Χαμένοι στη μεταβατική περίοδο

Οι κρίσεις που νομίζαμε ότι είναι εξαιρετικά φαινόμενα έχουν πλέον γίνει ενδημικές. Τι χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένας οργανισμός για να είναι ικανός να αντιμετωπίσει τις επερχόμενες κρίσεις;
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 21 Μαρτίου 2012 στη στήλη Προστασία του Πολίτη και Καθημερινότητα-057.

Είδαμε την περασμένη εβδομάδα με ποιο τρόπο η διδασκαλία της αυτενέργειας στην αντιμετώπιση καταστροφών βοήθησε τους μαθητές σε μια περιοχή της Ιαπωνίας να σωθούν από το καταστροφικό τσουνάμι. Η προσέγγιση αυτή για την αντιμετώπιση κρίσεων δεν αποτελεί ιαπωνική πρωτοτυπία. Πολλοί μελετητές που ασχολούνται με την αντιμετώπιση μεγάλων καταστροφών και κρίσεων σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν καταλήξει στο ίδιο συμπέρασμα - ο τρόπος που σκεπτόμαστε, τα εγχειρίδια και οι κανόνες που χρησιμοποιούμε για την αντιμετώπιση των κρίσεων είναι πια εντελώς ξεπερασμένα και δεν αντιστοιχούν στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον στο οποίο ζούμε σήμερα. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Κούπερ Ράμο «έχουμε μπει σε μια «επαναστατική» περίοδο αλλά με ιδέες, ηγέτες και θεσμικά όργανα προσαρμοσμένα σε έναν κόσμο που έχει πια παρέλθει …»

Ένας από τους μελετητές αυτών των φαινομένων, ο γάλλος Patrick Lagadec, στον οποίο η στήλη είχε αναφερθεί και παλαιότερα, έχει προχωρήσει και σε ενδελεχή ανάλυση των οργανισμών οι οποίοι είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις ενδημικές κρίσεις που μας επιφυλάσσει το μέλλον ή που αντίθετα λόγω των ενδογενών χαρακτηριστικών τους είναι καταδικασμένοι να καταρρεύσουν. Και η ανάλυση καλύπτει κράτη, κόμματα, μεγάλες ή μικρές επιχειρήσεις, διεθνείς οργανισμούς, ακόμη και οικογένειες! Το συμπέρασμα του είναι ότι όσοι δεν μεταλλαχθούν για να αντιμετωπίσουν τις νέες εποχές, δεν θα έχουν μέλλον.

Η μεθοδολογική ανάλυση του Lagadec περιλαμβάνει τέσσερα στάδια. 1) Ανάλυση της γενικής φιλοσοφίας του οργανισμού όσον αφορά την αντιμετώπιση των κρίσεων. 2) Επαλήθευση των βασικών ικανοτήτων για την αντιμετώπιση καταστροφών και κρίσεων. 3) Ανάλυση των ικανοτήτων για την αντιμετώπιση συστημικών κρίσεων. Και 4) εξέταση της δυνατότητας αντιμετώπισης μιας γενικής κατάρρευσης. Με βάση την ανάλυση αυτή οι οργανισμοί κατατάσσονται σε πέντε επίπεδα: -1 (προγραμματισμένος να αποτύχει), 0 (πιθανό να αποτύχει), +1 (έτοιμος να αντιμετωπίσει περιορισμένα μόνον προβλήματα), +2 (έχει ευνοϊκές προοπτικές να εξέλθει από μια κρίση) και +3 (θα διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κρίσης).

Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά ενός οργανισμού επιπέδου -1; Κατ' αρχάς το ζήτημα της αντιμετώπισης καταστροφών και κρίσεων δεν βρίσκεται καν στις προτεραιότητες της διοίκησης. Αλλά και κάθε προσπάθεια να μπει στην ημερήσια διάταξη προσκρούει σε βιαστικές διαβεβαιώσεις (όλα πάνε καλά), σε διαρκείς υπεκφυγές (θα το δούμε αργότερα), κατηγορηματικές αρνήσεις (αυτά δεν περνάνε εδώ) και απομάκρυνση όσων τολμούν να θέσουν τα σχετικά ζητήματα με ταυτόχρονη προώθηση όσων δεν προκαλούν «αναταράξεις» στο κατεστημένο. Ο οργανισμός συνολικά δεν διαθέτει καμία από τις απαιτούμενες γνώσεις για την αντιμετώπιση πραγματικών κρίσεων και δεν έχει αναπτύξει μια φιλοσοφία συνεργασίας μεταξύ του προσωπικού ούτε και μεθοδολογία εξέτασης όλων των πιθανών και απίθανων σεναρίων. Ταυτόχρονα, τα στελέχη αρνούνται να εξετάσουν καν το ενδεχόμενο να συμβεί κάτι σοβαρό ή, και αν το κάνουν, παραμένουν στα γνωστά στερεότυπα των μαζικών επενδύσεων σε εξοπλισμό και εκπαίδευση για την «επικοινωνιακή διαχείριση» της κρίσης. Το βασικό επιχείρημα είναι ότι οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση είναι άχρηστη, θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα (ιδίως άγχος στους ιθύνοντες και το κοινό) και αποκλείεται σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας. Τέλος, η διοίκηση αρνείται πλήρως να εξετάσει «ανεξερεύνητα πεδία» όπως τις πολύπλοκες συστημικές κρίσεις ή ακόμη και το ενδεχόμενο μιας κατάρρευσης (τα εγχειρίδια δεν τα προβλέπουν, δεν διδάσκονται στα πανεπιστήμια, δεν θα αλλάξουμε εμείς τον κόσμο).

Ας δούμε τώρα τα χαρακτηριστικά ενός οργανισμού επιπέδου +3. Εκεί, όχι μόνον η αντιμετώπιση των κρίσεων είναι στην ημερησία διάταξη αλλά όλα τα μέλη του οργανισμού θεωρούν ότι η εξέταση των πιο πολύπλοκων καταστάσεων εντάσσεται στα βασικά τους καθήκοντα. Αυτό προκύπτει από τη θεματολογία των ασκήσεων, το πνεύμα συνεργασίας των υπευθύνων, την εκτεταμένη ανάλυση των διδαγμάτων. Ταυτόχρονα ο οργανισμός δεν αποφεύγει να εξετάσει σενάρια που θα ξάφνιαζαν όσους στηρίζονται στις κλασσικές συνταγές αντιμετώπισης κρίσεων της περασμένης εικοσαετίας. Και οι ηγέτες δεν φοβούνται να εξετάσουν τα πιο απίθανα σενάρια, να ακούσουν όλους τους υφιστάμενους, να ενθαρρύνουν την ανοικτή επικοινωνία και την αυτενέργεια. Όχι μόνο είναι έτοιμοι να σκεφτούν «έξω από το καθιερωμένο πλαίσιο» αλλά δεν φοβούνται να αντιμετωπίσουν και την σημερινή πραγματικότητα που χαρακτηρίζεται από την «έλλειψη πλαισίου».

Γιατί τελικά η αντιμετώπιση καταστροφών και κρίσεων εξαρτάται πάνω απ' όλα από τα χαρακτηριστικά της ηγεσίας. Οι οργανισμοί επιπέδου -1 έχουν συνήθως μια συγκεντρωτική, μυστικοπαθή, αυταρχική και φοβική ηγεσία που αποθαρρύνει τους διοικούμενους να εκφράσουν ελεύθερα την άποψη τους, που δεν επικοινωνεί με την πραγματικότητα αλλά ζει απομονωμένη από κόλακες και μετριότητες. Αντίθετα, οι οργανισμοί επιπέδου +3 έχουν ηγεσίες που εκχωρούν αρμοδιότητες στους υφιστάμενους, που είναι ανοικτές και συμμετοχικές, που δεν φοβούνται ούτε το καινούργιο και το άγνωστο, ούτε την κριτική, ούτε την αυτενέργεια, που θεωρούν τους διοικούμενους ως συνεργάτες οι οποίοι πρέπει να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις τους, και το κυριότερο, ηγεσίες που επικοινωνούν με το περιβάλλον και τα πραγματικά προβλήματα. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν λαμβάνονται αποφάσεις ή ότι δεν εφαρμόζονται, αλλά ότι ο οργανισμός δρα με τρόπο που να μην καθηλώνεται ανήμπορος να αντιδράσει σε κάθε καινούργια κρίση.

Αυτό είναι το θεωρητικό υπόβαθρο της εκπληκτικής διάσωσης των μαθητών στο Καμαΐσι της Ιαπωνίας. Και μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση για την αντιμετώπιση των μελλοντικών κρίσεων σε κάθε επίπεδο …

* Φυσικός, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com