστωθεί η διασπορά ή όχι διοξινών. Επισημαίνεται ότι οι εν λόγω μελέτες δεν είναι δωρεάν.