Ηρωικοί αρουραίοι σώζουν ανθρώπινες ζωές

Το ακόλουθο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 26 Οκτωβρίου 2011.

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

Ηρωικοί αρουραίοι σώζουν ανθρώπινες ζωές
γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*

Μια βέλγικη μη κυβερνητική οργάνωση εκπαιδεύει αφρικανικούς αρουραίους που ανιχνεύουν νάρκες και εντοπίζουν φυματικούς με καταπληκτικά αποτελέσματα!

Τα ποντίκια και οι αρουραίοι είναι εξαιρετικά έξυπνα πλάσματα και είναι προικισμένα με εξαιρετική όσφρηση. Στην Κρήτη τα ενδημούντα είδη προκαλούν καταστροφές και θεωρούνται εχθροί προς εξολόθρευση, αλλά σε άλλα μέρη του κόσμου άλλα είδη ποντικών έχουν αξιοποιηθεί προς όφελος του ανθρώπου. Ένα φωτεινό παράδειγμα είναι οι γιγάντιοι αφρικανικοί αρουραίοι (Cricetomys gambianus). Ένας βέλγος μηχανικός, ο Μπάρτ Βίτγιενς που από μικρός ασχολιόταν ερασιτεχνικά με διάφορα τρωκτικά σκέφτηκε να αντιμετωπίσει το μεγάλο πρόβλημα των ναρκοπεδίων στην Αφρική, που κάθε χρόνο σκοτώνουν χιλιάδες ανυποψίαστους χωρικούς, εκπαιδεύοντας τα συμπαθητικά και έξυπνα αυτά τρωκτικά. Το 1998, με χρηματοδότηση της Διεύθυνσης για τη Διεθνή Συνεργασία του βελγικού υπουργείου των εξωτερικών, δημιούργησε την APOPO* (διαβάζεται Αποπό), μια ΜΚΟ που εκπαιδεύει αρουραίους για τον εντοπισμό ναρκών και την εκκαθάριση των ναρκοπεδίων. Το 2004, η πρώτη ενδεκαμελής ομάδα αρουραίων-ναρκαλιευτών πέρασε με επιτυχία τις εξετάσεις αναγνώρισης από το εθνικό ίδρυμα εκκαθάρισης ναρκών της Μοζαμβίκης, και άρχισε τις εργασίες εκκαθάρισης ναρκοπεδίων.

Ο λογότυπος του Ηρωϊκού Αρουραίου (HeroRat)

Οι αρουραίοι εκπαιδεύονται αρχικά να εντοπίζουν τη μυρωδιά των εκρηκτικών που περιέχουν οι νάρκες και να αμείβονται όταν ξύνουν το έδαφος υποδεικνύοντας που βρίσκονται τα εκρηκτικά. Στη συνέχεια για να πάρουν το επίσημο «δίπλωμα» του ναρκαλιευτή πρέπει να εντοπίσουν όλες τις νάρκες που έχουν κρύψει οι εκπαιδευτές σε ένα προσομοιωμένο ναρκοπέδιο. Στη συνέχεια είναι έτοιμοι να αναλάβουν δράση, μαζί με τους εκπαιδευτές τους, με τους οποίους έχουν αναπτύξει ιδιαίτερους δεσμούς. Επειδή οι αρουραίοι του συγκεκριμένου είδους δεν ξεπερνούν σε βάρος το ενάμιση κιλό δεν κινδυνεύουν όταν περπατούν πάνω από τις νάρκες κατά προσωπικού αφού αυτές συνήθως ενεργοποιούνται όταν δεχτούν βάρος πάνω από τρία κιλά. Έτσι αποδεικνύονται αποτελεσματικότεροι από τους σκύλους-ναρκαλιευτές και η εκπαίδευσή τους στοιχίζει το ένα πέμπτο εκείνης των σκύλων. Συνολικά η εκκαθάριση ναρκοπεδίων με τους αρουραίους στοιχίζει 60% λιγότερο σε σχέση με τις κλασσικές μεθόδους.

Οι αρουραίοι εκπαιδεύονται να αναγνωρίζουν τη μυρωδιά των εκρηκτικών ή της φυματίωσης στο εργαστήριο - για κάθε πετυχημένη αναγνώριση λαμβάνουν αμοιβή ... (Φωτο ΑΡΟΡΟ, Sylvain Piraux)

Όμως οι εξαιρετικές οσφρητικές δυνατότητες των γιγάντιων αφρικανικών αρουραίων τέθηκαν και στην υπηρεσία της ιατρικής. Στην Αφρική οι νάρκες σκοτώνουν 60.000 ανθρώπους το χρόνο ενώ η φυματίωση γύρω στα δύο εκατομμύρια. Η διάγνωση της ασθένειας στηρίζεται στον εντοπισμό των βακίλων με μια εξέταση σάλιου με μικροσκόπιο. Όπως είναι φυσικό στα πρώιμα στάδια της αρρώστιας ο εντοπισμός με τη μέθοδο αυτή είναι εξαιρετικά δύσκολος και πολλοί φυματικοί δεν εντοπίζονται. Όμως αν κάτι ξεφεύγει από το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί να ξεφύγει από τη μύτη των αρουραίων. Οι εκπαιδευμένοι στον εντοπισμό της φυματίωσης αρουραίοι έχουν αποδειχτεί σωτήριοι αφού εντοπίζουν 30 με 40% περισσότερους φυματικούς σε σχέση με την κλασσική μέθοδο. Αν αναλογιστούμε ότι κάθε φυματικός επιμολύνει 15 περίπου άτομα το χρόνο γίνεται κατανοητή η αξία της έγκαιρης διάγνωσης μιας αρρώστιας που σήμερα θεραπεύεται αν διαγνωστεί έγκαιρα.

Για να πάρουν «δίπλωμα» ναρκαλιευτή οι αρουραίοι πρέπει να εντοπίσουν όλες τις νάρκες σε ένα τεχνητό ναρκοπέδιο (Φωτό APOPO, Xavier Rossi)

Οι αρουραίοι-διάγνωσης δεν έχουν ακόμη πάρει επίσημο δίπλωμα. Η Αποπό έχει ξεκινήσει από το 2010 ένα τριετές ερευνητικό πρόγραμμα για να συγκρίνει την αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης μεθόδου διάγνωσης με άλλες μεθόδους, να καταλήξει στην ημιαυτοματοποίησή της και να εξετάσει το συναφές κόστος. Ένα άλλο ερευνητικό πρόγραμμα που βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο περιλαμβάνει τον εντοπισμό παγιδευμένων σε ερείπια ατόμων με τη χρήση αρουραίων που κουβαλούν στην πλάτη τους μικροσκοπικές κάμερες. Και οι πιθανές εφαρμογές είναι ατέλειωτες. Περιλαμβάνουν τον εντοπισμό ρυπαντών στο έδαφος, επικίνδυνων ουσιών σε φορτία ή εκρηκτικών σε αποσκευές. Με κόστος υποπολλαπλάσιο σε σχέση με πολύπλοκες και ευαίσθητες ηλεκτρονικές συσκευές και συστήματα …

Οι αρουραίοι έχουν καταπληκτική όσφρηση που συνδυάζεται με την ικανότητα να χαρτογραφούν αποτελεσματικότατα στον εγκέφαλό τους τις διάφορες μυρωδιές (Φωτό APOPO, Xavier Rossi)

Τα ποντίκια εκπαιδεύονται στην Τανζανία και εκκαθαρίζουν ναρκοπέδια στη Μοζαμβίκη και στην Ταϋλάνδη. Η Αποπό έχει αναγνωριστεί από την Διεθνή Διάσκεψη της Περιοχής των Μεγάλων Λιμνών μια διακυβερνητική οργάνωση που περιλαμβάνει ένδεκα αφρικανικές χώρες (Αγκόλα, Μπουρούντι, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, τα δύο Κονγκό, Κένυα, Ουγκάντα, Ρουάντα, Σουδάν, Τανζανία και Γκάμπια) που λόγω των πολύχρονων πολέμων και εμφύλιων συρράξεων βρίθουν από άναρχα κατεσπαρμένα ναρκοπέδια.

Οι αρουραίοι συνδέονται με τους εκπαιδευτές τους και αποτελούν μια αποτελεσματική ομάδα υψηλών επιδόσεων (Φωτό APOPO, Xavier Rossi)

Παρακολουθώ και υποστηρίζω την Αποπό εδώ και χρόνια. Όπως είπαμε πρόκειται για μια μη κυβερνητική οργάνωση που λειτουργεί με χορηγίες και εισφορές. Για να χρηματοδοτήσει τις δραστηριότητές της δημιούργησε την έννοια του «Αρουραίου Ήρωα» (HeroRat). Εκτός από τα μπλουζάκια, τα φλιτζανάκια και τα άλλα προϊόντα με το λογότυπο της οργάνωσης που μπορεί να αγοράσει, ο φανατικός υποστηρικτής μπορεί να υιοθετήσει και έναν εκπαιδευόμενο αρουραίο και η οργάνωση θα του στέλνει νέα για την πρόοδο του και τις επιτυχίες του. Το παράδειγμά της είναι αξιοθαύμαστο γιατί αποδεικνύει ότι οι τοπικές κοινότητες που αντιμετωπίζουν θανάσιμες απειλές μπορούν, αξιοποιώντας με μικρά μέσα τοπικούς πόρους, να λύσουν προβλήματα που έμοιαζαν πριν από λίγο ανυπέρβλητα. Με αυτή τη έννοια οι ήρωες δεν είναι τα ποντίκια αλλά οι εκπαιδευτές και οι ναρκαλιευτές που τα συνοδεύουν και τα αξιοποιούν.

* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com Με στοιχεία από την www.apopo.org (APOPO ακρωνύμιο που αντιστοιχεί στον τίτλο της οργάνωσης στα ολλανδικά Anti-Persoonsmijnen Ontmijnende ProductOntwikkeling δηλ. Ανάπτυξη προϊόντων για τον εντοπισμό ναρκών κατά προσωπικού)