Μια μαύρη ελληνική πρωτιά

Πρώτη ευρωπαϊκή χώρα στο κάπνισμα, με κυβερνητική ανοχή στη διαφήμιση καπνικών προϊόντων και με έμμεση υποστήριξη της διάδοσης της εξάρτησης από τη νικοτίνη
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα την 1η Ιουνίου 2021 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-457)

Βλέπουμε στις τηλεοράσεις, ακούμε στα ραδιόφωνα και διαβάζουμε σε έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο για τις πρωτιές της χώρας μας. Στην αντιμετώπιση της πανδημίας, στο πρόγραμμα εμβολιασμού, στην θέσπιση του πράσινου ψηφιακού πιστοποιητικού. Στην ταχεία ψηφιοποίηση και εκσυγχρονισμό διαδικασιών και στη μείωση της γραφειοκρατίας. Και τέλος στην ταχεία κατάστρωση και έγκριση του Εθνικού Σχεδίου Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης «Ελλάδα 2.0».

Όμως σε όλη αυτή την φωτεινή και αισιόδοξη εικόνα υπάρχει και μια μαύρη σαν την πίσσα πρωτιά, που όχι μόνο δεν τιμά την Ελλάδα αλλά υποθηκεύει και την υγεία των Ελλήνων σε βάθος χρόνου. Μια πρωτιά που θα επιβαρύνει το σύστημα υγείας και θα μειώσει το προσδόκιμο ζωής των πολιτών με πολύ δραματικότερες επιπτώσεις για τα οικονομικά της υγείας και την εθνική οικονομία γενικότερα σε σχέση με τις αντίστοιχες επιπτώσεις της πανδημίας.

Πανευρωπαϊκή πρωτιά στο κάπνισμα. Στο ειδικό Ευρωβαρόμετρο για την «Στάση των Ευρωπαίων έναντι του καπνού και των ηλεκτρονικών τσιγάρων» που δημοσιεύτηκε στις αρχές Φεβρουαρίου (η έρευνα έγινε από 7 έως 30 Αυγούστου 2020 σε δείγμα 1.016 ατόμων), η Ελλάδα διατηρεί τα πρωτεία στο κάπνισμα (με ποσοστό 42%). Ταυτόχρονα, αναστρέφει και την τάση συγκρατημένης μείωσης που είχε επιδείξει από το 2012 (40%) μέχρι το 2017 (37%). Και είναι κρίμα που οι εκπρόσωποι της εγχώριας αντικαπνιστικής ιντελιγκέντσιας σε μεταγενέστερες ανακοινώσεις τους υποστήριξαν (όπως κάνουν διαχρονικά και παραπλανητικά) ότι στην Ελλάδα οι καπνιστές μειώνονται! Έφθασαν μάλιστα μέχρι το σημείο να αμφισβητήσουν δημόσια και την αξιοπιστία της έρευνας του Ευρωβαρομέτρου!

Με βάση την έρευνα ο Έλληνας καπνιστής καταναλώνει κατά μέσον όρο σχεδόν ένα πακέτο ημερησίως (18,2 τσιγάρα) δηλαδή 30% παραπάνω από τον Ευρωπαϊκό μέσον όρο (14,2 τσιγάρα). Το ποσοστό χρήσης ναργιλέ από τους νέους ηλικίας 15 έως 24 έχει παραμείνει σχεδόν σταθερό (11% το 2021 σε σχέση με 13% το 2017). Παράλληλα, μόνο το 2% των Ελλήνων δηλώνουν ότι χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά τσιγάρα ενώ 11% ότι τα βρίσκουν ελκυστικά ενώ αντίστοιχα 2% δηλώνουν ότι χρησιμοποιούν θερμαινόμενα και 15% ότι τα βρίσκουν ελκυστικά. Η μέση ηλικία έναρξης του καπνίσματος είναι 18,9 ετών (από 26 ετών το 2017) ενώ ο μέσος Έλληνας καπνιστής καπνίζει ήδη επί 27,7 χρόνια.

Το 67% των καπνιστών δεν προσπάθησαν ποτέ να το κόψουν ενώ 30% προσπάθησαν πριν από πάνω από ένα χρόνο και 4% τους προηγούμενους 12 μήνες. Από όσους προσπάθησαν το 80% το έκαναν μόνοι τους, το 3% με υποκατάστατα νικοτίνης και μόνο το 2% μέσω υπηρεσίας υποστήριξης της διακοπής. Αξίζει να σημειωθεί ότι 19% προσπάθησαν να διακόψουν το κάπνισμα χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικά ή θερμαινόμενα κι αυτό γιατί υπάρχει ένα ποσοστό 22% που πιστεύει λανθασμένα πως τα ηλεκτρονικά και τα θερμαινόμενα βοηθούν στην διακοπή …

Παθητικό κάπνισμα. Σε αυτόν τον τομέα υπάρχει πράγματι πρόοδος χάρις και τον νέο αντικαπνιστικό νόμο. Χωρίς να έχει εξαλειφθεί πλήρως, το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους κατά το τελευταίο εξάμηνο πριν την έρευνα, είχε μειωθεί σημαντικά σε μπαρ (22% από 87% το 2017) και εστιατόρια (14% από 78% το 2017). Ωστόσο, το πρόβλημα έχει μετατεθεί στους εξωτερικούς χώρους των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος (79%), σε συναυλίες ή αθλητικές διοργανώσεις (71%), αλλά και σε χώρους που συχνάζουν παιδιά ή έφηβοι (38% - παιδικοί σταθμοί, παιδικές χαρές, προαύλια σχολείων κλπ.).

Προβληματική επίσης είναι και η έκθεση στους ατμούς των ηλεκτρονικών και των θερμαινόμενων σε μπαρ (37%), εστιατόρια (27%) και άλλους κλειστούς χώρους όπως εμπορικά κέντρα, αεροδρόμια, αίθουσες συναυλιών κλπ.(25%).

Διαφήμιση. Οι περισσότεροι ερωτηθέντες (70%) έχουν δει διαφημίσεις καπνικών προϊόντων στα σημεία πώλησης (π.χ. περίπτερα), 17% σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή ιστολόγια και 14% εντός ή κοντά σε καφενεία και μπαρ. Επίσης το 13% μέσω της πώλησης άλλων μη καπνικών προϊόντων (29% για ηλεκτρονικά ή θερμαινόμενα), με δωρεάν δείγματα (18%) ή διαφημιστικό υλικό (23% για ηλεκτρονικά και θερμαινόμενα). Και εδώ τα ποσοστά είναι αυξημένα σε σχέση με την έρευνα του 2017.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θετική απάντηση των ερωτηθέντων για το αν επιθυμούν να μην είναι ορατά στα σημεία πώλησης τα ηλεκτρονικά (56%) και τα θερμαινόμενα (55%). Επίσης το 71% συμφωνεί με την απαγόρευση της χρήσης ηλεκτρονικών και θερμαινόμενων σε όλους τους χώρους όπου απαγορεύεται το κάπνισμα και το 52% με την απαγόρευση των γεύσεων στα ηλεκτρονικά. Τέλος, άνω του 70% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως τα ηλεκτρονικά και τα θερμαινόμενα πρέπει να υπόκεινται στις ίδιες αυστηρές ρυθμίσεις με εκείνες που ισχύουν για τα κλασσικά τσιγάρα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το Υπουργείο Υγείας «παρέλειψε» να συμπεριλάβει στην επικαιροποιημένη Κοινή Υπουργική Απόφαση για την εφαρμογή του νέου αντικαπνιστικού νόμου τον κατάλογο των προστίμων για την διαφήμιση καπνικών προϊόντων με αποτέλεσμα όλη η Ελλάδα να έχει γεμίσει διαφημίσεις, ιδίως στα σημεία πώλησης.

Ευκολία πρόσβασης. Ενδιαφέρουσα είναι επίσης και η έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) σχετικά με τη χρήση ουσιών και άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές (Συμπλήρωση: βλέπε και την ενδιαφέρουσα σχετική ανάλυση του Φίλιππου Ζαχαρή στα Χανιώτικα Νέα της 1ης Ιουνίου 2021). Εκτός από την γενική εικόνα διείσδυσης των καπνικών προϊόντων στους εφήβους, από αυτήν προκύπτει ότι στο Νομό Χανίων το 2019, ένα πολύ υψηλό ποσοστό των εφήβων ηλικίας 15-18 ετών θεωρούσαν εύκολη την πρόσβαση σε τσιγάρα (71,7%) και σε αλκοολούχα ποτά (95,5%). Υπόψη ότι η νομοθεσία απαγορεύει την πώληση καπνικών προϊόντων και οινοπνευματωδών στους ανήλικους …

Οι στόχοι των εμπόρων νικοτίνης. Ποιός είναι ο κυριότερος στόχος των εμπόρων νικοτίνης όπως αυτός ξεδιπλώνεται μέσα από τα δημοσιεύματα του τύπου; Να πείσουν τον κόσμο ότι τα ηλεκτρονικά και τα θερμαινόμενα τσιγάρα εμφανίζουν μειωμένο κίνδυνο σε σχέση με τα κανονικά (καιόμενα) τσιγάρα. Και για να το πετύχουν χρηματοδοτούν σχετικές «επιστημονικές» έρευνες που υποστηρίζουν αυτή τη θέση και στηρίζουν χρηματοδοτικά διάφορα ερευνητικά κέντρα και ιατρικά συνέδρια.

Πρόκειται για παλιά μέθοδο που έχει ήδη χρησιμοποιηθεί για τα τσιγάρα με φίλτρο, καθώς και για τα ελαφρά και τα λεπτά (slim) τσιγάρα. Στο παρελθόν είχαν μάλιστα χρησιμοποιηθεί και γιατροί για να διαφημίζουν τις θετικές επιπτώσεις των τσιγάρων στην υγεία … όταν ήταν ήδη γνωστή η σχέση καπνίσματος με διάφορες μορφές καρκίνου.

Είναι λυπηρό, αν όχι και καθαρά σκανδαλώδες που η κυβέρνηση θέσπισε με το νόμο 4715/2020 μια νέα «επταμελή Επιτροπή Αξιολόγησης του βαθμού βλαπτικότητας των νέων προϊόντων καπνού» που επιτρέπει στους εμπόρους νικοτίνης να προχωρήσουν σε «επικοινωνία τεκμηριωμένων επιστημονικά ισχυρισμών, σύμφωνα με τους οποίους, η χρήση νέων προϊόντων καπνού, νικοτινούχων και μη ηλεκτρονικών τσιγάρων και λοιπών νικοτινούχων προϊόντων εμφανίζει σημαντικά μειωμένο κίνδυνο για την υγεία ή μείωση στις εκπομπές τοξικών ουσιών ή μειωμένη τοξικότητα σε σχέση με το συμβατικό τσιγάρο».

«Τεκμηριωμένων επιστημονικά ισχυρισμών» από επιστήμονες που έχουν χρηματοδοτηθεί αποκλειστικά από την καπνοβιομηχανία! Κι όλα αυτά παρά τις σχετικές συστάσεις και καταγγελίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Μάλιστα, πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιθεώρηση Πνευμονολογίας απέσυρε «επιστημονικό» άρθρο σχετικά με την (υποτιθέμενη προστατευτική ή θεραπευτική) συσχέτιση της νικοτίνης έναντι της προσβολής από τον κορωνοϊό. Το άρθρο αποσύρθηκε επειδή δύο από τους συντάκτες του αποδείχτηκε ότι είχαν άμεση σχέση με την καπνοβιομηχανία (ο ένας ήταν Έλληνας) κάτι που δεν είχαν αναφέρει στη σχετική δήλωση περί μη ύπαρξης σύγκρουσης συμφερόντων όταν υπέβαλαν το άρθρο για δημοσίευση. Επισημαίνεται πως η αποσυρθείσα μελέτη είχε προβληθεί τον περασμένο Αύγουστο και από ορισμένα Ελληνικά ΜΜΕ, τα οποία δεν φιλοτιμήθηκαν βέβαια να δημοσιεύσουν και την είδηση της απόσυρσης.

Είναι προφανές ότι η καπνοβιομηχανία προσπάθησε να εκμεταλλευτεί ακόμη και την πανδημία για να προωθήσει τα προϊόντα της. Το ερώτημα είναι γιατί υπάρχουν επιστήμονες και πολιτικοί σε θέσεις ευθύνης που υποστηρίζουν τέτοιες ανήθικες πρακτικές … 

Με αφορμή την χτεσινή παγκόσμια ημέρα κατά του καπνίσματος ας φροντίσουμε να προστατεύσουμε τα παιδιά ώστε να μη πέσουν στην εξάρτηση από τη νικοτίνη και ας βοηθήσουμε φίλους και συγγενείς να απεξαρτηθούν από την νικοτίνη, την τρίτη πιο επικίνδυνη εξαρτησιογόνο ουσία μετά την ηρωίνη και την κοκαΐνη …