Ένα δυσοίωνο μέλλον

Δυο λόγια για τον κορωνοϊό, την κλιματική κρίση και τις κακές μας συνήθειες με τις οποίες υποθηκεύουμε το μέλλον μας …
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 5 Οκτωβρίου 2021 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-461)

Κορωνοϊός. Τι δώρα θα έπρεπε να φέρει φέτος ο Άγιος Βασίλης στους περισσότερους Έλληνες; Μα φυσικά μερικά βιβλία στοιχειώδους Βιολογίας για να καταλάβουν με ποιόν τρόπο μας προστατεύουν τα εμβόλια από κάποιες μολυσματικές ασθένειες, οι οποίες στο παρελθόν θέριζαν εκατομμύρια ανθρώπους. Βέβαια, όσοι είχαν μελετήσει τα βιβλία Βιολογίας (Γυμνασίου και Λυκείου) θα είχαν μάθει για τους μηχανισμούς λειτουργίας και αναπαραγωγής των κυττάρων, το ρόλο DNA (δεσοξυριβοζονουκλεϊνικού οξέος) και RNA (ριβοζονουκλεϊνικού οξέος), καθώς και για τον τρόπο δράσης των εμβολίων.

Αν μάλιστα είχαν εντρυφήσει και λίγο στη Φυσική και τη Χημεία θα είχαν καταλάβει τη σημασία της επιστημονικής μεθόδου η οποία, για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, στηρίζεται στην παρατήρηση και στο πείραμα. Η Επιστήμη δεν διορθώνεται με επίκληση συναισθημάτων, ανεκδότων, πρωτοσέλιδων και ατεκμηρίωτων απόψεων ούτε με 2-3 ατάκες σε τηλεοπτικές εκπομπές. Αλλά με περισσότερη και καλύτερη επιστημονική έρευνα!

Υπάρχουν βέβαια στις μέρες μας και ανέντιμοι επιστήμονες που χρηματοδοτούνται από οργανωμένα συμφέροντα και παραποιώντας επιστημονικά δεδομένα καταλήγουν σε «επιστημονικά» συμπεράσματα που εξυπηρετούν τους πάτρωνές τους. Κάποιες παλαιότερες έρευνες που έδειχναν ότι η νικοτίνη επιδρά ευεργετικά στην COVID-19 αποσύρθηκαν όταν οι συντάκτες αποδείχτηκε ότι είχαν σχέση με την καπνοβιομηχανία. Ενώ από πρόσφατη έρευνα προέκυψε ότι οι καπνιστές που θα προσβληθούν από κορωνοϊό, έχουν 60-80% περισσότερες πιθανότητες να νοσηλευτούν και περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν σε σχέση με τους μη καπνιστές.

Τελικά, η μόνη λύση για την αντιμετώπιση της πανδημίας είναι τα εμβόλια. Μια μεγάλη έρευνα με 615.454 περιπτώσεις που έγινε από το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών (CDC) των ΗΠΑ έδειξε ότι ο εμβολιασμός μειώνει 5 φορές την πιθανότητα μόλυνσης, πάνω από 10 φορές την πιθανότητα νοσηλείας και πάνω από 10 φορές την πιθανότητα θανάτου. Αντίστοιχα ευρήματα προέκυψαν και από έρευνες στη Βρετανία και την Ιταλία. 

Κλιματική κρίση. Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης είναι ένα από τα πολυπλοκότερα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα, αν όχι το πολυπλοκότερο. Κι αυτό γιατί ακόμη κι αν όλοι μας αποφασίζαμε να αλλάξουμε ριζικά τρόπο ζωής αυτό δεν θα έλυνε οριστικά το πρόβλημα. Μάλιστα, το 2020 η ανθρωπότητα συμμετείχε σε ένα πείραμα, όταν λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού κλειστήκαμε στο σπίτι, δεν χρησιμοποιήσαμε μεταφορικά μέσα και καταναλώσαμε λιγότερο. Αλλά οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μειώθηκαν μόνο 7% …

Άσε που η έννοια της προσωπικής ευθύνης για την κλιματική αλλαγή προωθήθηκε από μια πετρελαϊκή εταιρεία, την BP, μέσα από το «αποτύπωμα (διοξειδίου του) άνθρακα». Πρόκειται για ένα μέτρο των εκπομπών άνθρακα ατόμων, οργανισμών, κοινοτήτων ή προϊόντων που συνδέεται με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εν λόγω εκπομπών. Αλλά, ακόμη κι αν κάποιος περιόριζε κατά 100% τις εκπομπές για το υπόλοιπο της ζωής του θα πετύχαινε απλώς να εξοικονομήσει εκπομπές που αντιστοιχούν σε ένα μικρό μέρος από το διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπει ο ενεργειακός κλάδος παγκοσμίως.

Σε τέσσερις τομείς θα πρέπει να μειωθούν δραστικά οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αν δεν θέλουμε να εξαφανιστούμε ως είδος: ενέργεια (υπεύθυνη για το 73,2% του συνόλου των εκπομπών), γεωργία, δασοπονία και χρήση της γης (18,4%), απόβλητα (3,2%) και συγκεκριμένοι βιομηχανικοί κλάδοι (χημική βιομηχανία, παραγωγή τσιμέντου – 5,2%). Επιπλέον , θα πρέπει να διορθώσουμε και τα λάθη του παρελθόντος μειώνοντας επιπλέον το υφιστάμενο απόθεμα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.

Για να επιτευχθούν τα παραπάνω χρειάζεται να απαλλαγούμε από την χρήση ορυκτών καυσίμων (γαιάνθρακα, πετρελαίου, φυσικού αερίου), να αλλάξουμε τρόπο ζωής (π.χ. λιγότερο κρέας, λιγότερες μετακινήσεις), να αναδιαρθρώσουμε ριζικά ολόκληρους βιομηχανικούς κλάδους και τέλος να χρησιμοποιήσουμε εκτεταμένα προηγμένη τεχνολογία. Η οποία υπάρχει σε μεγάλο ποσοστό αλλά κοστίζει ακριβά – περίπου 10 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως – χρήματα που κάποιος πρέπει να διαθέσει. Αν μάλιστα δεν μειώσουμε τις εκπομπές στους τομείς της ενέργειας και των τροφίμων, το κόστος αυτό μπορεί ακόμη και να διπλασιαστεί αν δεν θέλουμε η υπερθέρμανση του πλανήτη μας να ξεπεράσει τους 2 βαθμούς C.

Βέβαια, όλα τα παραπάνω δεν θα υλοποιηθούν εύκολα. Ήδη η μετάβαση στην εποχή χωρίς άνθρακα καθυστερεί όχι μόνο επειδή αντιδρούν τα οργανωμένα συμφέροντα, αλλά γιατί αντιδρούν και οι πολίτες που δεν θέλουν π.χ. την πυρηνική ενέργεια ούτε και την εγκατάσταση ανεμογεννητριών ή φωτοβολταϊκών στη γειτονία τους. Για να μην μιλήσουμε για τη μείωση της κατανάλωσης κρέατος, τον περιορισμό των μετακινήσεων ή τη χρήση λιγότερων συσκευών και κλιματιστικών …

Αλλαγές, οι οποίες θα προκαλέσουν σεισμό στους αντίστοιχους κλάδους με χρεωκοπίες και αύξηση της ανεργίας που με τη σειρά τους θα οδηγήσουν σε σημαντικά κοινωνικά προβλήματα. Μερικοί ίσως να ισχυριστούν ότι φταίει ο καπιταλισμός, αλλά και τα υπόλοιπα πολιτικά συστήματα δεν έχουν να επιδείξουν καλύτερες επιδόσεις στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της κλιματικής κρίσης – ενός φαινομένου που είναι παγκόσμιο.

Κι εμείς τι κάνουμε; Φοβόμαστε και αντιδρούμε με παράλογες δικαιολογίες τον εμβολιασμό κατά της COVID-19 ενώ λόγω χρόνιας και ανεξέλεγκτης κατανάλωσης αντιβιοτικών (πρώτοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση – βλ. ΧΝ 22/01/2019) δεν θα ανταποκριθούμε στην θεραπεία σε περίπτωση νοσηλείας. Κατέχουμε επίσης την πρώτη θέση στο κάπνισμα στην ΕΕ, μια συνήθεια που αποδεδειγμένα αποτελεί την αιτία των περισσότερων καρκίνων (βλ. ΧΝ 1/6/2021).

Συνεχίζουμε να πετάμε πλαστικά και άλλα σκουπίδια χωρίς να σκεπτόμαστε τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, ιδίως το θαλάσσιο. Σκεπάζουμε με πλάκες τους δημόσιους χώρους χωρίς να υπολογίζουμε ότι θα γίνουν πηγές απορροής ομβρίων που με τη σειρά τους θα προκαλέσουν πλημμύρες. Περιμένουμε να μας σώσει ο τουρισμός αλλά ποιος σχεδιάζει τρόπους για να υποδεχτεί η χώρα 50 ή και παραπάνω εκατομμύρια τουρίστες σε λίγα χρόνια (το 2019 υποδέχτηκε 34 εκατ.).

Και τέλος, ενώ κάθε χρόνο καιγόμαστε, δεν εφαρμόζουμε ούτε στο ελάχιστο τις «Οδηγίες για την προστασία ανθρώπινων ζωών, οικισμών και υποδομών από δασικές πυρκαγιές» που συντάχθηκαν, ειδικά για τη χώρα μας, την περίοδο 2012-2013 από το Παγκόσμιο Κέντρο Παρακολούθησης Δασικών Πυρκαγιών και Έλληνες ειδικούς με την υποστήριξη της Ανοιχτής Μερικής Συμφωνίας για την Αντιμετώπιση των Μεγάλων Καταστροφών του Συμβουλίου της Ευρώπης (EUR–OPA). 

(Διόρθωση: Η σωστή λεζάντα της φωτογραφίας με τον ιππόκαμπο είναι η εξής «Ιππόκαμπος με χειρουργική μάσκα στο Στρατώνι Χαλκιδικής. Προτάθηκε για το βραβείο Ωκεάνιας Φωτογραφίας 2021 - Φωτογράφος Νικόλας Σαμαράς»)

Προσωπικά παραδείγματα επιχειρηματικότητας

Σε οργανισμούς του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα
Δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2021 στο 3ο τεύχος του περιοδικού «Άλληλον»

Πολλά έχουν γραφεί για την επιχειρηματικότητα στο δημόσιο. Σύμφωνα με έναν ορισμό «Επιχειρηματικότητα είναι το αποτέλεσμα της εφαρμογής της δημιουργικότητας και της καινοτομίας μέσω μιας οργανωμένης δομής για την κάλυψη των αναγκών και των ευκαιριών της αγοράς ή και της κοινωνίας. Πρόκειται για έννοια πολυδιάστατη, η οποία συχνά αποτελεί τον 4ο συντελεστή παραγωγής και η οποία έχει εφαρμογή τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα». Όμως, εδώ δεν θα αναλύσω το ζήτημα θεωρητικά αλλά θα μοιραστώ μαζί σας μερικά πρακτικά προσωπικά παραδείγματα επιχειρηματικότητας στο πλαίσιο οργανισμών του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα στους οποίους εργάστηκα.

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse-Britannica. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ως βοηθός αρχισυντάκτη για Τεχνολογία και Φυσική ήμουν υπεύθυνος για την χρήση της σωστής ορολογίας αλλά και για την επικαιροποίηση των άρθρων με τις τελευταίες εξελίξεις. Οι μεταφραστές που χρησιμοποιούσαμε έκαναν πολύ καλή δουλειά αλλά έπρεπε να έχουμε τον έλεγχο και από κάποιον ειδικό. Προβλεπόταν φυσικά αμοιβή για επιμέλεια αλλά για μικρά σχετικά άρθρα (1-2 σελίδες εγκυκλοπαίδειας) η αμοιβή ήταν μάλλον υποτυπώδης για έναν επαγγελματία μηχανικό ή επιστήμονα.

Έστυψα λίγο το μυαλό μου και πρότεινα την εξής διευθέτηση. Αφού εντόπιζα τον εμπειρογνώμονα που θα μπορούσε να κάνει την επιμέλεια, τον προσέγγιζα επισημαίνοντας του ότι αντί για μια υποτυπώδη «μίζερη» αμοιβή θα συμμετείχε με την υπογραφή του στην πιο σύγχρονη ελληνική εγκυκλοπαίδεια. Επιπλέον, θα του αφιέρωνα ένα από τα εβδομαδιαία άρθρα μου στο περιοδικό «Επίκαιρα» στο οποίο θα προβαλλόταν το έργο του ή η επιστημονική του εμπειρογνωμοσύνη. Τέλος, τον ενημέρωνα ότι ως συνεργάτης της Εγκυκλοπαίδειας είχε δικαίωμα αγοράς των τόμων με έκπτωση 50%.

Η ανταπόκριση ήταν ενθουσιώδης. Ο επιμελητής αφιέρωνε λίγο από τον χρόνο του και κέρδιζε προβολή και έκπτωση στην αγορά της εγκυκλοπαίδειας. Από την πλευρά της η εγκυκλοπαίδεια εξασφάλιζε άνοδο της ποιότητας χωρίς κόστος, υπογραφή των άρθρων από κάποιον ειδικό στον τομέα, καθώς και έσοδα από την πώληση των τόμων.

Αποφάσεις της Υπηρεσίας Συγχωνεύσεων. Όπως έγραψα και σε προηγούμενο άρθρο μου, ως υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχα συμμετάσχει στη μελέτη του εκσυγχρονισμού της βάσης νομικών δεδομένων CELEX (σημερινή Eur-Lex). Αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ως υπεύθυνος πληροφόρησης της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού αντιμετώπισα την εξής κατάσταση. Το πλήρες κείμενο των περισσότερων αποφάσεων της Υπηρεσίας Συγχωνεύσεων (Merger Task Force) δεν δημοσιεύονταν στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήταν οι αποφάσεις που δεν απαιτούσαν ενδελεχή έλεγχο της συγχώνευσης (αυτές δημοσιεύονταν υποχρεωτικά στην ΕΕ) αλλά στηρίζονταν στην εξέταση της αρχικής κοινοποίησης. Ωστόσο, τα δικηγορικά γραφεία συχνά ζητούσαν και αυτές τις μη δημοσιευμένες αποφάσεις προκειμένου να γνωρίζουν το σκεπτικό ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν αντίστοιχες δικές τους υποθέσεις στο μέλλον.

Η Υπηρεσία απασχολούσε μία υπάλληλο που φωτοτυπούσε τις εν λόγω αδημοσίευτες αποφάσεις και δύο φορές το χρόνο τις κοινοποιούσε ταχυδρομικά σε όσα δικηγορικά γραφεία περιείχε ο κατάλογος δωρεάν διανομής που είχε καταρτίσει και συντηρούσε. Όμως, η υπάλληλος πλησίαζε στην συνταξιοδότηση και τέθηκε το πρόβλημα τι θα απογίνουν οι αποφάσεις. Πρότεινα λοιπόν να τις εισάγουμε στη CELEX (η οποία είχε αρχίσει να διατίθεται δωρεάν στο κοινό) ενώ παράλληλα όσοι ήθελαν θα μπορούσαν να τις παραγγείλουν και σε έντυπη μορφή, αλλά επί πληρωμή, κάτι που ίσχυε επίσης και για την έντυπη μορφή της Επίσημης Εφημερίδας.

Η γραμματέας που δακτυλογραφούσε τις εν λόγω αποφάσεις εκπαιδεύτηκε ώστε να προσθέτει μια απλή σήμανση HTML και να τις διαβιβάζει στην Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαχειριζόταν τη CELEX αλλά και όλα τα έντυπα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με τη διαδικασία εξοικονομήθηκε το κόστος της υπαλλήλου που φωτοτυπούσε και ταχυδρομούσε τις αποφάσεις, καθώς και το κόστος των φακέλων και των ταχυδρομικών. Παράλληλα, οι συγκεκριμένες αποφάσεις είχαν συμπεριληφθεί στη βάση νομικών δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ήταν προσβάσιμες σε όλους και όχι μόνο σε μερικούς προνομιούχους συνδρομητές. Και φυσικά, όσοι τις ήθελαν σε έντυπη μορφή έπρεπε να καλύψουν τα έξοδα εκτύπωσης και αποστολής.

Αυτή η ενέργεια σε συνδυασμό με την ιστοσελίδα της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού που άνοιξε μέσω του εξυπηρετητή Europa των Ευρωπαϊκών θεσμικών Οργάνων άλλαξε το τοπίο της εξειδικευμένης ενημέρωσης των νομικών. Κι ένας συνάδελφος του οποίου η σύζυγος εργαζόταν σε μεγάλο δικηγορικό γραφείο των Βρυξελλών με ενημέρωσε ότι πολλά γραφεία αποφάσισαν να επενδύσουν σε εξοπλισμό πληροφορικής και να συνδεθούν με το διαδίκτυο γιατί μπορούσαν πλέον να έχουν καλύτερη και φθηνότερη πληροφόρηση.

Δωρεάν πολύγλωσση διαφήμιση του 112. Το 112, ο κοινός Ευρωπαϊκός αριθμός έκτακτης ανάγκης θεσπίστηκε το 1991 στο πλαίσιο της δημιουργίας της Ενιαίας Αγοράς για να διευκολύνει την ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών. Μέχρι το 2002 που στην Οδηγία για την καθολική υπηρεσία ενσωματώθηκε η ευθύνη των κρατών μελών σχετικά με την ενημέρωση των πολιτών «για την ύπαρξη και τη χρήση» του 112, αρμόδια για την εν λόγω ενημέρωση ήταν θεωρητικά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στο πλαίσιο των καθηκόντων μου στη Μονάδα Πολιτικής Προστασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μου ανέθεσαν το 1999 και τον φάκελο του 112, σε συνεργασία με την αρμόδια Γενική Διεύθυνση Τηλεπικοινωνιών.

Το 2000 έγινε προφανές από το Ευρωβαρόμετρο ότι μόνο ένας Ευρωπαίος πολίτης στους πέντε (19,2%) θα καλούσε το 112 αν αντιμετώπιζε έκτακτη ανάγκη σε κάποια άλλη χώρα της ΕΕ εκτός από τη δική του. Κι έτσι μου ανέθεσαν να ενημερώσω τους ευρωπαίους για το 112 και μάλιστα σε όλες τις γλώσσες! Στην ερώτησή μου «Τι προϋπολογισμό έχουμε για κάτι τέτοιο;» η απάντηση του προϊσταμένου ήταν «μηδέν!». Κάποιος άλλος ίσως θα αδιαφορούσε, αλλά εγώ το θεώρησα προσωπική πρόκληση.

Η μελέτη του προβλήματος, η δέσμευση των χρημάτων, η διαδικασία δημόσιας σύμβασης για την επιλογή του ανάδοχου που θα υλοποιούσε μια τόσο μεγάλη ενημερωτική εκστρατεία θα απαιτούσε τουλάχιστον ένα με δύο χρόνια. Επειδή ήμουν φανατικός αναγνώστης (και για μια εποχή και εξωτερικός συνεργάτης της βραχύβιας ελληνικής έκδοσης) του περιοδικού Reader’s Digest, αποφάσισα να έλθω σε επαφή μαζί τους. Μια ευγενικότατη Ελληνίδα τρίτης γενιάς, η Ολίβια Μουσούρη, ήταν συντάκτρια στην Βρετανική έκδοση του περιοδικού και ενθουσιάστηκε με την ιδέα. Το άρθρο γράφτηκε, πήραμε, παρά την κωλυσιεργία του προϊσταμένου και μια δήλωση της αρμόδιας επιτρόπου και τελικά δημοσιεύτηκε στα αγγλικά στο τεύχος του Αυγούστου 2000.

Η Ολίβια μου έστειλε το αγγλικό τεύχος και συνέχιζε να μου στέλνει και τα τεύχη με τις μεταφράσεις του άρθρου. Σλοβακικά, τσέχικα, πολωνικά, φινλανδικά, πορτογαλικά, ισπανικά, ιταλικά, ολλανδικά, γαλλικά και τέλος, η αποθέωση, κινέζικα. Μόνο από αυτές τις εκδόσεις είχαμε πετύχει να ενημερώσουμε, δωρεάν και στη γλώσσα τους, εκατομμύρια πολίτες, οι περισσότεροι από τους οποίους, ως τουρίστες, θα γνώριζαν τι αριθμό να καλέσουν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τελευταίες σκέψεις. Θα μπορούσα να γράψω πολύ περισσότερα πράγματα για το πείσμα με το οποίο αγωνίστηκα για την εισαγωγή των ελληνικών χαρακτήρων και της πολυγλωσσίας γενικότερα στα συστήματα πληροφορικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ή σχετικά με την πολύχρονη προσπάθεια να ενταχθεί στην νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης η υποχρέωση των κρατών μελών να δημιουργήσουν συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης των πολιτών για επερχόμενες και εξελισσόμενες καταστροφές (άρθρο 110 του Ευρωπαϊκού Κώδικα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών) το λεγόμενο και «αντίστροφο» 112). Μου αρκεί ότι αυτά όπως και τα παραδείγματα επιχειρηματικότητας που ανέφερα παραπάνω, μου έδωσαν την χαρά της δημιουργίας καλύτερων συνθηκών για την επιχείρηση ή τον οργανισμό που με απασχολούσε, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην επίτευξη των στόχων του με σημαντική εξοικονόμηση πόρων αν όχι και επιπλέον εσόδων.

Οι πληγές της Προστασίας του Πολίτη και το μέλλον

Η περιστολή των μελλοντικών επιπτώσεων ατυχημάτων και καταστροφών απαιτεί θαρραλέο σχεδιασμό για ένα μέλλον τελείως διαφορετικό από το παρελθόν
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 7 Σεπτεμβρίου 2021 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-460)

Το 2002, μετά από σχετικές συζητήσεις με ανθρώπους που γνώριζαν σε βάθος τα θέματα της Πολιτικής Προστασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο ευρωβουλευτής Γιώργος Κατηφόρης κατέθεσε στην Ευρωπαϊκή Συνέλευση για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην οποία εκπροσωπούσε την Ελληνική Κυβέρνηση, ένα έγγραφο με τίτλο «Οι Συνθήκες και η προστασία των πολιτών από ατυχήματα και καταστροφές». Τον Οκτώβριο του 2009 ο Γιώργος Παπανδρέου περιλάμβανε για πρώτη φορά στην κυβέρνησή του αντί για το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης, ένα Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη.

Οι εξοικειωμένοι με τον τρόπο λειτουργίας των πραγμάτων σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γνωρίζουν πως οι αρμοδιότητες για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της προστασίας των πολιτών από ατυχήματα και καταστροφές ανήκουν κατ’ αρχήν στα Υπουργεία Εσωτερικών. Ενώ ο συντονισμός αστυνομίας και πυροσβεστών ανήκουν κατ’ αρχήν στην τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση.

Γιατί, όπως έχουμε γράψει και παλαιότερα, η Προστασία των πολιτών από ατυχήματα και καταστροφές αφορά πολυάριθμες υπηρεσίες και δομές και είναι κατ’ εξοχήν υπόθεση συντονισμού και συνεργασίας παρά θέμα διοίκησης και ελέγχου. Με απλά λόγια δεν είναι θέμα ιεραρχίας και πυραμίδας αλλά συντονισμού πολλών διαφορετικών υπηρεσιών ώστε να λειτουργούν σαν ορχήστρα μουσικών οργάνων. Με βασική αρχή την προτροπή που υπάρχει έξω από ορισμένες αίθουσες επιχειρήσεων «Αφήστε το Εγώ σας απέξω».

Οι πληγές της Προστασίας στην Ελλάδα. Ο πολλαπλασιασμός των υπουργείων που ασχολούνται με την προστασία των πολιτών δείχνει ότι οι ιθύνοντες δεν έχουν αντιληφθεί την σοβαρότητα της κατάστασης και προσπαθούν να βάλουν νέο κρασί σε παλιούς ασκούς. Με άλλα λόγια προσπαθούν να στήσουν μια «νέα» πολιτική προστασία με τα ίδια παλιά υλικά που αποδείχτηκαν ανεπαρκή μέχρι σήμερα.

Όμως, είναι γνωστό από την αρχαιότητα ότι «οὐδεὶς βάλλει οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς παλαιούς· εἰ δὲ μή, ῥήσσει ὁ οἶνος ὁ νέος τοὺς ἀσκούς, καὶ ὁ οἶνος ἐκχεῖται καὶ οἱ ἀσκοὶ ἀπολοῦνται· ἀλλὰ οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς καινοὺς βλητέον» (Μαρκ. β, 22). Και τα παλιά υλικά δεν έχουν να κάνουν με τους ένστολους (π.χ. της Πυροσβεστικής, της Αστυνομίας ή των Ενόπλων Δυνάμεων) από τους οποίους αντλούνται τις περισσότερες φορές οι ηγεσίες της Πολιτικής Προστασίας.

Έχουν κυρίως να κάνουν με απαρχαιωμένες νοοτροπίες ευθυνοφοβίας και συγκεντρωτισμού, καθώς και με σοβαρές ελλείψεις γνώσεων και επιχειρησιακής ικανότητας σε όλα τα επίπεδα της διοίκησης (τοπικής, περιφερειακής, εθνικής). Αλλά και με παντελή άγνοια των πολιτών για τις δικές τους ευθύνες. Κυρίως έχουν να κάνουν με σοβαρότατη έως εγκληματική άγνοια της σημασίας της πρόληψης για μια σειρά ατυχημάτων και καταστροφών με διαχρονικό αποτέλεσμα να χάνονται ανθρώπινες ζωές, περιουσίες και πολύτιμα κομμάτια του φυσικού περιβάλλοντος.

Όπως έχουμε γράψει κατ’ επανάληψη από αυτήν εδώ τη στήλη υπάρχει σοβαρότατη έλλειψη σχεδιασμού όσον αφορά την αντιμετώπιση ατυχημάτων και καταστροφών με βάση τον ετήσιο αριθμό θυμάτων και αναπηριών, το ετήσιο κόστος της απώλειας περιουσιών και υποδομών και τέλος την έκταση της υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος.

Οι ιθύνοντες μιλούν πάντα για την ενίσχυση της ετοιμότητας και της επέμβασης αναφερόμενοι σε προσλήψεις πυροσβεστών και στην αγορά επίγειων και εναέριων μέσων, ενώ υποβαθμίζεται συστηματικά η πρόληψη και ο σχεδιασμός της ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων που απαιτούν υποπολλαπλάσιο κόστος και έχουν πολλαπλάσιο αποτέλεσμα.

Υπάρχει βέβαια το πετυχημένο παράδειγμα της αντισεισμικής πολιτικής όπου εδώ και χρόνια η έμφαση έχει δοθεί στην πρόληψη με την εφαρμογή αυστηρού αντισεισμικού κανονισμού αλλά και στην ενημέρωση και την εκπαίδευση στα σχολεία. Παράδειγμα το οποίο όμως δεν έχει εφαρμοστεί και στις άλλες μεγάλες κατηγορίες καταστροφών όπως οι πλημμύρες και οι δασικές πυρκαγιές αλλά και ατυχημάτων όπως τα τροχαία και οι μεγάλες προκλήσεις στον τομέα της υγείας. Και φυσικά, ούτε στην υπέρτατη πρόκληση της κλιματικής αλλαγής, των τεχνολογικών και υγειονομικών κινδύνων και της μετανάστευσης.

Ένα σχέδιο για το μέλλον. Διαβάζω στην τελευταία ανάρτηση του καθηγητή Ντέιβιντ Αλεξάντερ που κατέχει την έδρα Περιστολής (των επιπτώσεων) κινδύνων και καταστροφών στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου (UCL) πως για να αντιμετωπίσουμε την ραγδαία εξελισσόμενη κλιματική κρίση θα πρέπει να πάψουμε να σχεδιάζουμε με βάση τις προηγούμενες καταστροφές αλλά να οργανωθούμε για τις καταστροφές που (γνωρίζουμε ότι) επέρχονται.

Έτσι, στον τομέα της προστασίας των πολιτών αντί να περιμένουμε την αργή εξέλιξη των πραγμάτων χρειαζόμαστε μια επανάσταση ενεργώντας σε οκτώ σημεία. Μετατροπή του σχεδιασμού και της διαχείρισης έκτακτων αναγκών σε επάγγελμα ζωτικής σημασίας σε εθνικό επίπεδο. Αξιοποίηση της τεχνολογίας για να μεταβούμε από το δόγμα διοίκηση-και-έλεγχος στο δόγμα συντονισμός-και-συνεργασία.

Εκσυγχρονισμός της κουλτούρας της πολιτικής προστασίας έτσι ώστε να γίνει ανοικτή σε όλους. Ιδιαίτερη ανάπτυξη του συστήματος της προστασίας έτσι ώστε να είναι έντονα και μόνιμα παρόν σε τοπικό επίπεδο. Εμπλοκή των πολιτών μέσω διαβούλευσης και της ανάπτυξης του οργανωμένου εθελοντισμού. Συντονισμός σε περιφερειακό επίπεδο και εναρμόνιση σε εθνικό επίπεδο – δηλαδή δημιουργία ενός ενοποιημένου, λειτουργικού συστήματος που να λειτουργεί συνδυαστικά σε όλα τα επίπεδα. Με επαρκή χρηματοδότηση, επειδή η έλλειψη πόρων θα έχει τρομερές συνέπειες. Και τέλος, βάζοντας πάνω από όλα την προστασία των ανθρώπων.

Ζούμε, γράφει ο καθηγητής, σε μια εποχή στην οποία η πραγματικότητα σημαίνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Ακόμη και η αντικειμενική επιστημονική αλήθεια έχει μπει στη γωνία. Πρέπει να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε το είδος εκείνο της διαφωνίας που προκαλεί την εξάπλωση της δομικής ανομίας και την κατάρρευση των αξιών και των προτύπων. Ταυτόχρονα η κοινωνία παλεύει με ένα ισχυρό κύμα τεχνολογικών αλλαγών χωρίς να κατανοεί πόσο ευάλωτη είναι στην τεχνολογία (φανταστείτε για παράδειγμα τις επιπτώσεις από μια διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος μεγάλης διαρκείας), ούτε τις μεθόδους που θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να αντιμετωπιστεί αυτή η αδυναμία.

Ταυτόχρονα οι κυβερνήσεις δεν θέλουν να ξέρουν για την περιστολή των κινδύνων από καταστροφές ελπίζοντας πως η «στραβή» δεν θα τύχει στη διάρκεια της θητείας τους. Δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την δημιουργία αποδοτικών και αποτελεσματικών συστημάτων αντιμετώπισης αλλά δεν υπάρχει και μεγάλη ζήτηση για κάτι τέτοιο λόγω της γενικής άγνοιας και της μοιρολατρίας όσον αφορά τις καταστροφές.

Και ας μην περιμένουμε πως η υποβολή επιστημονικών πληροφοριών στους ιθύνοντες θα τους χρησιμεύσουν για δράση. Όπως μου έλεγε και ένας παλιός προϊστάμενος Πολιτικής Προστασίας (που σημειωτέον δεν είχε πάει στο πανεπιστήμιο) «Έλα μωρέ τι ξέρουν όλοι αυτοί οι επιστήμονες με τις μεγάλες άσπρες γενειάδες».

Το μέλλον πρέπει να αντιμετωπιστεί με ευρύτητα πνεύματος, και συναίσθηση ότι δεν θα είναι ίδιο με το παρελθόν. Χάρις στις εργασίες της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος γνωρίζουμε τι μας περιμένει. Στο χέρι μας είναι να προετοιμαστούμε κατάλληλα … για τα παιδιά και τα εγγόνια μας.

Πηγή: http://emergency-planning.blogspot.com/2021/08/a-five-minute-plea-for-better-civil.html

 

 

Δομική Ανομία (anomie) είναι η κατάσταση αστάθειας που προκύπτει από την κατάρρευση προτύπων, ηθικών αξιών και καθοδήγησης ή από την έλλειψη σκοπού και ιδεωδών (Émile Durkheim, 1893). Μπορεί να προκύψει από την σύγκρουση συστημάτων πεποιθήσεων και προκαλεί ρήξη των κοινωνικών δεσμών μεταξύ του ατόμου και της κοινότητας που καταλήγει σε δυσλειτουργική ανικανότητα ενσωμάτωσης σε τυπικές καταστάσεις της κοινωνίας π.χ. εύρεση εργασίας, επιτυχία σε διαπροσωπικές σχέσεις κλπ.

Ο νεολογισμός πρεκαριάτο (precariat) αναφέρεται στην κοινωνική τάξη ατόμων που ζουν σε καθεστώς αβεβαιότητας, χωρίς προβλεψιμότητα ή ασφάλεια κάτι που επηρεάζει την υλική και ψυχολογική τους ευημερία.

Χιμπατζήδες ή μπονόμπο;

Καύσωνες, πυρκαγιές, πλημμύρες, πανδημίες, αυταρχικά καθεστώτα – μήπως φτάνουμε σιγά-σιγά στα όρια μας ως ανθρώπινο είδος;
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 3 Αυγούστου 2021 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-459)

Θα πρέπει να ήταν 1999 ή 2000. Ο Ιρλανδός Τομ Γκάρβεϋ, αναπληρωτής γενικός διευθυντής Περιβάλλοντος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έκανε μια ερώτηση στους συγκεντρωμένους υπαλλήλους της Γενικής Διεύθυνσης. «Ποιοι πιστεύουν ότι βρίσκεται σε εξέλιξη η κλιματική αλλαγή;». Ως εκπρόσωπος της Μονάδας Πολιτικής Προστασίας ήμουν ο μόνος που σήκωσα το χέρι μου …

Κι αυτό γιατί στη Μονάδα μας βλέπαμε ήδη τα σημάδια. Διαβάζαμε τις ετήσιες εκθέσεις των αντασφαλιστών που έδειχναν τάση αύξησης των φυσικών καταστροφών. Μάλιστα, υπήρχαν οι σχετικές προβλέψεις ήδη από τη δεκαετία του 1970! Θυμάμαι ένα μπλε βιβλιαράκι με την έκθεση «Τα όρια της ανάπτυξης» που συνέταξαν το 1972 Αμερικανοί επιστήμονες για λογαριασμό της Λέσχης της Ρώμης και το οποίο προέβλεπε πως ο βιομηχανικός μας πολιτισμός θα κατέρρεε μέχρι το 2040 λόγω του ζήλου των εταιρειών και των κυβερνήσεων να επιζητούν την οικονομική ανάπτυξη χωρίς να λογαριάζουν το κόστος. Τελικά, φαίνεται πως δεν έχουμε αποκλίνει καθόλου από το πρόγραμμα!

Δυστυχώς, οι αρμόδιοι επιστήμονες και πολιτικοί δεν συγκινήθηκαν. Ακόμη και το 2007 η ομάδα εργασίας Ι της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή ανέφερε στην έκθεσή της πως υπήρχε «χαμηλή εμπιστοσύνη» όσον αφορά τις τάσεις για το μέγεθος και τη συχνότητα φαινομένων όπως πλημμύρες, καύσωνες, ξηρασίες, δασικές πυρκαγιές και έντονα καιρικά φαινόμενα!

Κι αυτό παρόλο που μερικοί «γραφικοί» επιστήμονες φώναζαν ότι οι τάσεις υπερθέρμανσης του πλανήτη ήταν τέτοιες που σύντομα θα βλέπαμε τα καταστροφικά αποτελέσματα … Οι πετρελαϊκές εταιρείες, οι αυτοκινητοβιομηχανίες και άλλα οργανωμένα συμφέροντα αποδύθηκαν σε μια εκστρατεία διασποράς αμφιβολιών, με αποτέλεσμα οι αποφασίζοντες να διστάζουν να πάρουν τις αναγκαίες σκληρές αποφάσεις.

Σήμερα, βέβαια τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ο καθηγητής Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών και Πρόεδρος της Εθνικής Ειδικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, Κώστας Συνολάκης δήλωνε πρόσφατα ότι με βάση τις προβλέψεις προ δεκαετίας τα πρόσφατα καταστρεπτικά φαινόμενα τα περιμέναν οι ειδικοί σε 20 χρόνια από σήμερα, δηλαδή το 2040! Παράλληλα, ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και Εκπρόσωπος της Ελλάδας για την Κλιματική Αλλαγή, Χρήστος Ζερεφός εκτιμούσε πως «το κόστος των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής σε περίπτωση μη προσαρμογής θα ανέλθει στα 700 δισεκατομμύρια μέχρι το τέλος του αιώνα» κι αυτό μόνο για την Ελλάδα!

Φοβάμαι πως τα εξαγγελλόμενα φιλόδοξα σχέδια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής δεν θα κατορθώσουν να αναστρέψουν τα επερχόμενα δεινά. Όχι γιατί αυτοί που τα συντάσσουν ή όσοι τα εφαρμόσουν θα είναι μειωμένων ικανοτήτων. Αλλά γιατί η ίδια η κοινωνία δεν θα προλάβει να αλλάξει ριζικά τις συνήθειες της. Ακόμη κι αν το αποφασίσουμε όλοι και όλες, οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία θα είναι τεράστιες.

Φανταστείτε τι αποτέλεσμα θα έχει μια μείωση κατά 50% των μετακινήσεων π.χ. στον τουρισμό και στο εξαγωγικό εμπόριο της Κρήτης. Μπορεί η γενικευμένη υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να φαντάζει ως πανάκεια αλλά τι ενέργεια θα απαιτηθεί για να παραχθούν τα φωτοβολταϊκά και οι ανεμογεννήτριες που θα χρειαστούν για να υποκαταστήσουν τους θερμικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής;

Ο πολλαπλασιασμός γεγονότων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή όπως ξηρασίες και δασικές πυρκαγιές (ακόμη και στη Σιβηρία), πλημμύρες και το λιώσιμο των πάγων (στους Πόλους και στην Γροιλανδία), την πανδημία του κορωνοϊού (και τις επερχόμενες πανδημίες λόγω του τρόπου με τον οποίο παράγουμε τις τροφές μας) μαζί με την τάση υιοθέτησης αυταρχικών καθεστώτων ανά την υφήλιο φαίνεται πως υποδεικνύουν και κάτι ακόμη. Ότι η ανθρωπότητα δεν μπορεί στην πραγματικότητα να διαχειριστεί τα μεγάλα προβλήματα που η ίδια δημιούργησε – όσο κι αν οι επικοινωνιολόγοι των πολιτικών προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο.

Μήπως φτάνουμε στα όριά μας ως είδος και οδηγούμαστε στο τέλος του ανθρώπινου πειράματος; Επειδή το ανθρώπινο είδος ανήκει στην τάξη των πρωτευόντων θηλαστικών (στην οποία ανήκουν οι πίθηκοι), πολλοί επιστήμονες έχουν παραλληλίσει τις κοινωνίες μας με τις κοινότητες ορισμένων άλλων πρωτευόντων (π.χ. των χιμπατζήδων). Κοινότητες που χαρακτηρίζονται από εδαφικότητα, κοινωνικότητα, φυλετισμό, ιεραρχίες κυριαρχίας. Και τελικά βία, ιδίως μεταξύ των αρσενικών.

Οι αγέλες των πρωτευόντων είναι μικρές κοινωνίες με τις δικές τους κοινωνικές δομές, πολιτικές, οικονομίες και κουλτούρες. Οι κοινωνίες αυτές χαρακτηρίζονται από ανισότητες – στην κορυφή βρίσκεται το πιο επιθετικό αρσενικό που απολαμβάνει όλα τα κέρδη – την εξουσία του οποίου αμφισβητούν διαρκώς και βίαια τα άλλα αρσενικά. Το αποτέλεσμα είναι οι δυνατότητες μακροπρόθεσμης και ευρύτερης (πέρα από την αγέλη) συνεργασίας να είναι μηδαμινές.

Άλλα είδη συνεργάζονται σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Τα μυρμήγκια κατά εκατομμύρια. Τα ψάρια κατά χιλιάδες. Τα πουλιά κατά εκατοντάδες. Τα πρωτεύοντα είναι άπληστα, υστερόβουλα, εξουσιαστικά, βίαια. Ο εγκέφαλός τους δεν τους επιτρέπει να συνεργαστούν σε μεγάλη κλίμακα … Κι είναι τραγικό να διαπιστώνει κανείς ότι αυτό συμβαίνει δυστυχώς και στις ανθρώπινες κοινωνίες σε όλα τα επίπεδα – τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, διεθνές.

Ωστόσο, υπάρχουν και πρωτεύοντα (π.χ. οι πίθηκοι μπονόμπο) που αντί να είναι επιθετικοί όπως οι χιμπατζήδες είναι ευγενικοί, φιλόστοργοι και ερωτικοί και χαρακτηρίζονται από γενναιοδωρία, καλοσύνη και αλτρουισμό. Θα κατορθώσουμε, ως ανθρώπινο είδος να αξιοποιήσουμε περισσότερο αυτά τα χαρακτηριστικά που ενυπάρχουν επίσης στα γενετικό μας προφίλ προκειμένου να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία και από κοινού την επερχόμενη καταστροφή;

Το ευχόμαστε ολόψυχα …

Ο θανατηφόρος συνδυασμός καύσωνα και υγρασίας

Ο ανθρώπινος οργανισμός αντιμετωπίζει τις υψηλές θερμοκρασίες ενεργοποιώντας την λειτουργία της εφίδρωσης. Με την εξάτμιση του ιδρώτα μειώνεται η θερμοκρασία του σώματος και μπορούμε έτσι να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τον καύσωνα. Ωστόσο, αν ο αέρας περιέχει υψηλά επίπεδα υγρασίας, η εξάτμιση του ιδρώτα είναι δύσκολη ή και αδύνατη με αποτέλεσμα να κινδυνεύουμε ακόμη και με θάνατο! 

 

Ο δείκτης που μας προειδοποιεί για τον κίνδυνο που διατρέχουμε είναι η «θερμοκρασία υγρού βολβού». Μετριέται με ένα θερμόμετρο του οποίου το κάτω μέρος (βολβός) περιβάλλεται από ένα υγρό ύφασμα που υγραίνεται συνεχώς π.χ. με ένα φιτίλι βυθισμένο σε δοχείο με νερό (βλ.σχήμα). Η ανώτατη «θερμοκρασία υγρού βολβού» που μπορεί να διαχειριστεί το ανθρώπινο σώμα είναι 35°C – αλλά κάθε θερμοκρασία άνω των 30°C είναι δυνητικά επικίνδυνη ή ακόμη και θανατηφόρα.

Οι περιοχές που δείχνουν τάσεις να προσεγγίσουν τα όρια αυτά μέσα στις επόμενες δεκαετίες είναι το Μεξικό και η Κεντρική Αμερική, ο Περσικός Κόλπος, η Ινδία, το Πακιστάν και η Νοτιοανατολική Ασία.